Hàng nghìn trẻ em người bản địa Canada biến mất như thế nào?

Vào tháng 5, Canada rúng động trước tin tức phát hiện hài cốt của 215 trẻ em trong khuôn viên Kamloops, trường học dành cho người bản địa ở tỉnh British Columbia.

Trên khắp cả nước, nhiều nơi treo cờ rủ để thể hiện sự tiếc thương các nạn nhân này. Nhiều đài tưởng niệm tạm thời cũng được dựng lên, xếp đầy giày trẻ em, thường là 215 đôi. Một khu tưởng niệm như vậy cũng được dựng lên phía trước tòa nhà quốc hội ở thủ đô Ottawa của Canada.

“Những người thân của tôi, những người sống sót, đều kể về điều này trong nhiều năm qua, rằng có rất nhiều người chết, rất nhiều ngôi mộ vô danh", Perry Bellegarde, Giám đốc của Assembly of First Nations - tổ chức của những người dân tộc bản địa ở Canada - nói với New York Times.

“Nhưng không ai tin lời những người sống sót. Và giờ đây, thật bi thảm và đau lòng khi phát hiện ra khu mộ ở trường Kamloops", ông nói thêm.

Giày và đồ chơi trẻ em đã được đặt ở phía trước trường Kamloops sau khi hài cốt của 215 trẻ em được phát hiện trong khuôn viên trường. Ảnh: Reuters.

Ước tính có khoảng 150.000 trẻ em bản địa theo học tại các trường nội trú như Kamloops từ khi khai giảng lần đầu vào năm 1993 và đóng cửa vào năm 1996.

Kể từ khi lên nắm quyền vào năm 2015, Thủ tướng Justin Trudeau ưu tiên thực hiện chính sách tưởng nhớ những học sinh này và cải thiện cuộc sống của người bản địa ở Canada. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo cộng đồng người bản địa này cho rằng chính phủ cần phải nỗ lực hơn nữa.

Việc phát hiện ra hàng trăm hài cốt nói trên cũng làm dấy lên câu hỏi: Liệu có bao nhiêu đứa trẻ đã bị lạm dụng và làm tổn hại trong những trường nội trú như thế?

Bí mật đau lòng được hé lộ

Trường Kamloops hoạt động từ năm 1890 cho đến cuối những năm 1970, và từng là trường lớn nhất Canada, với 500 học sinh theo học vào lúc cao điểm.

Khoảng 20 năm trước, các nhà chức trách bắt đầu chiến dịch tìm kiếm hài cốt tại trường này. Tháng trước, sau khi đưa radar xuyên đất vào sử dụng, đội tìm kiếm phát hiện hài cốt của 215 trẻ em.

Trong số đó có hài cốt của một trẻ em chỉ mới 3 tuổi, theo Cảnh sát trưởng Rosanne Casimir. Tất cả trẻ em này đã được chôn cất cách đây hàng chục năm.

Cảnh sát trưởng Casimir dự đoán sẽ phát hiện thêm nhiều hài cốt hơn khi tiếp tục sử dụng radar xuyên đất trong tháng này. Các nhà chức trách địa phương đang hợp tác với cảnh sát hoàng gia Canada và cơ quan điều tra ở British Columbia.

Bà Casimir cho biết các thi thể được chôn cất trong “những khu đất không được đánh dấu riêng, cũng không có hồ sơ ghi lại danh tính".

Vào khoảng năm 1883, chính phủ Canada buộc trẻ em trong các gia đình người dân tộc bản địa phải đi học tại các trường nội trú, thường ở xa cộng đồng của chúng.

Hầu hết trường học dạng này do các nhà thờ điều hành. Tại đây, ngôn ngữ và văn hóa bản địa bị cấm áp dụng, nếu không học sinh sẽ phải chịu các hình phạt bạo lực.

Nhiều trường hợp học sinh bị bệnh, bị lạm dụng tình dục, thể chất và tinh thần cũng được ghi nhận ở những nơi này. Báo cáo của thanh tra và bác sĩ chỉ ra rằng các học sinh tại Kamloops đôi khi bị suy dinh dưỡng nghiêm trọng.

Trường nội trú Kamloops dành cho học sinh người dân tộc bản địa vào năm 1937. Ảnh: Ủy ban Hòa giải và Sự thật Quốc gia Canada.

Trường Kamloops do Giáo hội Công giáo La Mã điều hành cho đến năm 1969, khi chính phủ liên bang tiếp quản hệ thống các trường này.

Trong báo cáo vào năm 2015 của Ủy ban Hòa giải và Sự thật Quốc gia do chính phủ Canada thành lập, ủy ban này kết luận rằng hệ thống trường nội trú là một hình thức “diệt chủng văn hóa”.

Ủy ban cũng kêu gọi giáo hoàng xin lỗi vì vai trò của nhà thờ Công giáo La Mã trong việc quản lý các trường nói trên.

Một số cựu học sinh làm chứng trước Ủy ban Hòa giải và Sự thật Quốc gia, cho biết linh mục tại các trường khiến một số nữ sinh mang thai, sau đó bắt đứa con khỏi người mẹ và giết những đứa trẻ này. Trong một số trường hợp, xác của những đứa trẻ bị ném vào lò nung.

Nhiều sinh viên cũng chết vì bệnh tật, tai nạn và hỏa hoạn trong khi cố gắng trốn thoát khỏi trường.

"Canada có lỗi với những trẻ em này"

Khi một học sinh nào đó qua đời tại trường nội trú, gia đình của chúng thường được giải thích mơ hồ rằng học sinh đó bỏ trốn, hoặc bỗng dưng biến mất, theo Ủy ban Hòa giải và Sự thật Quốc gia Canada.

Nếu thừa nhận học sinh đó chết trong trường, lãnh đạo nhà trường cũng thường từ chối trao trả thi thể của chúng cho gia đình. Hài cốt của học sinh chỉ được đưa về cho gia đình nếu chi phí vận chuyển rẻ hơn chi phí chôn cất đứa trẻ đó trong khuôn viên trường.

Trong báo cáo, Ủy ban Hòa giải và Sự thật Quốc gia Canada ước tính ít nhất 4.100 học sinh đã chết hoặc mất tích tại các trường nội trú. Ủy ban này yêu cầu chính phủ Canada phải giải trình cho cái chết của tất cả trẻ em trong số này.

Murray Sinclair, người đứng đầu Ủy ban Hòa giải và Sự thật Quốc gia, cho biết con số thực tế có thể "vượt quá 10.000 trẻ em".

Trẻ em tại trường Kamloops vào năm 1931. Ảnh: Ủy ban Hòa giải và Sự thật Quốc gia Canada.

Trong phiên họp đặc biệt tại hạ viện Canada tối 1/6, Thủ tướng Trudeau cho rằng nước này có lỗi với 215 trẻ em vừa được phát hiện hài cốt ở trường Kamloops, cũng như những trẻ em khác ở trường nội trú không thể trở về với gia đình.

“Nếu có thể, một số trẻ em được tìm thấy ở Kamloops, và những đứa trẻ vẫn chưa được tìm thấy ở những nơi khác trên cả nước, có thể đã là ông bà hoặc ông bà cố. Đáng ra họ không phải chết như vậy, và đó là lỗi của Canada", ông Trudeau nói.

Thủ tướng Canada cho biết chính phủ nước này tiếp thu ý kiến của cộng đồng người bản địa trong việc giải ngân và sử dụng công nghệ hiện đại để tìm kiếm hài cốt học sinh.

Năm 2019, Canada chi ngân sách 27 triệu CAD để tìm mộ của những nạn nhân này, nhưng số tiền không được giải ngân.

Ông Bellegarde, giám đốc của Assembly of First Nations - tổ chức của những người dân tộc bản địa ở Canada - hy vọng phát hiện ở trường Kamloops sẽ là hồi chuông cảnh tỉnh để chính phủ Canada tăng tốc tìm kiếm hài cốt, nỗ lực hòa giải, xóa bỏ phân biệt đối xử và khoảng cách giàu nghèo giữa người bản địa và các cộng đồng người khác ở nước này.

"Chúng ta nên coi đây là chất xúc tác. Chúng tôi đã giúp xây dựng đất nước tuyệt vời này và không ai đi đâu cả. Chúng ta phải làm việc cùng nhau, vì vậy chúng ta hãy xắn tay áo lên và hoàn thành mục tiêu này", ông nói.

Hương Ly