Hà Nội triển khai vùng phát thải thấp: Bước tiến đột phá vì môi trường Thủ đô

Hạn chế phương tiện giao thông phát thải, ô nhiễm

Triển khai LEZ hiện đang là xu hướng được nhiều nước trên thế giới triển khai. Nhiều nghiên cứu cho thấy, LEZ mang lại nhiều tác động tích cực rõ rệt đến môi trường và sức khỏe cộng đồng. Các LEZ cũng được xem là tiền đề để các nước tiến tới thiết lập các khu vực không phát thải (ZEZ), qua đó thúc đẩy quá trình chuyển đổi giao thông đô thị theo hướng bền vững, công bằng và nhanh chóng.

Hà Nội đang trên đà tăng trưởng kinh tế, kéo theo các hệ lụy về sử dụng tài nguyên và ô nhiễm môi trường. Chất lượng không khí Thủ đô đang có chiều hướng suy giảm trên diện rộng, tác động không nhỏ đến sức khỏe người dân. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, Hà Nội là một trong những TP có mức độ ô nhiễm không khí cao tại châu Á.

Theo Kế hoạch quản lý môi trường không khí TP Hà Nội đến 2030, định hướng tới 2035, các phương tiện giao thông đường bộ và bụi đường là hai trong những tác nhân gây ô nhiễm không khí tại Hà Nội. Tổng số phương tiện tại Hà Nội là trên 8 triệu.

Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia 2016 - 2020, cho thấy nồng độ bụi PM2.5 trung bình năm tại Hà Nội giai đoạn 2018 - 2020 vượt gần 2 lần quy chuẩn kỹ thuật quốc gia QCVN 05:2013/BTNMT. Nồng độ bụi PM10 trung bình năm vượt quá giới hạn QCVN từ 1,3 - 1,6 lần.

Thời gian qua, với vị trí, vai trò của Thủ đô, TP Hà Nội đang tiên phong trong việc thực hiện LEZ. Từ 2017, HĐND TP đã có nghị quyết thông qua đề án “Tăng cường quản lý phương tiện giao thông đường bộ nhằm giảm ùn tắc giao thông và ô nhiễm môi trường Hà Nội giai đoạn 2017 - 2020, tầm nhìn 2030”.

Đến Luật Thủ đô 2024, lần đầu tiên khái niệm “vùng phát thải thấp” được quy định như một công cụ pháp lý đặc thù cho Hà Nội. Điều 3 của Luật quy định rõ, LEZ là khu vực hạn chế các phương tiện giao thông gây phát thải, ô nhiễm không khí cho TP. Đây vừa là định nghĩa, cũng là mục đích để xây dựng vùng phát thải thấp cho TP.

Thực hiện quy định trên, tại Kỳ họp 20 diễn ra tháng 12/2024, HĐND TP đã thông qua Nghị quyết 47/2024/NQ-HĐND quy định thực hiện LEZ trên địa bàn, quy định tiêu chí, điều kiện, trình tự, thủ tục xác định LEZ; phạm vi LEZ; biện pháp áp dụng trong vùng theo lộ trình phù hợp.

Nghị quyết đã đề ra một loạt giải pháp đồng bộ áp dụng trong LEZ, như chỉ cho phép lưu thông các phương tiện không phát sinh khí thải hoặc sử dụng năng lượng sạch; hạn chế xe ô tô và xe máy không đạt chuẩn khí thải; cấm xe tải hạng nặng chạy dầu diesel trong LEZ.

Đồng thời, đề xuất các loại phí phát thải với xe cơ giới; chính sách hỗ trợ những đối tượng sinh sống, làm việc trong LEZ, các tổ chức, DN thực hiện chuyển đổi phương tiện giao thông sử dụng nhiên liệu hóa thạch sang sử dụng năng lượng sạch, phương tiện giao thông không phát thải; đề xuất chính sách hỗ trợ đầu tư phát triển hạ tầng giao thông sử dụng năng lượng sạch…

Theo nhiều ý kiến, việc triển khai LEZ không chỉ là chính sách bảo vệ môi trường, còn là cam kết về sức khỏe, chất lượng sống và tương lai phát triển bền vững của Hà Nội. Trong bối cảnh ô nhiễm không khí đang là mối lo ngại toàn cầu, động thái chủ động, quyết liệt của TP thể hiện trách nhiệm và tầm nhìn dài hạn trong công cuộc xây dựng đô thị xanh, thông minh.

Sẽ phải sửa Nghị quyết 47?

Theo Nghị quyết 47/2024/NQ-HĐND của HĐND TP Hà Nội, lộ trình triển khai LEZ chia làm hai giai đoạn. Giai đoạn đầu, từ nay đến 2030, thí điểm tại một số khu vực trung tâm như quận Hoàn Kiếm, Ba Đình; nơi có mật độ giao thông cao và yêu cầu kiểm soát môi trường nghiêm ngặt. Từ sau 2031, các khu vực đạt tiêu chí sẽ bắt buộc thực hiện LEZ.

Tuy nhiên, mới đây, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã có Chỉ thị số 20/CT-TTg, yêu cầu Hà Nội triển khai lộ trình cấm xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch trong khu vực Vành đai (VĐ) 1 từ 1/7/2026, mở rộng sang VĐ2 từ 2028 và toàn TP vào 2030. Do đó, các sở, ngành chức năng đang đề xuất lãnh đạo TP đưa nội dung sửa đổi Nghị quyết 47 vào chương trình làm việc của HĐND TP, tạo cơ sở pháp lý cho quá trình triển khai trong thực tiễn.

Mặc dù nhìn nhận rõ các lợi ích từ việc triển khai LEZ nhưng nhiều ý kiến cũng dự liệu những khó khăn khi thực hiện chính sách này, gồm cả vấn đề nguồn lực triển khai.

TS. Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam nhận định, việc xây dựng LEZ là một giải pháp then chốt trong định hướng quy hoạch đô thị mới nhằm cải thiện chất lượng không khí Hà Nội. Đây không chỉ là biện pháp hạn chế nguồn phát thải trực tiếp, còn là “cú hích” để thúc đẩy người dân chuyển sang sử dụng các phương tiện xanh như xe buýt điện, xe đạp công cộng, tàu điện đô thị. Nếu được triển khai đồng bộ, LEZ sẽ là mô hình tác dụng “kép”, vừa bảo vệ sức khỏe cộng đồng, vừa là bước khởi đầu cho quá trình xây dựng đô thị phát thải carbon thấp trong tương lai.

Theo Phó Giám đốc Sở NN&MT Nguyễn Anh Quân, để mô hình LEZ thành công, cần có sự đồng thuận và chung tay từ chính quyền, người dân, DN và cả các tổ chức quốc tế. Trong bối cảnh đó, ông Quân kêu gọi các địa phương nâng cao vai trò trong tuyên truyền, hướng dẫn người dân chuyển sang sử dụng phương tiện giao thông xanh, tiết kiệm năng lượng và bảo vệ môi trường sống, từ đó giúp Hà Nội từng bước hình thành hệ sinh thái giao thông bền vững, hiện đại, văn minh.

Chủ trì cuộc họp về việc tăng cường chất lượng vệ sinh môi trường trên địa bàn diễn ra mới đây, Chủ tịch UBND Hà Nội Trần Sỹ Thanh giao Sở NN&MT phối hợp xây dựng đề án LEZ tại 5 phường trọng điểm trong năm 2025; nghiên cứu triển khai LEZ trong VĐ2 trong năm 2025; đôn đốc các phường Hoàn Kiếm, Cửa Nam, Ba Đình, Ngọc Hà, Giảng Võ khẩn trương triển khai lập đề án LEZ theo chỉ đạo của UBND TP và Chỉ thị 20/CT-TTg.

PGS.TS Nguyễn Thế Chinh, Phó Chủ tịch Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam nhấn mạnh, việc xác định và khoanh vùng các LEZ sẽ giúp quản lý nguồn ô nhiễm hiệu quả hơn, đặc biệt là tại các khu vực mật độ dân cư cao, giao thông dày đặc và có nhiều công trình xây dựng.

Theo ông Chinh, nếu được thực hiện bài bản, LEZ sẽ là công cụ “phân luồng” nguồn khí thải, giảm áp lực ô nhiễm cho các khu vực trung tâm TP, thúc đẩy sự phát triển của hệ thống giao thông công cộng và phương tiện xanh như xe buýt điện, xe đạp, xe cá nhân sử dụng năng lượng sạch.

Mô hình này còn ưu việt ở khả năng tạo ra sự thay đổi hành vi bền vững trong cộng đồng. Bởi khi người dân bị giới hạn quyền lưu thông bằng phương tiện cũ, không đạt tiêu chuẩn về khí thải, sẽ có xu hướng chuyển đổi sang các giải pháp ít phát thải hơn, từ đó tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực về lối sống xanh, giao thông thông minh.

Minh Ngọc