Gripen cho Ukraine: ưu thế kỹ thuật so với F-16

Thụy Điển và Ukraine đã ký ý định thư về hợp tác không quân, đặt nền tảng cho khả năng Stockholm bán 100-150 tiêm kích JAS 39 Gripen cho Kiev. Theo Thủ tướng Ulf Kristersson, nếu thỏa thuận hoàn tất, Thụy Điển cần khoảng ba năm để bàn giao chiếc Gripen E đầu tiên, trong khi Tổng thống Volodymyr Zelensky muốn nhận từ năm 2026. Giới phân tích nhận định nhiều khả năng Ukraine trước mắt sẽ tiếp cận dòng Gripen C/D đã qua sử dụng, trong bối cảnh không quân nước này từng tạm từ chối nhận Gripen hồi tháng 7/2024 do lo ngại vận hành song song với F-16.

Tổng thống Zelensky (trái) và Thủ tướng Kristersson đứng trước tiêm kích Gripen hôm 22/10. Ảnh: AP

Tổng quan bối cảnh

Ý định thư ký ngày 22/10 mở ra khả năng xuất khẩu lớn nhất trong lịch sử của dòng Gripen và ngành công nghiệp quốc phòng Thụy Điển nếu thành hiện thực. Trước đó, tháng 9/2023, Đài phát thanh quốc gia Thụy Điển SR cho biết Stockholm cân nhắc viện trợ Gripen C/D cho Kiev; phi công Ukraine đã bay thử trên mẫu này. Tuy nhiên, tháng 7/2024, không quân Ukraine từ chối tiếp nhận do khó khăn khi vận hành đồng thời hai nền tảng phức tạp là F-16 và Gripen. Hai bên nối lại thảo luận sau đó khoảng hai tháng.

Phân tích kỹ thuật vũ khí

JAS 39 Gripen là tiêm kích hạng nhẹ một động cơ do Saab phát triển, biên chế từ năm 1996, với khoảng 300 chiếc đã xuất xưởng cho 7 quốc gia. Hai nhóm phiên bản chủ đạo là JAS 39C/D và JAS 39E/F.

Thông số chính Gripen C/D

Kích thước: dài 14,9-15,6 m; sải cánh 8,4 m
Khối lượng rỗng: 6,8 tấn; nhiên liệu mang tối đa hơn 5 tấn (trong thân và thùng phụ)
Động cơ: Volvo RM12
Tốc độ tối đa: 2.100 km/h ở độ cao 15 km; 1.470 km/h gần mặt biển
Bán kính chiến đấu: khoảng 800 km
Vũ khí: pháo BK-27 cỡ 27 mm; 8 giá treo, tải trọng tối đa 5,3 tấn; mang tên lửa đối không tầm ngắn/tầm trung, tên lửa hành trình đối đất/chống hạm, bom dẫn đường, trinh sát mục tiêu và thiết bị gây nhiễu điện tử ALQ-TLS

Thông số chính Gripen E/F

Bắt đầu sản xuất: cuối năm 2023; giá khoảng 85 triệu USD/chiếc
Nhiên liệu: gần 7 tấn; kích thước lớn hơn C/D
Động cơ: F414-GE-39E
Hiệu năng: đạt siêu hành trình (bay siêu thanh không cần tăng lực)
Bán kính chiến đấu: 925-1.500 km (tùy cấu hình/nhiệm vụ)
Vũ khí: 10 giá treo, tải trọng tối đa khoảng 7,2 tấn

Tiêm kích Gripen-E bay tại sân bay Linkoping ở Thụy Điển hôm 22/10. Ảnh: AFP

Chiến thuật và cách thức triển khai

Theo chuyên gia Gareth Jennings (IHS Janes), Gripen được thiết kế để hoạt động tại địa điểm khắc nghiệt, ngoài các căn cứ truyền thống; có thể cất hạ cánh trên đường cao tốc và đường băng dã chiến, nhanh chóng nạp dầu trong điều kiện lạnh giá. Những đặc tính này giúp tăng tính phân tán và sống còn trước các đòn tập kích hiệp đồng bằng tên lửa và UAV tự sát mà Nga thường xuyên tiến hành nhằm vào sân bay Ukraine.

Taras Chmut, người đứng đầu quỹ Come Back Alive, nhấn mạnh bối cảnh xung đột tổng lực buộc máy bay phải liên tục xuất kích trong khi bị săn lùng. Với yêu cầu bảo dưỡng gọn nhẹ hơn, Gripen được đánh giá phù hợp với nhịp độ tác chiến cường độ cao và cơ sở hạ tầng bị đe dọa.

So sánh năng lực với F-16

Các ý kiến phương Tây cho rằng Gripen và F-16 có thể dùng nhiều loại vũ khí tương đồng. Tuy vậy, Gripen có lợi thế về vận hành dã chiến, nhu cầu bảo dưỡng và hỗ trợ mặt đất thấp hơn. RUSI đánh giá hệ thống tác chiến điện tử trên một số mẫu Gripen được tối ưu hóa để đối phó chiến đấu cơ và radar Nga, phù hợp môi trường tác chiến ở Ukraine.

Joseph Trevithick (War Zone) nhận định Gripen phù hợp với học thuyết hiện tại của Ukraine nhờ khả năng mang vũ khí đa quốc gia, hàng không điện tử và radar hiện đại, kích thước nhỏ giúp giảm bộc lộ. Dù vậy, thực tế vận hành cho thấy Ukraine từng từ chối Gripen vào tháng 7/2024 do thách thức khi chạy đồng thời hai chương trình F-16 và Gripen.

Những rào cản và tác động

Về hỗ trợ, ngoài Thụy Điển, trong NATO chỉ Hungary và Cộng hòa Czech trực tiếp vận hành Gripen, tổng cộng 28 chiếc, khiến mạng lưới hậu cần - huấn luyện cho Ukraine có thể hạn chế hơn so với các nền tảng phổ biến. Các rào cản khác gồm nguồn ngân sách, phương án thanh toán, cũng như năng lực tăng tốc sản xuất của Saab để đáp ứng xuất khẩu.

Nếu thương vụ 100-150 chiếc thành công, đây sẽ là đơn hàng xuất khẩu lớn nhất của Gripen và có thể tạo cú hích lớn cho không quân Ukraine. Theo Thomas Newdick (War Zone), đây có thể là cuộc cải tổ lớn nhất của lực lượng này kể từ năm 1991, đánh dấu lần đầu sở hữu tiêm kích sản xuất hoàn toàn mới thay vì máy bay thời Liên Xô hoặc viện trợ đã qua sử dụng. Tuy nhiên, tiến độ bàn giao bản E theo Thụy Điển cần khoảng ba năm, trong khi Kiev kỳ vọng 2026; giai đoạn đầu nhiều khả năng xoay quanh khung thân C/D đã qua sử dụng.

Tiêm kích Gripen Thụy Điển diễn tập cất hạ cánh trên cao tốc hồi năm 2024. Ảnh: Saab

Tổng thể, Gripen mang lại phương án phù hợp với tác chiến phân tán và nhu cầu duy trì tần suất xuất kích cao của Ukraine, trong khi vẫn còn nhiều bài toán về tài chính, chuỗi cung ứng và thời gian triển khai cần được giải quyết theo lộ trình mà các bên công bố.

CTVX