Hai lần thanh niên Hà Nội vượt mặt lính Pháp, lén bơi ra hồ Gươm cắm cờ

Tháp Rùa hồ Gươm không chỉ đẹp nên thơ, cổ kính, mà còn là một "nhân chứng" lịch sử đích thực, ghi dấu tinh thần kiên cường kháng chiến chống thực dân. (Ảnh: Vietnam+)

Sáng ngày 2/10, nhà tù Hỏa Lò khai mạc cuộc trưng bày chuyên đề “Vang mãi khúc khải hoàn,” trong đó mang đến 2 câu chuyện về học sinh Hà Nội bơi ra giữa Hồ Gươm cắm cờ ở Tháp Rùa nhân dịp kỷ niệm sinh nhật Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5) và Quốc khánh (2/9) năm 1948.

Kế hoạch trong đêm mưa

Vụ đầu tiên diễn ra đêm 18/5 do ba học sinh trường Chu Văn An bấy giờ thực hiện, gồm Nguyễn Sỹ Vân, Nguyễn Trọng Quang và Nguyễn Văn Khâm (nhóm trưởng). Sau vụ việc, ba anh đều bị địch bắt, tra tấn, tù đày. Sau một thời gian, 3 anh đều hy sinh.

Còn sống đến ngày nay để kể lại câu chuyện là ông Nguyễn Đình Tân - em trai ông Nguyễn Sỹ Vân. Ở tuổi 91, ông Tân còn minh mẫn nhớ ngày anh trai nói dối gia đình để thực hiện kế hoạch 77 năm trước.

Ông Nguyễn Đình Tân tại triển lãm. (Ảnh: Minh Anh/Vietnam+)

Ông Tân kể khi đó, anh Vân thường xuyên đi lấy tài liệu hoạt động kháng chiến, báo Cứu quốc... về phát cho anh em. Đêm trước ngày sinh nhật Bác, ông Vân xin phép bố mẹ cùng các bạn trong đó có ông Quang, ông Khâm đi xem phim, nhưng thực tế là đi thực hiện kế hoạch cắm cờ.

“Đêm đó 3 anh bơi ra hồ Hoàn Kiếm như đã bàn. Sáng hôm sau về, anh Vân mặc quần áo khác, tay cầm theo bộ đồ cũ ướt sũng. Anh bảo đi xem phim bị mưa không về được, phải ngủ nhà anh Khâm và mượn quần áo. Đúng là tối hôm ấy có mưa thật nên mọi người không nghi ngờ gì," ông kể.

Ba chiến sỹ trẻ bơi ra hồ Gươm đêm 18/5/1948 để cắm cờ lên Tháp Rùa, bất chấp hiểm nguy. (Ảnh tư liệu)

Hôm ấy ông Vân vẫn đi học bình thường, nhưng có báo cho cả nhà biết ở Hồ Gươm có cắm cờ đỏ sao vàng. Nhiều người khác cũng đổ xô tới xem, vây kín quanh hồ khiến cảnh binh Pháp phải ra đuổi và ngăn không cho bà con kéo đến.

Để bảo vệ lá cờ khỏi quân Pháp, ba chiến sỹ trẻ còn gắn một quả pháo đất kèm theo. Lá cờ treo trên Tháp Rùa tới gần trưa thì bị gỡ xuống.

Chưa đầy một tuần sau, ngày 25/5, có người của chính quyền Pháp đến hỏi Việt Sơn - tên hoạt động bí mật của ông Vân - tại ngôi nhà trên phố Hàng Bài.

Mở cửa là chị họ của hai ông. “Chị trả lời không biết nên bị chúng tát vào mặt. Chúng lại hỏi thế còn học sinh Chu Văn An thì sao? Khi đó chị bảo có. Anh Vân đang ở trên gác lập tức bị chúng lên đánh đập rồi áp giải ra xe đưa đi. Tôi và mẹ chạy theo thì thấy anh Khâm đã bị bắt trước ở trên xe rồi.”

Sau khi bị bắt, có lúc ông Vân được nhốt chung một buồng với ông Quang và ông Khâm. Ba ông lại bí mật cùng nhau vẽ một lá cờ đỏ sao vàng, bị quản giáo thấy nên tiếp tục bị đánh đập dã man.

Nhà tù Hỏa Lò ngày tiếp quản Thủ đô 10/10/1954. (Ảnh tư liệu)

Ông Nguyễn Trọng Quang bị bắt giam tại phòng nhì (thuộc cơ quan tình báo của quân đội Pháp tại Hà Nội), sau đó bị sát hại. Riêng ông Vân trải qua nhiều lần tù đày khác nhau, từ hầm đá Cửa Đông, nhà tù Hỏa Lò, sau đó bị đầy đi tram giam Tiên Yên ở Quảng Ninh và hy sinh ở đó.

Sau gần 80 năm, ông Tân vẫn đang sống trong ngôi nhà ở phố Hàng Bài năm xưa. Ông nói: “Tôi tự hào và cũng đã tham gia kháng chiến giống anh. Khi ấy khí thế của thanh niên lên cao lắm. Chúng tôi đều có tinh thần yêu nước lớn, không sợ giặc Pháp."

Lá cờ đón Quốc khánh

Theo tư liệu được cung cấp tại cuộc trưng bày, đêm 31/8/1945 lại có vụ 3 thiếu niên khác bơi ra Hồ Gươm để cắm cờ đón Quốc khánh. Ba thiếu niên này là đội viên Đội Quân báo Thiếu niên Bát Sắt, gồm các anh Phạm Văn Thẩm (Phạm Thắng) cùng hai đồng chí khác tên Quảng và Thụ thực hiện.

Ông Phạm Văn Thẩm (Phạm Thắng). (Ảnh tư liệu)

Trích từ “Hồi ký ‘Đội Tình báo Thiếu niên’” (Nhà xuất bản Kim Đồng) của ông Phạm Văn Thẩm có đoạn kể: “Ai cũng liếc nhìn lá cờ một cách trìu mến kinh ngạc. Nhiều người dừng lại hẳn như muốn nhìn rõ sự thực hay chiêm bao.

Tôi nghe tiếng xì xào bàn tán của người dân Hà Nội: ‘Chắc là các anh ấy mới treo đêm qua; cờ to thế mà các anh ấy cắm được trên đỉnh Tháp giữa hồ thế kia thì giỏi thật, vân vân… Lòng tôi rất xúc động.’”

Cùng đội Quân báo Thiếu niên Bát Sắt còn có chị gái ruột ông Phạm Văn Thẩm - bà Phạm Bích Hạnh. Bà từng là tổ trưởng cơ sở bí mật ở hiệu cơ tám giò chả Quốc Việt, địa chỉ số 12 Hàng Nón, Hà Nội.

Do hoạt động kháng chiến nên bà cũng từng bị địch bắt năm 1949. Chúng tra tấn và bắt giam bà ở nhiều nơi. Dù về sau được trả tự do nhưng năm 1952, bà hy sinh vì di chứng trong những vụ tra tấn.

Đội Quân báo Thiếu niên khi ấy có cơ sở bí mật tại 54 phố Triệu Việt Vương, cũng chính là nhà riêng của hai đội viên Đỗ Tràng Trọng và Đỗ Quang Trung. Hai ông từng làm nhiệm vụ liên lạc, chuyển thư và công văn vào nội thành, đến tháng 11/1947 thì bị bắt, từng bị giam tại Hỏa Lò trước khi được trả tự do vào tháng 3/1949.

Địa chỉ số 54 Triệu Việt Vương bấy giờ. (Ảnh tư liệu)

(Vietnam+)