Gỡ vướng để hộ kinh doanh sử dụng hóa đơn điện tử

Từ ngày 1-6-2025, bắt đầu áp dụng chính sách hóa đơn điện tử (HĐĐT) kết nối với cơ quan thuế cho các hộ kinh doanh có doanh thu lớn, tiến tới xóa bỏ hoàn toàn cơ chế thuế khoán từ ngày 1-1-2026. Đây là bước đi chiến lược nhằm minh bạch hóa, chống thất thu thuế, là nền tảng để hiện thực hóa mục tiêu 2 triệu doanh nghiệp (DN).

Tuy nhiên, con đường này tồn tại nhiều rào cản về chi phí, tâm lý cũng như bài toán hàng tồn kho. Để làm rõ những nút thắt chính sách, báo Pháp Luật TP.HCM đã có cuộc trao đổi với luật sư Nguyễn Đức Nghĩa, Phó Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ DN nhỏ và vừa thuộc Hiệp hội DN TP.HCM (HUBA).

Bốn rào cản lớn đang níu chân hộ kinh doanh

. Phóng viên: Thưa ông, chủ trương bỏ thuế khoán có thể được xem là cuộc cải cách lớn, tiệm cận với thông lệ quốc tế?

+ Luật sư Nguyễn Đức Nghĩa (ảnh): Phải khẳng định rằng việc chuyển đổi sang HĐĐT tiến tới bỏ hẳn thuế khoán là một xu thế không thể đảo ngược và là một chủ trương hoàn toàn đúng đắn của Chính phủ. Nó giúp tạo ra một môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch và tăng thu hiệu quả cho ngân sách nhà nước. Đây là bước đi tiệm cận với thông lệ quốc tế, hướng tới một nền tài chính công minh bạch.

Tuy nhiên, đằng sau chủ trương mang tầm vóc vĩ mô này còn nhiều trăn trở mà hàng trăm ngàn hộ kinh doanh đang phải đối mặt hằng ngày. Chúng ta phải hình dung rằng họ giống như những người đang quen đi trên con đường làng, bỗng chốc phải lao ra đường cao tốc với những luật lệ hoàn toàn mới.

Sự thay đổi này không chỉ đơn thuần là việc học thêm vài thao tác công nghệ mà là sự thay đổi toàn diện về tư duy quản trị, về dòng tiền và về ý thức tuân thủ pháp luật. Nếu không có những bước đệm và sự hỗ trợ cần thiết, cú sốc chính sách này có thể khiến nhiều người gặp khó khăn.

. Ông có thể nói rõ hơn về những thách thức mà các hộ kinh doanh đang phải đối mặt khi quá trình chuyển đổi này bắt đầu?

+ Qua quá trình làm việc trực tiếp, tôi nhận thấy các hộ kinh doanh đang mắc kẹt trong một vòng luẩn quẩn bởi bốn nhóm vướng mắc lớn. Bốn rào cản này đang níu chân họ, cần được tháo gỡ một cách đồng bộ.

Thứ nhất, đó là gánh nặng về chi phí đầu tư ban đầu. Để đáp ứng yêu cầu mới, các hộ kinh doanh buộc phải trang bị một loạt công cụ mà trước đây họ chưa từng cần đến. Cụ thể như máy POS thanh toán thẻ, phần mềm kế toán, phần mềm xuất HĐĐT cho đến chi phí chữ ký số hằng năm. Đối với một cửa hàng tạp hóa nhỏ hay một quán ăn gia đình, khoản chi phí này có thể lên tới hàng triệu, thậm chí hàng chục triệu đồng.

Đây là một khoản đầu tư không nhỏ, có thể ảnh hưởng trực tiếp đến dòng vốn kinh doanh vốn đã rất eo hẹp của họ. Dù Thủ tướng Chính phủ đã có chỉ đạo tại công điện ngày 12-6 yêu cầu các bộ, ngành nghiên cứu giải pháp cung cấp phần mềm miễn phí nhưng lộ trình cụ thể và thời điểm triển khai vẫn là một câu hỏi lớn mà các hộ kinh doanh đang chờ đợi.

Thứ hai, có lẽ là rào cản lớn nhất, chính là vấn đề tâm lý và kỹ năng công nghệ. Nhiều chủ hộ kinh doanh, đặc biệt là những người lớn tuổi, đã quen với phương thức kinh doanh truyền thống trong hàng chục năm. Đối với họ, việc tiếp cận và sử dụng thành thạo các thiết bị, phần mềm công nghệ là một thách thức thực sự. Nỗi sợ “làm sai bị phạt” và tâm lý e ngại thay đổi đã tạo ra bức tường vô hình nhưng vô cùng kiên cố.

Thứ ba, bài toán hàng tồn kho, một vấn đề cực kỳ nan giải và được xem là “quả bom nổ chậm”. Sau hàng chục năm kinh doanh theo phương thức cũ, nơi việc lấy hóa đơn, chứng từ đầu vào không phải là ưu tiên, nhiều hộ đã tích lũy một lượng hàng hóa khổng lồ không có chứng từ. Khi chuyển sang cơ chế mới, toàn bộ lượng hàng tồn này bỗng trở thành một rủi ro pháp lý lớn, bởi họ không thể chứng minh được nguồn gốc hàng hóa.

Cuối cùng, các vướng mắc về những quy định còn thiếu linh hoạt trong thực tiễn. Ví dụ, yêu cầu phải có địa chỉ kinh doanh cố định đang gây khó khăn rất lớn cho mô hình bán hàng online, một xu thế kinh doanh ngày càng phổ biến. Bên cạnh đó, quy định phải xuất HĐĐT ngay tại thời điểm bán hàng là không thực tế với các ngành bán lẻ, ăn uống vào giờ cao điểm, khi lượng giao dịch diễn ra liên tục với giá trị nhỏ.

Quy định xuất hóa đơn ngay tại thời điểm bán hàng dù minh bạch nhưng lại thiếu thực tế, gây khó khăn cho các hộ kinh doanh. Ảnh: TÚ UYÊN

Tránh tư duy "áp chung một chiếc áo”

. Trước những thách thức lớn như vậy, để chính sách thực sự đi vào cuộc sống mà không gây xáo trộn sinh kế của hàng triệu người, theo ông đâu là giải pháp và lộ trình chuyển đổi hợp lý nhất?

+ Việc áp dụng một chính sách mới cần tuyệt đối tránh tư duy “áp một chiếc áo chung cho tất cả”, mà phải tính đến sức chịu đựng và khả năng thích ứng của từng nhóm đối tượng. Chúng ta không thể kỳ vọng một tiểu thương ở chợ truyền thống có thể ngay lập tức vận hành sổ sách, xuất hóa đơn thành thạo như một DN chuyên nghiệp. Vì vậy, một lộ trình chuyển đổi hợp lý, có phân loại đối tượng là tối quan trọng. Tôi đề xuất một số giải pháp cụ thể.

Thứ nhất, cần phân tầng quản lý dựa trên quy mô doanh thu đồng bộ với Luật Hỗ trợ DN nhỏ và vừa. Đây là chìa khóa để giảm áp lực tuân thủ. Cụ thể, nên bắt buộc áp dụng phương pháp kê khai khấu trừ (như DN) đối với các hộ có doanh thu lớn từ 3 tỉ đồng/năm trở lên. Về bản chất, các hộ kinh doanh quy mô lớn này đã hoạt động như một DN, việc yêu cầu họ thực hiện nghĩa vụ thuế tương xứng là công bằng và quan trọng là để tránh tình trạng “DN núp bóng hộ kinh doanh” gây thất thu thuế và tạo ra môi trường cạnh tranh không lành mạnh.

Ngược lại, với hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ và siêu nhỏ có doanh thu dưới 3 tỉ đồng/năm, Nhà nước nên cho phép họ được quyền lựa chọn giữa phương pháp khấu trừ hoặc nộp trực tiếp trên doanh thu. Việc trao cho họ quyền tự quyết này sẽ giúp họ không bị “ngợp”, có thời gian để học hỏi, làm quen dần và tự chọn ra phương pháp phù hợp nhất với mô hình kinh doanh của mình. Bên cạnh đó cũng nên xem xét giảm mức thuế suất nộp trực tiếp trên doanh thu cho các hộ kinh doanh.

Thứ hai, cần nới lỏng quy định về thời điểm xuất hóa đơn. Quy định xuất hóa đơn ngay tại thời điểm bán hàng dù minh bạch nhưng lại thiếu thực tế. Việc cho phép một độ trễ hợp lý, ví dụ trong vòng ba ngày kể từ thời điểm bán hàng, sẽ không mâu thuẫn với mục tiêu chống thất thu thuế. Việc này sẽ giúp người bán có đủ thời gian để đảm bảo tính chính xác của thông tin trên hóa đơn, giúp việc tuân thủ trở nên khả thi hơn thay vì đẩy họ vào thế có thể vi phạm bất cứ lúc nào.

Cần một cú hích chính sách mạnh mẽ

. Thưa ông, mục tiêu cuối cùng của cuộc cải cách này không chỉ là quản lý thuế mà là tạo tiền đề để các hộ kinh doanh “lớn lên”, hướng tới mục tiêu 2 triệu DN vào năm 2030. Vậy ngoài các giải pháp trước mắt, chúng ta cần cú hích chính sách đột phá nào, đặc biệt là từ phía Nhà nước?

+ Đây là một câu hỏi rất quan trọng. Gỡ vướng về chi phí hay thủ tục chỉ là bước đi đầu tiên, là điều kiện cần nhưng chưa đủ. Để hiện thực hóa mục tiêu 2 triệu DN, chúng ta cần những cơ chế đột phá hơn để các hộ kinh doanh thực sự muốn “lớn lên”. Cú hích thực sự sẽ đến khi họ nhìn thấy rõ những lợi ích vượt trội và cụ thể khi chuyển đổi thành DN. Đó là quyền được trừ các chi phí hợp lý vào doanh thu tính thuế, được chuyển lỗ trong năm năm liên tiếp và được hưởng các chính sách thuế suất ưu đãi hấp dẫn.

Tuy nhiên, lợi ích dù rõ ràng nhưng rào cản về chi phí tuân thủ vẫn còn đó. Đây là lúc vai trò của Nhà nước trở nên quyết định. Cụ thể là thay vì để thất thoát hàng ngàn tỉ đồng tiền thuế mỗi năm, chúng ta có thể trích một phần nhỏ trong số thuế sẽ thu đúng, thu đủ trong tương lai để đầu tư ngược lại cho người dân. Đó là trang bị miễn phí phần mềm, các nền tảng số dùng chung, thiết bị cần thiết cho các hộ kinh doanh.

Đây là một khoản đầu tư cho tương lai, cho mục tiêu 2 triệu DN và cho sự phát triển bền vững của quốc gia. Nó không chỉ giải quyết triệt để bài toán chi phí mà còn thể hiện sự đồng hành của Chính phủ, qua đó đảm bảo thu đúng, thu đủ và quan trọng nhất là tạo được sự đồng thuận xã hội cao.

Bên cạnh đó, cần tiếp tục đơn giản hóa các quy định trong luật thuế. Chẳng hạn, nên cho phép các DN siêu nhỏ chuyển đổi từ hộ kinh doanh được áp dụng phương pháp nộp thuế giá trị gia tăng trực tiếp trên doanh thu. Điều này giúp họ không cần phải duy trì một bộ máy kế toán phức tạp mà vẫn tuân thủ tốt pháp luật thuế, qua đó giảm bớt gánh nặng và giúp họ tự tin bước vào sân chơi lớn hơn.

. Xin cảm ơn ông.•

Ý kiến chuyên gia

Ông MAI XUÂN THÀNH, Cục trưởng Cục Thuế (Bộ Tài chính):

Luật Quản lý thuế mới hướng tới phục vụ

Ngành thuế sẽ trình Quốc hội sửa đổi toàn diện Luật Quản lý thuế 2019, khẳng định đây là một đòi hỏi cấp thiết trong bối cảnh mới. Lý do được đưa ra là sự bùng nổ của kinh tế số và các mô hình kinh doanh mới đã khiến khung pháp lý hiện hành không còn phù hợp. Định hướng cốt lõi của lần sửa đổi này là một cuộc cải cách triệt để về tư duy, chuyển từ “quản lý” sang “phục vụ”, lấy người nộp thuế làm trung tâm để thúc đẩy sản xuất, kinh doanh.

Để hiện thực hóa mục tiêu trên, công tác quản lý sẽ được chuyển đổi số và hiện đại hóa toàn diện. Đây sẽ là nền tảng để siết chặt quản lý đối với thương mại điện tử và các dịch vụ số xuyên biên giới. Song song đó, các quy định sẽ được xây dựng để áp dụng phương thức quản lý rủi ro nhằm tăng cường chống thất thu và chuyển giá. Về lộ trình, dự án luật dự kiến được trình Quốc hội và thông qua tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV.

Ông NGUYỄN VĂN ĐỨC, Phó phòng Pháp chế VCCI Chi nhánh TP.HCM:

Kiến nghị lùi một năm, nâng ngưỡng 3 tỉ đồng gỡ khó HĐĐT

Nghị định 70/2025/NĐ-CP (sửa đổi Nghị định 123/2020/NĐ-CP) có hiệu lực từ ngày 1-6-2025 với quy định: Hộ, cá nhân kinh doanh nộp thuế khoán có doanh thu từ 1 tỉ đồng/năm trở lên phải sử dụng HĐĐT từ máy tính tiền kết nối cơ quan thuế. Theo Bộ Tài chính, trong hơn 5 triệu hộ kinh doanh cả nước, có khoảng 3,6 triệu hộ đang được quản lý thuế nhưng chỉ 37.000 hộ có doanh thu trên 1 tỉ đồng phải áp dụng HĐĐT kết nối cơ quan thuế, tức là dưới 1% tổng số hộ. Đây đều là những hộ kinh doanh có doanh thu khoán rất lớn.

Tuy nhiên, ngưỡng 1 tỉ đồng đang tạo ra nhiều lo ngại. Trong một số ngành (tạp hóa, dịch vụ ăn uống), doanh thu vượt 1 tỉ đồng nhưng lợi nhuận rất mỏng, việc áp dụng HĐĐT kết nối cơ quan thuế và nộp thuế theo tỉ lệ trên doanh thu có thể khiến hộ rơi vào tình trạng “doanh thu cao nhưng lợi nhuận thấp hoặc lỗ”.

Do đó, chúng tôi kiến nghị quy định rõ thời gian chuyển tiếp tối thiểu một năm, không xử phạt giai đoạn đầu để hộ kịp chuẩn bị. Nâng ngưỡng áp dụng HĐĐT kết nối cơ quan thuế từ 1 tỉ lên 2-3 tỉ đồng/năm, phù hợp với thực tiễn. Cho phép hộ bán lẻ nhỏ (tạp hóa, quán ăn) sử dụng hóa đơn đơn giản, không bắt buộc kết nối ngay. Có cơ chế miễn, giảm thuế 6-12 tháng đầu và hỗ trợ phần mềm, máy tính tiền giá rẻ, đặc biệt cho nhóm hộ dễ bị tổn thương.

Bà NGUYỄN THỊ CÚC, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam:

Nâng ngưỡng doanh thu được miễn thuế lên 400-500 triệu đồng/năm

Hiện nay, mức doanh thu miễn thuế cho hộ, cá nhân kinh doanh 200 triệu đồng/năm đã quá lạc hậu. Mức này chỉ tương đương doanh thu hơn 540.000 đồng/ngày, không còn phù hợp với bối cảnh chi phí và mức sống hiện tại. Do đó, kiến nghị cần mạnh dạn nâng ngưỡng doanh thu được miễn thuế lên 400-500 triệu đồng/năm. Việc này không chỉ tương xứng với định hướng điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh của thuế thu nhập cá nhân, mà còn giúp giảm đáng kể gánh nặng thủ tục hành chính cho hàng triệu hộ kinh doanh và cả cơ quan thuế.

Hệ lụy trực tiếp từ mức miễn thuế thấp cũng là một nút thắt lớn về HĐĐT. Khi hộ kinh doanh được miễn thuế, họ không xuất hóa đơn khiến các DN mua hàng của họ không có chứng từ đầu vào hợp lệ để kê khai chi phí. Vướng mắc này đang gây khó khăn cho hoạt động kinh doanh của nhiều bên.

Để giải quyết, một giải pháp linh hoạt đã được đề xuất: Cho phép bên mua hàng được đề nghị cơ quan thuế cấp hóa đơn và thực hiện nộp thuế thay cho bên bán. Cơ chế này vừa giúp hợp thức hóa chứng từ cho DN, vừa tránh gây phiền hà cho các hộ kinh doanh nhỏ lẻ.

Bên cạnh đó, cần có quy định cụ thể để kết nối, đồng bộ dữ liệu khi chuyển đổi sang mã số định danh cá nhân. Điều này nhằm tháo gỡ lúng túng cho những người có nhiều nguồn thu nhập ở các địa phương khác nhau, giúp họ thực hiện nghĩa vụ thuế một cách thuận lợi nhất.

Ông PHAN MẠNH HÀ, Giám đốc đối ngoại Shopee Việt Nam:

Nghị định 117: Cần lộ trình rõ ràng, tránh vướng

Tôi hoàn toàn đồng thuận với mục tiêu của Nghị định 117/2025/NĐ-CP quy định quản lý thuế đối với hoạt động kinh doanh trên nền tảng thương mại điện tử trong việc xác định và quản lý nghĩa vụ thuế của các cá nhân kinh doanh, qua đó đảm bảo một môi trường cạnh tranh công bằng.

Tuy nhiên, trên thực tế, các nhà bán hàng cần có thời gian và sự hỗ trợ để hiểu rõ những thay đổi trong khung pháp lý, đặc biệt là trách nhiệm khấu trừ thuế tại nguồn của sàn. Qua thực tiễn hoạt động tại sàn, Shopee ghi nhận những băn khoăn của các nhà bán hàng về thủ tục đăng ký kinh doanh, kê khai nộp thuế và xuất hóa đơn. Do vậy, kiến nghị các nội dung hướng dẫn về chính sách thuế cần được truyền tải một cách rõ ràng và thống nhất ở tất cả các cấp, từ cơ quan thuế trung ương đến địa phương.

Việc Nghị định 117/2025 đi vào hiệu lực cũng trùng với thời điểm có nhiều thay đổi lớn về hành chính như định danh điện tử và sắp xếp lại đơn vị hành chính. Điều này đòi hỏi cả sàn và nhà bán hàng phải có một lộ trình điều chỉnh phù hợp để thích ứng.

Trong bối cảnh chuyển giao này, các nền tảng rất mong tiếp tục nhận được sự hỗ trợ và phản hồi kịp thời từ cơ quan thuế để tháo gỡ vướng mắc. Cần có chính sách hỗ trợ sâu rộng cho các nhà bán hàng là hộ/cá nhân kinh doanh và ngay cả các sàn thương mại điện tử, vốn là đối tượng phải thay đổi, đầu tư hạ tầng để đáp ứng yêu cầu và trách nhiệm mới được quy định trong nghị định.

Một hệ thống thuế hợp lý và thân thiện được tin tưởng sẽ không chỉ nâng cao tính tuân thủ mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững cho thương mại điện tử nói riêng và cả nền kinh tế nói chung.

Ông ĐỖ DUY THANH, Giám đốc Công ty Tư vấn FnB Director và Horeca Business School:

Thủ tục hành chính đối với thu thuế cần thuận tiện hơn

Để làm tốt và đúng lộ trình bỏ thuế khoán từ đầu năm sau, chúng ta cần chuẩn hóa bộ công cụ kê khai đơn giản, phát triển phần mềm bán hàng dễ sử dụng, tích hợp HĐĐT, phù hợp với quy mô hộ kinh doanh nhỏ; giao diện trực quan, dễ sử dụng, giảm thiểu thao tác kỹ thuật.

Bên cạnh đó, cơ quan quản lý cần hỗ trợ chi phí đầu tư công nghệ, triển khai các gói hỗ trợ chi phí mua máy POS, phần mềm bán hàng cho hộ kinh doanh nhỏ, thông qua các chính sách ưu đãi hoặc hợp tác với các công ty công nghệ tài chính.

QUANG HUY - THU HÀ ghi

QUANG HUY - THU HÀ