Hà Nội xây dựng 'chuẩn nghèo cao' để giảm nghèo bền vững

Từ việc xây dựng chuẩn nghèo cao hơn mặt bằng chung, ban hành nhiều chính sách đặc thù đến tổ chức lại bộ máy thực hiện khi mô hình chính quyền địa phương hai cấp đi vào vận hành, Thủ đô đang từng bước chuyển trọng tâm từ “giảm nghèo” sang “ngăn ngừa tái nghèo”, hướng tới nâng cao chất lượng sống và phát triển bền vững cho mọi người dân.

Đoàn công tác của Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội kiểm tra, phúc tra các nhiệm vụ công tác giảm nghèo năm 2025 tại xã Hương Sơn. Ảnh: Nguyễn Mai

Chủ động xây dựng chuẩn nghèo riêng

Hà Nội là địa phương có tốc độ đô thị hóa nhanh, mức sống dân cư không ngừng được nâng cao. Trong bối cảnh đó, việc áp dụng chuẩn nghèo quốc gia không còn phản ánh đầy đủ thực trạng đời sống người dân Thủ đô. Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn, nhiều năm qua, thành phố luôn chủ động xây dựng chuẩn nghèo riêng, cao hơn khoảng 30% so với chuẩn quốc gia, coi đây là “thước đo” để nhận diện chính xác nhóm yếu thế và có chính sách hỗ trợ phù hợp.

Giai đoạn 2022-2025, Hà Nội ban hành nhiều nghị quyết quan trọng nhằm thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững. Tiêu biểu là Nghị quyết số 17/2021/NQ-HĐND quy định các chính sách đặc thù, trong đó hỗ trợ hàng tháng cho hộ nghèo, cận nghèo bằng chính mức chuẩn nghèo của thành phố; hỗ trợ 100% bảo hiểm y tế; miễn, giảm học phí cho học sinh thuộc hộ nghèo, cận nghèo; đặc biệt khuyến khích các hộ tự nguyện làm đơn xin thoát nghèo, thoát cận nghèo để vươn lên ổn định cuộc sống.

Cùng với đó, Nghị quyết số 09/2021/NQ-HĐND quy định mức chuẩn trợ giúp xã hội và đối tượng bảo trợ xã hội; Nghị quyết số 06/2023/NQ-HĐND bổ sung các mức hỗ trợ cho dự án đa dạng hóa sinh kế, mô hình giảm nghèo đã tạo hành lang pháp lý đồng bộ, giúp các địa phương triển khai chính sách một cách linh hoạt, sát thực tiễn. Nhờ cách tiếp cận chủ động, không trông chờ, ỷ lại, đến cuối năm 2024, Hà Nội chính thức không còn hộ nghèo, một dấu mốc quan trọng, khẳng định quyết tâm chính trị cao của Thành phố trong thực hiện mục tiêu an sinh xã hội.

Bước sang năm 2025, công tác giảm nghèo của Hà Nội đứng trước yêu cầu mới khi thành phố triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp, không còn cấp huyện. Theo Quyết định số 801/QĐ-UBND ngày 19/02/2025, UBND thành phố giao kế hoạch giảm nghèo năm 2025 với mục tiêu không để phát sinh hộ nghèo mới và giảm 2.519 hộ cận nghèo. Sau ngày 1-7-2025, Hà Nội có 126 xã, phường theo mô hình mới. Kết quả rà soát cho thấy, 126/126 xã, phường không có hộ nghèo; trong đó, 43 xã, phường không có cả hộ nghèo và hộ cận nghèo. Tuy nhiên, vẫn còn 83 xã, phường có hộ cận nghèo, nhóm đối tượng dễ bị tổn thương và có nguy cơ tái nghèo nếu không được hỗ trợ kịp thời.

Ngay sau khi được UBND thành phố giao phụ trách lĩnh vực giảm nghèo (từ ngày 1-3-2025), Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội đã nhanh chóng ban hành kế hoạch triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo năm 2025 tới các xã, phường; đồng thời, hướng dẫn thành lập Ban chỉ đạo rà soát hộ nghèo, hộ cận nghèo, phân công rõ trách nhiệm cho từng phòng, ban chuyên môn. Nhân dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh 2-9, Sở Nông nghiệp và Môi trường tham mưu UBND thành phố và Ủy ban MTTQ thành phố Hà Nội tổ chức tặng quà cho 690 hộ cận nghèo theo chuẩn trung ương, mỗi suất trị giá 5 triệu đồng. Đến nay, 687 hộ tại 49 xã, phường đã được trao kinh phí với tổng số tiền hơn 3,4 tỷ đồng. Đây không chỉ là sự hỗ trợ vật chất, mà còn là nguồn động viên tinh thần, tiếp thêm niềm tin để các hộ cận nghèo vươn lên ổn định cuộc sống.

Song song với đó, công tác rà soát hộ nghèo, hộ cận nghèo được thực hiện thường xuyên, liên tục. Tính đến tháng 9-2025, toàn thành phố đã hỗ trợ và giảm được 103 hộ cận nghèo, góp phần thực hiện hiệu quả mục tiêu năm 2025.

Người dân thôn An Hòa, xã Suối Hai thoát nghèo, làm giàu nhờ cây mai trắng. Trong ảnh: Người dân cắt tỉa, uốn thế cây mai trắng. Ảnh: Nguyễn Mai

Nâng cao chất lượng sống và phòng ngừa tái nghèo

Theo báo cáo của Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, thành quả giảm nghèo gắn liền với sự cải thiện toàn diện chất lượng sống của người dân, đặc biệt là khu vực nông thôn. Năm 2024, thu nhập bình quân khu vực nông thôn đạt 74,3 triệu đồng/người/năm, tăng gần 20 triệu đồng so với năm 2020. Phần lớn hộ dân đã có nhà ở kiên cố, khang trang; hạ tầng y tế, giáo dục, viễn thông tiếp tục được đầu tư đồng bộ. Đến hết năm 2024, tỷ lệ người dân tham gia bảo hiểm y tế đạt 95,25%; 100% trạm y tế xã có bác sĩ công tác; 100% chất thải y tế được xử lý đạt chuẩn môi trường.

Đáng chú ý, 99,6% hộ gia đình có ít nhất một điện thoại thông minh; 100% thôn, xóm được phủ sóng di động hoặc internet băng rộng; toàn bộ hộ dân nông thôn được sử dụng nước hợp vệ sinh, trong đó 95% được tiếp cận hệ thống nước sạch tập trung. Những con số này cho thấy, giảm nghèo ở Hà Nội không chỉ dừng lại ở việc nâng mức thu nhập, mà còn hướng tới giảm nghèo đa chiều, bảo đảm người dân được tiếp cận đầy đủ các dịch vụ xã hội cơ bản, nền tảng quan trọng để phòng ngừa tái nghèo trong dài hạn.

Tại hội thảo “Trao đổi kinh nghiệm thực hiện Kế hoạch giảm nghèo bền vững năm 2025” diễn ra tháng 10-2025, nhiều ý kiến cho rằng, giai đoạn 2026-2030 cần tiếp tục hoàn thiện chuẩn nghèo đa chiều theo hướng cập nhật thêm các tiêu chí về môi trường sống, việc làm bền vững, khả năng chống chịu trước biến đổi khí hậu, dịch bệnh. Đồng thời, điều chỉnh ngưỡng thu nhập phù hợp với tốc độ tăng trưởng kinh tế và mặt bằng giá cả đô thị đặc thù của Thủ đô.

Ông Cao Đức Sơn, chuyên viên Viện Chiến lược, chính sách nông nghiệp và môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đề xuất một số giải pháp, theo đó, Nhà nước cần hoàn thiện chuẩn nghèo đa chiều cụ thể, như: Xây dựng chuẩn nghèo giai đoạn 2026-2030 theo hướng cập nhật, bổ sung tiêu chí về môi trường, việc làm bền vững, khả năng chống chịu rủi ro biến đổi khí hậu, dịch bệnh. Bên cạnh đó, điều chỉnh ngưỡng thu nhập phù hợp với tốc độ tăng trưởng kinh tế và mức sống tối thiểu của xã hội hiện nay. Chính quyền các địa phương cũng cần đa dạng sinh kế và tạo việc làm, coi đây là giải pháp quan trọng tăng thu nhập, tích lũy vốn cho hộ nghèo. Ngoài ra, nhà nước phát triển các dịch vụ xã hội cơ bản như nâng cao chất lượng y tế cơ sở, mở rộng độ bao phủ bảo hiểm y tế; hỗ trợ xây sửa nhà cho hộ nghèo, cận nghèo; thực hiện các chương trình dinh dưỡng cộng đồng, giáo dục kỹ năng sống…”.

Chuyên gia cũng đề xuất đẩy mạnh đào tạo nghề gắn với nhu cầu thị trường, chuyển dịch lao động nông thôn sang các ngành công nghiệp, dịch vụ, kinh tế số; khuyến khích phát triển hợp tác xã, làng nghề OCOP, xuất khẩu lao động an toàn; mở rộng bảo hiểm xã hội tự nguyện, nhà ở xã hội và hướng tới mô hình “phường không tái nghèo”.

Thực tiễn triển khai công tác giảm nghèo tại Hà Nội cho thấy, khi chính sách được xây dựng sát thực tiễn, tổ chức thực hiện đồng bộ và có sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, mục tiêu không còn hộ nghèo không chỉ là con số, mà trở thành nền tảng cho phát triển bền vững. Trong bối cảnh mô hình chính quyền địa phương hai cấp chính thức vận hành, yêu cầu đặt ra không chỉ là duy trì thành quả đã đạt được, mà còn phải chủ động nhận diện sớm nguy cơ tái nghèo, nhất là với nhóm hộ cận nghèo, hộ yếu thế ở khu vực ven đô và nông thôn.

Nguyễn Mai