Hào khí tháng Tám và vai trò tiên phong - điểm tựa tinh thần để Hà Nội vươn xa

Cách mạng tháng Tám năm 1945 là một trong những mốc son chói lọi nhất trong lịch sử dân tộc Việt Nam hiện đại. Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh, toàn dân tộc đã đứng lên phá tan ách thống trị của thực dân, phong kiến, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Cách mạng tháng Tám ở Hà Nội thành công có tác động lớn tới phong trào khởi nghĩa ở các tỉnh, thành khác trên phạm vi cả nước. Sự kiện lịch sử trọng đại này không chỉ mở ra một kỷ nguyên độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, mà còn đặt nền móng cho sự phát triển của đất nước nói chung và Thủ đô Hà Nội nói riêng.

Những bài học lịch sử từ Cách mạng tháng Tám thành công chính là nền tảng tinh thần để Thủ đô Hà Nội tiếp tục xây dựng và phát triển thành đô thị giàu đẹp, văn minh, hiện đại trong thời kỳ mới.

Dấu mốc vĩ đại của dân tộc, của Đảng bộ và Nhân dân Thủ đô

Theo các tư liệu lịch sử, ngày 19/8/1945, theo lời kêu gọi nổi dậy khởi nghĩa của Mặt trận Việt Minh, đồng bào nội, ngoại thành Hà Nội rầm rập đổ về quảng trường Nhà hát lớn dự mít tinh trong tiếng hát “Tiến quân ca” và cờ đỏ sao vàng, sau đó chia ra thành nhiều đoàn đi chiếm các cơ quan chính quyền địch (Phủ Khâm sai, Tòa Thị chính, Trại lính bảo an, Sở cảnh sát...).

Trước khí thế dâng như “bão táp” của quần chúng, quân đội Nhật và chính quyền bù nhìn Trần Trọng Kim đã bị lật đổ mà không cần dùng đến bạo lực. Cuộc khởi nghĩa thắng lợi hoàn toàn ở Hà Nội có tác dụng cổ vũ to lớn cho tổng khởi nghĩa trên toàn quốc, đưa dân tộc Việt Nam bước vào một kỷ nguyên mới - kỷ nguyên độc lập, tự do.

Ngày 19/8/1945, sau cuộc mít tinh tại Quảng trường Nhà hát Lớn, quần chúng Nhân dân Thủ đô đã đánh chiếm Bắc Bộ phủ, cơ quan đầu não của chính quyền tay sai Pháp ở Bắc Bộ. (Nguồn: Tư liệu TTXVN)

Không dừng lại ở việc giành chính quyền, Hà Nội còn là nơi tiên phong trong việc xây dựng nền móng đầu tiên cho một chính quyền cách mạng của dân, do dân và vì dân. Các tổ chức như Ủy ban Nhân dân cách mạng lâm thời, các đoàn thể Việt Minh, các tổ chức quần chúng như Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên cứu quốc… được hình thành và đi vào hoạt động ngay sau khởi nghĩa, thể hiện tinh thần tổ chức cao và khả năng làm chủ của người dân Thủ đô. Những kinh nghiệm tổ chức, điều hành và quản lý từ thực tiễn Hà Nội đã trở thành bài học quý báu, được nhân rộng ra các địa phương trong cả nước.

Cách mạng tháng Tám năm 1945 là bản anh hùng ca của toàn dân tộc Việt Nam trong cuộc đấu tranh giành độc lập, đồng thời cũng là trang sử vàng của riêng Hà Nội - nơi khơi nguồn của cao trào cách mạng toàn quốc. 80 năm trôi qua, song hào khí tháng Tám và vai trò tiên phong của Thủ đô vẫn còn nguyên giá trị lịch sử, tính thời sự, là điểm tựa tinh thần để Hà Nội tiếp tục khẳng định vai trò dẫn dắt trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hôm nay.

Sau thắng lợi vang dội của Cách mạng tháng Tám năm 1945, Hà Nội bước vào giai đoạn mới đầy thử thách: vừa củng cố chính quyền cách mạng non trẻ, vừa chuẩn bị lực lượng cho cuộc kháng chiến trường kỳ chống lại các thế lực xâm lược mới. Nếu trước đó, Thủ đô là nơi khởi nguồn của cao trào giành chính quyền, thì từ năm 1946 trở đi, Thủ đô Hà Nội trở thành trung tâm của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ. Trong suốt ba thập kỷ kháng chiến, hình ảnh Hà Nội không chỉ gắn với những chiến thắng vang dội, mà còn trở thành biểu tượng của lòng quả cảm, khí phách kiên cường và tinh thần nhân văn giữa khói lửa chiến tranh.

Cuộc mít-tinh phát động khởi nghĩa giành chính quyền do Mặt trận Việt Minh tổ chức tại Nhà hát lớn Hà Nội ngày 19/8/1945. (Ảnh: Tư liệu TTXVN)

Ngày 19/12/1946, thực hiện lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng bộ và Nhân dân Hà Nội với tinh thần “Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh”đã viết nên những trang sử hào hùng, kiên cường trong 60 ngày đêm chiến đấu để bảo vệ từng góc phố, từng mái nhà. Những con phố như Hàng Bông, Hàng Đào, Ô Cầu Dền, chợ Đồng Xuân… đã trở thành chiến lũy, nơi mỗi người dân, từ các chiến sĩ vệ quốc, thanh niên, phụ nữ cho đến trẻ em, đều trở thành một chiến sĩ bảo vệ Thủ đô. Đó là sự nối tiếp trực tiếp của tinh thần Cách mạng Tháng Tám: sự đồng lòng, sẵn sàng hy sinh vì lý tưởng dân tộc độc lập, nước nhà tự do.

Theo các tư liệu lịch sử của Đảng bộ TP Hà Nội, trong những năm sau đó, dù phải sơ tán, di dời để tránh bom đạn, Hà Nội không mất đi vai trò là trung tâm của kháng chiến và khát vọng thống nhất đất nước. Từ chiến khu Việt Bắc cho đến miền Bắc hoàn toàn giải phóng năm 1954, hình ảnh một Hà Nội kiên trung luôn hiện diện trong tâm trí Nhân dân cả nước. Đặc biệt, trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Hà Nội một lần nữa khẳng định khí chất bất khuất, làm nên chiến thắng lịch sử “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không” cuối năm 1972. 12 ngày đêm hứng chịu hàng nghìn tấn bom rải xuống từ B-52, Thủ đô Hà Nội vẫn đứng vững. Các cơ quan đầu não của Trung ương, của Đảng và Nhà nước vẫn hoạt động; người dân Thủ đô vừa chiến đấu, vừa khẩn trương khôi phục sản xuất, bảo vệ hậu phương lớn. Không nơi nào không thể hiện rõ nét tinh thần “mỗi người dân là một chiến sĩ”, “thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người” như Hà Nội trong những ngày ấy. Dù ở trong hoàn cảnh khốc liệt của chiến tranh, Hà Nội vẫn không ngừng khẳng định các giá trị căn bản của văn minh và nhân văn. Những nỗ lực ấy không chỉ thể hiện ý chí vươn lên của một Thủ đô kháng chiến, mà còn là minh chứng cho sự hòa quyện giữa tinh thần cách mạng và truyền thống văn hóa lâu đời: chiến đấu nhưng không buông rơi phẩm giá và tri thức.

Từ năm 1945 đến năm 1975, Hà Nội không chỉ là trung tâm của các phong trào cách mạng, mà còn là hình ảnh thu nhỏ của một đất nước kiên cường. Chính từ nơi đây, những đường lối lớn của Đảng được hoạch định, những quyết sách chiến lược của đất nước được triển khai và cũng từ nơi đây, ý chí của cả dân tộc được kết tinh chuyển hóa thành hành động.

Khẳng định vai trò đầu tàu trong thời kỳ đổi mới và phát triển

Năm 1986, Đại hội lần thứ VI của Đảng Cộng sản Việt Nam đánh dấu bước ngoặt lớn trong lịch sử đất nước với đường lối đổi mới toàn diện. Từ đây, Việt Nam từng bước chuyển mình sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, mở cửa hội nhập với khu vực và thế giới. Trong tiến trình đó, Hà Nội - với vai trò là Thủ đô, trung tâm chính trị, hành chính và văn hóa đã không ngừng đổi mới, phát triển toàn diện, trở thành đầu tàu trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Đường phố Hà Nội rực rỡ cờ hòa chào mừng 80 năm Cách mạng tháng Tám Thành công và Quốc khánh 2/9. Ảnh: Duy Khánh

Từ một thành phố nghèo nàn, in đậm dấu tích của thời kỳ bao cấp và chiến tranh, Hà Nội đã vươn mình mạnh mẽ trở thành một trung tâm kinh tế lớn của cả nước. Tốc độ tăng trưởng GDP của Hà Nội luôn ở mức cao, đóng góp lớn vào ngân sách quốc gia. Các ngành kinh tế mũi nhọn như công nghiệp, công nghệ cao, dịch vụ tài chính, thương mại, ngân hàng phát triển nhanh chóng. Khu công nghệ cao Hòa Lạc, các cụm công nghiệp sạch, các tòa nhà tài chính và trung tâm thương mại hiện đại mọc lên, đánh dấu bước chuyển mình của Thủ đô từ nền sản xuất giản đơn sang nền kinh tế tri thức và hội nhập quốc tế.

Sự phát triển về kinh tế kéo theo sự đầu tư bài bản vào cơ sở hạ tầng. Những công trình giao thông hiện đại như cầu Nhật Tân, cầu Vĩnh Tuy, tuyến đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông, Nhổn - Cầu Giấy, hệ thống đường vành đai, các tuyến cao tốc kết nối liên vùng đã và đang làm thay đổi mạnh mẽ diện mạo đô thị Hà Nội. Các khu đô thị mới phản ánh rõ xu hướng đô thị hóa hiện đại, hài hòa giữa quy hoạch kiến trúc và môi trường sống chất lượng. Hạ tầng kỹ thuật về điện, nước, viễn thông, y tế, giáo dục cũng được đầu tư đồng bộ, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân Thủ đô.

Song song với phát triển kinh tế, hạ tầng, Hà Nội luôn chú trọng đầu tư cho con người, yếu tố then chốt trong sự phát triển bền vững. Hà Nội hiện là nơi quy tụ các trường đại học hàng đầu, các trung tâm nghiên cứu khoa học, viện hàn lâm, bệnh viện tuyến cuối và trung tâm đổi mới sáng tạo của quốc gia. Chất lượng giáo dục - đào tạo của Thủ đô luôn đứng đầu cả nước, là nơi đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho toàn quốc. Y tế Thủ đô không ngừng được hiện đại hóa, là điểm đến của hàng triệu lượt bệnh nhân mỗi năm từ các tỉnh thành. Hà Nội cũng là nơi khơi nguồn cho nhiều phong trào khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, đóng góp tích cực vào nền kinh tế tri thức và chuyển đổi số quốc gia.

Điều đặc biệt làm nên bản sắc của Hà Nội trong thời kỳ đổi mới là sự kết hợp hài hòa giữa hiện đại hóa và gìn giữ cốt cách văn hóa. Dù đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ, Hà Nội luôn giữ gìn, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Phố cổ Hà Nội, Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Hồ Gươm, chùa Một Cột, cùng hàng trăm di tích lịch sử, văn hóa được bảo tồn cẩn trọng, trở thành biểu tượng cho chiều sâu văn hóa của Thủ đô ngàn năm văn hiến. Hà Nội hôm nay đã thực sự trở thành một thành phố hiện đại, năng động, văn minh, nhưng vẫn thấm đẫm hồn cốt của lịch sử và văn hóa dân tộc.

Từ thành quả của Cách mạng tháng Tám, qua những thập kỷ kháng chiến, xây dựng và đổi mới, Thủ đô đã khẳng định vai trò không thể thay thế trong tiến trình phát triển của đất nước, vừa là nơi hội tụ trí tuệ dân tộc, vừa là nơi lan tỏa giá trị Việt Nam ra thế giới.

Một góc Thành phố Hà Nội nhìn từ trên cao. Ảnh: Phạm Hùng

Bước sang thế kỷ XXI, trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư diễn ra mạnh mẽ, Hà Nội không ngừng vươn mình để khẳng định vị thế là một trong những trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa hàng đầu của khu vực Đông Nam Á. Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa không chỉ làm thay đổi diện mạo vật chất của Thủ đô, mà còn mở ra một thời kỳ mới: thời kỳ hội nhập quốc tế sâu rộng, phát triển bền vững và hướng tới tương lai sáng tạo.

GRDP của Hà Nội liên tục tăng trưởng với mức trung bình khoảng 7- 8%/năm; cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực theo hướng công nghiệp - dịch vụ - nông nghiệp; tỷ trọng ngành công nghiệp công nghệ cao, dịch vụ chất lượng cao ngày càng chiếm ưu thế. Khu vực kinh tế tư nhân và doanh nghiệp FDI phát triển mạnh, đóng vai trò quan trọng trong tăng trưởng, tạo việc làm và đóng góp ngân sách.

Công tác quy hoạch, quản lý và phát triển đô thị có nhiều chuyển biến tích cực, mang tầm chiến lược lâu dài. Thành phố đã tập trung chỉ đạo, triển khai nhiều giải pháp thực hiện Luật Thủ đô 2024, Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050; đồ án điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065. Nhiều công trình trọng điểm về giao thông, nhà ở, hạ tầng xã hội được đầu tư xây dựng. Không gian đô thị được mở rộng, kiến trúc đô thị hiện đại gắn với bảo tồn giá trị lịch sử, văn hóa. Hà Nội cũng từng bước hình thành mô hình đô thị thông minh, tăng cường ứng dụng công nghệ trong quản lý giao thông, môi trường, y tế và giáo dục.

Không dừng lại ở phát triển kinh tế đơn thuần, Hà Nội bước vào thời kỳ hiện đại hóa với định hướng phát triển bền vững, lấy con người làm trung tâm. Thành phố đặt mục tiêu xây dựng Hà Nội trở thành “Thành phố xanh, thông minh và đáng sống”. Các dự án như hệ thống xe buýt điện, trồng cây xanh đô thị, phát triển không gian công cộng, chỉnh trang hồ nước, phố đi bộ… đã và đang tạo nên hình ảnh một Thủ đô thân thiện với môi trường, cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế và chất lượng sống của người dân.

Chú trọng phát triển toàn diện lĩnh vực văn hóa, xã hội; Hà Nội giữ vững danh hiệu “Thành phố vì hòa bình”, đồng thời trở thành trung tâm giáo dục, y tế, khoa học, công nghệ hàng đầu cả nước. Thành phố đã thực hiện hiệu quả nhiều chính sách an sinh xã hội, giảm nghèo bền vững, chăm lo đời sống cho các đối tượng chính sách, người yếu thế trong xã hội.

Việc UNESCO công nhận Hà Nội là “Thành phố sáng tạo” trong lĩnh vực thiết kế vào năm 2019 đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng. Không chỉ là sự ghi nhận quốc tế, danh hiệu này còn mở ra cơ hội để Thủ đô phát triển theo hướng kết hợp hài hòa giữa văn hóa truyền thống và sáng tạo đương đại. Các lĩnh vực như kiến trúc, thiết kế đô thị, thủ công mỹ nghệ, nghệ thuật thị giác, công nghệ số… đang được khuyến khích phát triển, biến Hà Nội thành một đô thị sáng tạo, nơi giao thoa giữa quá khứ và tương lai, giữa bản sắc dân tộc và tư duy toàn cầu.

Với vai trò là Thủ đô, Hà Nội đã trở thành điểm đến của nhiều tổ chức quốc tế, là nơi tổ chức các sự kiện ngoại giao, chính trị, kinh tế có tầm vóc khu vực và toàn cầu. Hà Nội ngày càng khẳng định vai trò là “cửa ngõ” kết nối Việt Nam với thế giới, là nơi hội tụ và lan tỏa giá trị Việt Nam trong cộng đồng quốc tế.

Những thành tựu đó không chỉ thể hiện tầm nhìn chiến lược mà còn là nền tảng vững chắc để Hà Nội tiếp tục phát triển nhanh, bền vững trong thời kỳ mới. Sự kết hợp giữa hiện đại hóa, hội nhập quốc tế và gìn giữ bản sắc riêng biệt đã làm nên một Hà Nội vừa năng động, sáng tạo, vừa sâu sắc, giàu truyền thống, xứng đáng là trái tim của đất nước, là điểm tựa vững chắc cho hành trình phát triển và hội nhập của dân tộc Việt Nam trong thế kỷ XXI.

PV