Hành động đa ngành để phòng ngừa, chẩn đoán và quản lý bệnh COPD tốt hơn

Những người thuộc nhóm nguy cơ cao cần khám lọc để phát hiện sớm, điều trị kịp thời và quản lý bệnh COPD hiệu quả. Ảnh: THẾ ANH

Trong những ngày cuối tuần của tháng 11 này, tại nhiều bệnh viện tổ chức các hoạt động hưởng ứng Ngày bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính năm 2025 có chủ đề: “Khó thở, hãy nghĩ đến COPD” như một lời nhắc nhở về một căn bệnh chưa được quan tâm đúng mức. Trong khi đó, chẩn đoán sớm và phù hợp có thể tác động rất lớn đến sức khỏe của cộng đồng, giúp cải thiện các triệu chứng, chức năng phổi và chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Thế nhưng hiện có từ 65% đến 80% những người bị COPD vẫn không được chẩn đoán, khiến họ nhập viện muộn và tốn kém hơn. Do vậy, bất kỳ người dân nào bị khó thở, ho mạn tính hoặc có đờm, có tiền sử nhiễm trùng đường hô hấp dưới tái phát hoặc có tiền sử tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ như thuốc lá, thuốc lào, khói bụi nghề nghiệp... cần được xem xét chẩn đoán COPD.

Báo cáo “Tình trạng toàn cầu của COPD- Thúc đẩy thay đổi để giải quyết khủng hoảng sức khỏe phổi” cho rằng: rất khó để có được ước tính chính xác về số người mắc COPD, vì nhiều người có thể không được chẩn đoán. Từ dữ liệu dịch tễ học gần đây cho thấy trên toàn cầu có khoảng 213 triệu người hiện đang sống với COPD, nhưng các ước tính con số này có thể lên tới 391 triệu.

COPD là nguyên nhân tử vong thứ ba trên toàn thế giới, nhưng đang bị “bỏ quên” trong các ưu tiên y tế. Trung bình mỗi giờ có 425 người chết vì căn bệnh này; 90% trường hợp tử vong là ở những người dưới 70 tuổi và sống ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình... COPD được dự đoán sẽ khiến nền kinh tế toàn cầu tiêu tốn 4.300 tỷ USD từ năm 2020 đến 2050.

Đo chức năng hô hấp để sàng lọc bệnh COPD.

COPD cũng được xác định là nguyên nhân đứng thứ bảy gây sức khỏe kém trên toàn thế giới. Bệnh này được gây ra bởi sự thu hẹp tiến triển của đường thở, khiến người bệnh khó thở. Các triệu chứng dần trở nên tồi tệ hơn và biểu hiện dưới dạng các đợt bùng phát, khi nặng, đòi hỏi phải nhập viện cấp cứu; khoảng 40% người mắc COPD phải giảm hoặc ngừng làm việc hoàn toàn. Các đợt bùng phát tập trung nhiều vào mùa đông, làm căng thẳng các hệ thống y tế vốn đã quá tải.

Tại Việt Nam, các nghiên cứu cho thấy có khoảng từ 7% đến 10% số dân mắc COPD. Từ năm 2015, công tác phòng, chống COPD đã được đưa vào trong Chiến lược quốc gia phòng, chống bệnh không lây nhiễm. Bộ Y tế cùng các hội chuyên ngành đã thành lập các đơn vị quản lý COPD trên toàn quốc.

Tính đến năm 2024, cả nước có hơn 300 phòng quản lý ngoại trú COPD và hen phế quản; gần 3.000 trạm y tế xã, phường triển khai hoạt động dự phòng và phát hiện sớm COPD và hen phế quản; gần 700.000 người bệnh đang được quản lý tại các cơ sở y tế.

Với tỷ lệ người hút thuốc lá vẫn cao, ô nhiễm môi trường, khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe còn hạn chế và quá trình già hóa dân số nhanh… số người mắc COPD được dự báo sẽ tiếp tục tăng trong những năm tới.

Tuy nhiên, phần lớn gánh nặng của COPD có thể được tránh thông qua việc phòng ngừa và quản lý bệnh. Chính vì vậy các chuyên gia y tế đã kêu gọi chính phủ các nước mở rộng việc cung cấp các dịch vụ cai thuốc lá, nguyên nhân chính dẫn đến COPD; đồng thời đầu tư vào các biện pháp bảo vệ môi trường, quy hoạch đô thị, thúc đẩy sử dụng nguồn nhiên liệu sạch hơn…

Mặt khác, hỗ trợ việc cung cấp các chương trình tiêm chủng để bảo vệ chống lại nhiễm trùng hô hấp; phát triển các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng tập trung vào các triệu chứng chính như khó thở để khuyến khích mọi người tìm kiếm chăm sóc lâm sàng kịp thời. Tích hợp COPD vào các cuộc kiểm tra sức khỏe phổi cho các nhóm dân số có nguy cơ cao cũng như các chương trình sàng lọc hiện có cho ung thư phổi hoặc bệnh lao.

Chính phủ các nước cần đưa COPD trở thành ưu tiên y tế công cộng; phát triển các chiến lược quốc gia toàn diện cho các bệnh hô hấp bao gồm các mục tiêu cụ thể và có thể đo lường được cho việc phòng ngừa, chẩn đoán sớm và điều trị COPD. Xây dựng các cơ sở dữ liệu quốc gia cho phép các hệ thống y tế tính toán chính xác tỷ lệ mắc và tử vong; hiểu rõ hơn nguyên nhân gây ra các đợt bùng phát, biến chứng, nhập viện và tái nhập viện; và theo dõi kết quả bệnh nhân và việc sử dụng dịch vụ y tế. Đầu tư vào nghiên cứu để giúp xác định các chiến lược chẩn đoán, điều trị và chăm sóc tối ưu cho COPD, tận dụng các tiến bộ kỹ thuật số như trí tuệ nhân tạo…

Phó giáo sư, tiến sĩ Vũ Văn Giáp, Phó Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai.

Tại Việt Nam, để giảm gánh nặng COPD, Phó giáo sư, tiến sĩ Vũ Văn Giáp, Phó Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai cho rằng cần tiếp tục hành động quyết liệt hơn nữa thông qua việc tăng cường sàng lọc và phát hiện sớm, đặc biệt ở nhóm nguy cơ cao; chuẩn hóa quy trình chẩn đoán tại tuyến cơ sở, bảo đảm mỗi cơ sở y tế đều có khả năng đo và diễn giải chức năng hô hấp. Mặt khác, đẩy mạnh hoạt động tư vấn và hỗ trợ bỏ thuốc lá như một nhiệm vụ ưu tiên quốc gia; mở rộng mô hình quản lý bệnh mạn tính tại cộng đồng, lấy bệnh nhân làm trung tâm; tăng cường hợp tác liên ngành, kết nối y tế-môi trường-truyền thông... Phòng chống COPD không chỉ là nhiệm vụ của ngành y tế, mà là trách nhiệm chung của cả hệ thống và toàn xã hội.

Thứ trưởng Y tế Nguyễn Thị Liên Hương cho biết, thực hiện Nghị quyết số 72-NQ/TW ngày 09/9/2025 của Bộ Chính trị về một số giải pháp đột phá, tăng cường bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân, ngành y tế đang chuyển mạnh từ tư duy tập trung khám bệnh, chữa bệnh sang chủ động triển khai các hoạt động phòng bệnh. Bên cạnh nỗ lực của các cơ sở y tế, mỗi người dân hãy chủ động phòng bệnh COPD để bảo vệ sức khỏe của mình và cả cộng đồng bằng những hành động cụ thể như: không hút thuốc lá, thuốc lào, duy trì lối sống khỏe mạnh với chế độ dinh dưỡng và vận động thể lực hợp lý; xây dựng môi trường làm việc lành mạnh, trang bị bảo hộ đầy đủ, tránh tiếp xúc khói bụi, hóa chất hơi độc; sử dụng các nguồn năng lượng sạch, tránh khói bếp than củi trong sinh hoạt. Đồng thời cần chủ động đi kiểm tra sức khỏe khi có triệu chứng ho, khó thở để được khám, phát hiện sớm và điều trị bệnh kịp thời. Đối với người bệnh, việc theo dõi sức khỏe định kỳ và tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ là chìa khóa giúp người dân sống khỏe mạnh và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Tiến sĩ Jennifer Horton, Phó trưởng đại diện Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam.

Tiến sĩ Jennifer Horton, Phó trưởng đại diện Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam nhấn mạnh: COPD không chỉ là vấn đề y tế mà còn là vấn đề xã hội, kinh tế và ảnh hưởng đến gia đình, cộng đồng và hệ thống y tế. Điều đó đòi hỏi hành động từ nhiều ngành để phòng ngừa, chẩn đoán và quản lý bệnh tốt hơn. Một trong những cách công bằng và hiệu quả nhất về mặt chi phí để mở rộng khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc là tích hợp việc quản lý COPD vào các cơ sở chăm sóc sức khỏe ban đầu gần nơi người dân sinh sống.

Minh Hoàng