Giới hạn công lý: từ quán cà phê đến không gian mạng

Trong đoạn clip lan truyền, một người đàn ông được cộng đồng mạng gán biệt danh “tổng tài” giơ tay ra hiệu trước khi một người trong nhóm đứng dậy đánh thẳng vào mặt nhân viên. Dù ngay sau đó anh ta vội vàng yêu cầu dừng lại, khoảnh khắc giơ tay đã nhanh chóng trở thành biểu tượng của sự bất bình đẳng, bạo lực nhóm và thái độ coi thường pháp luật nơi công cộng. Câu chuyện không dừng lại ở một cú đấm, mà mở ra những vấn đề sâu xa hơn, từ pháp lý, xã hội, văn hóa ứng xử đến cách hành xử của cộng đồng mạng.

Từ sự tác động trong quán cà phê…

Trong một sự việc, không chỉ pháp luật cần được thực thi nghiêm túc mà còn cần sự tỉnh táo của cộng đồng trong việc lựa chọn ranh giới đúng – sai, phê phán – bôi nhọ, công lý – hả hê. Ảnh: Gemini AI

Dưới góc độ pháp luật, hành vi hành hung nhân viên có thể cấu thành tội cố ý gây thương tích theo Điều 134 Bộ luật Hình sự 2015. Tùy mức độ thương tật, người trực tiếp ra tay có thể bị xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Trong trường hợp có dấu hiệu xúi giục hay hiệu lệnh để người khác thực hiện hành vi bạo lực, pháp luật có thể xem xét trách nhiệm đồng phạm.

Tuy nhiên, việc “giơ tay ra hiệu” có đủ căn cứ pháp lý để coi là đồng phạm hay không cần được làm rõ bằng kết quả điều tra, lời khai, bối cảnh sự việc và đánh giá của cơ quan tố tụng. Chính vì vậy, dư luận không nên thay cơ quan tố tụng kết luận, mà cần kiên nhẫn chờ kết quả điều tra. Dẫu vậy, nếu giám định thương tích vượt ngưỡng luật định, việc khởi tố là cần thiết để bảo đảm tính răn đe và sự nghiêm minh của pháp luật.

Vụ việc này không chỉ đặt ra vấn đề pháp lý, mà còn phản ánh sự mong manh của nhân phẩm và an toàn của người lao động trong ngành dịch vụ. Đây là biểu hiện rõ ràng của sự bất cân xứng quyền lực một bên lấy lý do “khách hàng là thượng đế” để mặc sức cư xử tùy tiện, trong khi bên kia chỉ dám làm đúng trách nhiệm mà vẫn bất an. Ngoài trách nhiệm của cá nhân, sự việc cũng đặt câu hỏi về vai trò của cơ sở kinh doanh. Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá năm 2012 đã quy định cơ sở dịch vụ phải treo biển “cấm hút thuốc” và có quyền nhắc nhở khách hàng, nhưng trong thực tế nhiều nơi chỉ dừng ở việc treo biển cho có, thiếu quy trình xử lý tình huống vi phạm. Nếu cơ sở không đứng ra bảo vệ nhân viên, họ sẽ luôn bị đặt vào thế đối đầu trực diện và dễ trở thành mục tiêu của bạo lực.

Từ góc độ tội phạm học, hiện tượng “bạo lực nhóm” trong vụ việc được thể hiện rõ. Một cử chỉ, ánh mắt hay tiếng hô có thể tạo hiệu ứng tâm lý, khuyến khích hành vi sai trái. Đoạn clip khiến người xem dễ liên tưởng đến sự tiếp sức ngầm cho bạo lực, một người ra hiệu, một người đánh, cả nhóm im lặng. Điều này càng cho thấy tầm quan trọng của việc củng cố văn hóa ứng xử nơi công cộng, khuyến khích sự can thiệp tích cực thay vì thái độ thờ ơ, bởi mỗi hành động thụ động đều có thể tiếp tay cho cái sai.

Điều đáng nói là trong tình huống này, người vi phạm không phải nhân viên quán mà chính là khách hàng. Luật đã trao cho nhân viên quyền nhắc nhở, nhưng anh lại bị tấn công khi làm đúng trách nhiệm. Nếu xã hội tiếp tục làm ngơ trước hành vi coi thường biển cấm, các quy định pháp luật sẽ trở nên hình thức, sức khỏe cộng đồng bị ảnh hưởng, còn những người dám lên tiếng bảo vệ chuẩn mực chung sẽ luôn phải đối mặt với nguy cơ bị trả thù. Bảo vệ nhân viên quán cà phê trong trường hợp này cũng chính là bảo vệ hiệu lực của luật pháp và quyền lợi chung của cộng đồng.

…đến cú đấm trên mạng xã hội

Và điều đáng lo ngại hơn là sự lan truyền trên mạng xã hội. Chỉ trong vài ngày, sự việc đã bị biến thành một “phiên tòa dư luận”. Ban đầu, chính sự phẫn nộ của cộng đồng mạng đã giúp vụ việc được chú ý, buộc cơ quan chức năng nhanh chóng vào cuộc, đó là vai trò tích cực khó phủ nhận. Nhưng khi sự phẫn nộ đi quá xa, công chúng lại chuyển từ việc lên án hành vi bạo lực sang việc bới móc, chế giễu và hạ thấp nhân phẩm cá nhân.

Đời tư của nhân vật bị gán biệt danh “tổng tài” bị khai thác từ trang phục, dáng đi, đến tin nhắn riêng tư, thậm chí có người còn tìm đến quán cà phê để diễn lại hành động rồi đăng clip câu view. Công lý vì thế bị biến dạng thành một cuộc săn lùng nhân phẩm.

Sự nguy hiểm nằm ở chỗ, khi ranh giới giữa phê phán hành vi và bôi nhọ cá nhân bị xóa nhòa, bất kỳ ai cũng có thể trở thành nạn nhân tiếp theo. Pháp luật Việt Nam đã có nhiều quy định để bảo vệ danh dự và đời tư, Bộ luật Dân sự khẳng định quyền được tôn trọng nhân phẩm, uy tín; Bộ luật Hình sự quy định tội làm nhục, vu khống; Luật An ninh mạng và Nghị định 15/2020 đặt khung xử phạt hành chính cho hành vi tung tin sai sự thật, xúc phạm trên mạng; Nghị định về bảo vệ dữ liệu cá nhân năm 2023 nhấn mạnh việc sử dụng dữ liệu cá nhân phải có sự đồng ý.

Thế nhưng, nếu văn hóa ứng xử trên không gian mạng không thay đổi, những quy định này khó phát huy tác dụng.

Giới hạn cần được xác lập rõ ràng, xã hội có quyền lên án cú đấm nơi công cộng, nhưng không có quyền biến đời tư của người vi phạm thành trò tiêu khiển tập thể. Phê phán hành vi sai trái là cần thiết, song việc soi mói giá trị chiếc áo hay đôi giày chỉ làm lệch hướng sự chú ý khỏi cốt lõi là tính nghiêm minh của pháp luật. Sự việc nhắc nhở rằng một xã hội văn minh bên cạnh sự nghiêm khắc của luật pháp còn ở khả năng tự kiềm chế và lòng “nhân” trong mỗi người.

Nếu vụ việc trong quán cà phê là một hành vi bạo lực cần đáng được lên án, thì hàng ngàn cú đấm bằng lời lẽ cay nghiệt trên mạng có thể để lại những vết thương còn sâu hơn. Cách chúng ta đối diện với cái sai sẽ quyết định liệu xã hội có tiến tới công bằng và văn minh thực sự hay không. Và để đạt được điều đó, cần không chỉ pháp luật được thực thi nghiêm túc mà còn cần sự tỉnh táo của cộng đồng trong việc lựa chọn ranh giới đúng – sai, phê phán – bôi nhọ, công lý – hả hê. Chỉ khi đó, công lý mới thực sự được bảo vệ, còn con người vẫn giữ được phẩm giá trong một xã hội đang vận động không ngừng.

ThS. Đặng Thị Thúy Diễm