Giữ tinh hoa ngôn ngữ của các dân tộc thiểu số

Tiếng vọng của núi rừng

Trong lịch sử phát triển nền văn học Việt Nam, sáng tác của tác giả là người dân tộc thiểu số chiếm vị trí quan trọng. Theo nhà nghiên cứu, phê bình Lộc Bích Kiệm, sức hút của các tác phẩm này chính là vẻ đẹp giản dị, mộc mạc tựa như thiên nhiên, cảnh sắc núi rừng… Qua ngôn ngữ tiếng mẹ đẻ, các nhà văn, nhà thơ viết về cuộc sống và con người miền núi một cách độc đáo, khó trộn lẫn.

Một số tập thơ song ngữ Tày - Việt. Nguồn: BQĐ

Sáng tác văn học bằng tiếng dân tộc thiểu số khẳng định văn hóa của các dân tộc thiểu số, thể hiện niềm trân trọng, tự hào, sự bình đẳng, hòa hợp của các dân tộc. Mỗi dân tộc có tiếng nói, chữ viết riêng, sáng tác bằng ngôn ngữ đó chính là biểu hiện cao nhất của tính dân tộc trong văn học.

“Khi nhà văn sáng tác bằng tiếng mẹ đẻ có nghĩa là họ đang tư duy bằng tư duy của dân tộc mình, thể hiện cách cảm, nếp nghĩ, sắc thái, giọng điệu và hình tượng nghệ thuật mang đậm bản sắc của dân tộc mình. Vì vậy, tác phẩm viết bằng tiếng mẹ đẻ dễ trở nên gần gũi, đi vào lòng người đọc. Đó cũng là sự bộc lộ đầy đủ niềm trân trọng đối với độc giả là người thuộc dân tộc mình”, nhà nghiên cứu, phê bình Lộc Bích Kiệm phân tích.

Nhiều tác giả trở thành cầu nối quan trọng đưa văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số vào tác phẩm văn học. Tiêu biểu là nhà văn Nông Quốc Chấn (1923 - 2002) - người con ưu tú của dân tộc Tày. Ông là người đầu tiên mang hơi thở núi rừng Việt Bắc vào thi ca và là một trong số ít người dịch thơ văn từ tiếng Việt sang tiếng Tày, góp phần to lớn làm phong phú đời sống văn hóa nghệ thuật của cộng đồng Tày, Nùng. Đội ngũ nhà văn, nhà thơ kế cận như Triệu Lam Châu, Triệu Kim Văn, Dương Thuấn, Dương Khâu Luông, Hữu Tiến, Đoàn Lư, Đoàn Ngọc Minh, Ma Phương Tân, Nông Thị Tô Hường, Đinh Hữu Hoan, Nông Ngọc Mạnh, Hoàng Kim Dung... cũng đang nỗ lực sáng tạo bằng tiếng mẹ đẻ.

Theo Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam Nông Quốc Bình, những tác phẩm viết bằng tiếng dân tộc thiểu số không chỉ góp phần tôn vinh giá trị văn hóa truyền thống mà còn có ý nghĩa quan trọng nâng cao mức hưởng thụ văn hóa tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số. “Có thể nói, con đường ‘qua núi về bản’, đến gần với đồng bào dân tộc hơn ai hết chính là qua văn thơ và sâu sắc nhất là qua ngôn ngữ của chính đồng bào”.

Ưu tiên đầu tư, hỗ trợ cho hoạt động sáng tạo đặc thù

Mang giá trị to lớn nhưng ngày càng ít tác giả viết bằng tiếng dân tộc thiểu số; sáng tác bằng tiếng dân tộc ngày càng thưa vắng trên văn đàn. Nguyên nhân do sáng tác văn học bằng tiếng dân tộc thiểu số không dễ. Đó là quá trình dài từ nhận thức đến hành động, từ ý tưởng đến quyết tâm, từ thái độ đến trách nhiệm và không phải có thể giải quyết trong ngày một ngày hai, khi không gian của tiếng nói, chữ viết các dân tộc thiểu số dần bị thu hẹp.

Nhà thơ Nông Thị Tô Hường phân tích, sáng tác văn học bằng tiếng dân tộc thiểu số đòi hỏi người viết phải có vốn từ vựng phong phú, có kiến thức và am hiểu sâu về văn hóa, ngôn ngữ dân tộc. Trong khi chi phí để in sách song ngữ thường cao hơn nhiều so với tác phẩm viết bằng tiếng Việt, phần nào khiến ngày càng ít tác phẩm viết bằng tiếng dân tộc được xuất bản.

Cần tăng các giải thưởng, bồi dưỡng tiếng dân tộc cho văn nghệ sĩ sáng tác bằng tiếng mẹ đẻ... Nguồn: VNN

Trước thách thức này, phát triển văn học dân tộc thiểu số cần được đầu tư, hỗ trợ thỏa đáng. Luật Di sản Văn hóa năm 2024 đã có quy định cụ thể về bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa của cộng đồng các dân tộc thiểu số, miền núi. Cụ thể, khoản 3, Điều 7 quy định ưu tiên bố trí ngân sách cho bảo vệ và phát huy giá trị tiếng nói, chữ viết của các dân tộc Việt Nam. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng thúc đẩy hoạt động sáng tác văn học bằng tiếng dân tộc thiểu số.

Theo nhà nghiên cứu, phê bình Lộc Bích Kiệm, trước hết, cần coi sáng tác văn học bằng tiếng dân tộc thiểu số như một hoạt động sáng tạo đặc thù, được duy trì thường xuyên trên văn đàn. Đồng thời, tổ chức nhiều trại sáng tác, giải thưởng nhằm khuyến khích văn nghệ sĩ, nhất là tác giả trẻ sáng tác bằng tiếng mẹ đẻ... Ngoài ra, các tạp chí văn nghệ địa phương có thể mở chuyên trang giới thiệu sáng tác văn học bằng tiếng dân tộc thiểu số, tạo cầu nối hiệu quả đưa tác phẩm đến với bạn đọc…

"Có thể nói, sáng tác văn học bằng tiếng mẹ đẻ là sự bộc lộ đầy đủ niềm trân trọng đối với bạn đọc là người thuộc dân tộc mình. Đồng thời, cũng là sự kế thừa, phát huy, giữ gìn, bảo tồn văn hóa, duy trì và phát triển tiếng nói chữ viết của các dân tộc thiểu số Việt Nam", nhà nghiên cứu, phê bình Lộc Bích Kiệm nhận định.

(Vụ Pháp chế - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp thực hiện)

Khôi Nguyên