Hệ thống thoát nước của Hà Nội lạc hậu, chỉ chịu được mưa 310mm trong 2 ngày

Hạ tầng lỗi thời

Bộ Xây dựng vừa có văn bản gửi Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh An Giang để trả lời chất vấn của Đại biểu Quốc hội Hoàng Hữu Chiến về tình trạng ngập úng tại các đô thị, nhất là tại Hà Nội sau bão số 11.

Theo đó, tình trạng ngập úng đô thị trên diện rộng có nhiều nguyên nhân, từ tác động của điều kiện tự nhiên và biến đổi khí hậu, nước biển dâng đến quy hoạch lỗi thời, hệ thống thoát nước yếu và thiếu đầu tư.

Bộ Xây dựng cho biết, các đô thị thường nằm trên vùng đồng bằng sát biển, sông ngòi và có độ dốc tự nhiên nhỏ, thoát nước trọng lực kém. Hiện tượng thời tiết cực đoan ngày một tăng, mưa lớn kéo dài, diễn ra ngày càng nhiều, vượt quá tần suất thiết kế hệ thống thoát nước đô thị cũng như kết hợp mực nước biển dâng (triều cường) và lũ thượng nguồn dồn xuống gây ngập úng.

Tại Hà Nội, hệ thống thoát nước chưa được đầu tư đồng bộ, hiện vẫn được đầu tư, cải tạo, nâng cấp theo quy hoạch năm 2013, tính toán với lưu lượng mưa 310mm/2 ngày. Tuy nhiên, sau bão số 10 và số 11 vừa qua, lượng mưa thực tế đạt tới 500mm trong chưa đầy một ngày, vượt xa năng lực thiết kế, dẫn tới ngập úng cục bộ và diện rộng.

Chung cư ở Hà Nội bị cô lập sau cơn mưa vào tháng 8/2025. Ảnh: T.T

Bên cạnh đó, cơ quan này cũng thừa nhận mạng lưới cống thoát nước không phát triển kịp tốc độ đô thị hóa tại các địa phương.

Thống kê cho thấy, đến cuối năm 2024, Việt Nam có khoảng 900 đô thị, trong đó hơn 200 đô thị từ loại IV trở lên, gấp hơn 10 lần so với năm 1998. Dù vậy, phần lớn hệ thống thoát nước được xây dựng từ lâu (trên 50 năm hoặc từ thời Pháp).

Hệ thống thoát nước đô thị đan xen giữa cống thoát nước cũ và thoát nước mới, nhưng cơ bản vẫn là hệ thống thoát nước chung được hình thành từ lâu (nước mưa và nước thải thoát cùng một hệ thống) nên khả năng thoát nước không đồng đều. Hiện tỷ lệ đường ống thoát nước trên đầu người ở các đô thị Việt Nam chỉ đạt 0,7m/người, bằng 1/3 mức trung bình thế giới (2m/người).

Cùng với đó, quá trình đô thị hóa làm cho diện tích đồng ruộng, đất trống, ao, hồ, kênh rạch để trữ nước tự nhiên bị bê tông hóa, dẫn đến diện tích thấm bề mặt tự nhiên giảm xuống đáng kể và nhanh chóng.

Thiếu vốn, thiếu quy hoạch về hệ thống thoát nước

Theo Bộ Xây dựng, hiện chỉ có 6 thành phố trực thuộc Trung ương lập quy hoạch chuyên ngành thoát nước và quản lý cao độ nền, song hầu hết các đồ án này được xây dựng từ lâu, chưa cập nhật yếu tố biến đổi khí hậu và tốc độ đô thị hóa.

Các tỉnh, thành còn lại tích hợp nội dung thoát nước trong quy hoạch tỉnh, chủ yếu mang tính định hướng, thiếu tính đồng bộ và dữ liệu kỹ thuật.

Nguồn lực đầu tư cho lĩnh vực này cũng hạn chế. Bộ Xây dựng cho biết, ngân sách nhà nước mới đáp ứng được khoảng 60% nhu cầu đầu tư phát triển hệ thống thoát nước. Trong khi đó, cơ chế huy động vốn xã hội hóa chưa hiệu quả, các dự án hợp tác công - tư (PPP) trong lĩnh vực này gần như “vắng bóng”.

Theo số liệu của Bộ Tài chính, cả nước có 336 dự án PPP đã ký hợp đồng, chủ yếu trong lĩnh vực giao thông, năng lượng, hạ tầng xã hội. Gần đây, không có dự án nào về thoát nước và xử lý nước thải.

Ngoài ra, ý thức bảo vệ hệ thống thoát nước của người dân còn thấp. Tình trạng xả rác bừa bãi xuống mương, hồ điều hòa, bịt ga thu nước vẫn diễn ra phổ biến, gây tắc nghẽn và giảm công suất thoát nước.

Để khắc phục tình trạng ngập úng, Bộ Xây dựng yêu cầu các địa phương đồng thời triển khai cả giải pháp trước mắt và lâu dài.

Hạn chế việc bê tông hóa các bờ sông, kênh, mương trong đô thị. Ảnh: VietNamNet

Trước mắt, cần khơi thông cống rãnh, nạo vét dòng chảy, kiểm tra, sửa chữa các tuyến cống xuống cấp, vận hành linh hoạt trạm bơm thoát nước, bố trí máy bơm di động tại các điểm có nguy cơ ngập. Các địa phương cũng cần công bố danh mục hồ, ao, đầm không được san lấp để phòng, chống ngập, úng.

Về lâu dài, Bộ Xây dựng nhấn mạnh, cần tích hợp quy hoạch thoát nước với quy hoạch sử dụng đất, giao thông, thủy lợi; rà soát lại năng lực hệ thống, ưu tiên đầu tư công vào lĩnh vực thoát nước; xây dựng các công trình điều hòa, trạm bơm, hồ chứa; thay thế hệ thống cũ, xuống cấp.

Ngoài ra, rà soát, xác định cao độ nền khống chế cho toàn đô thị; quản lý chặt chẽ cao độ nền xây dựng của các dự án, công trình xây dựng thông qua việc lập, phê duyệt quy hoạch chi tiết, cấp giấy phép xây dựng và thanh, kiểm tra.

Đáng chú ý, Bộ đề nghị tăng cường các giải pháp phi công trình, tăng diện tích và dung tích chứa nước, điều hòa, hạn chế việc bê tông hóa các bờ sông, kênh, mương trong đô thị, nhằm thích ứng với biến đổi khí hậu theo hướng thoát nước bền vững (thoát nước chậm).

Đồng thời, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thoát nước thông minh, xây dựng bản đồ ngập úng, hệ thống cảnh báo sớm và cơ sở dữ liệu số phục vụ vận hành.

Cơ quan này cũng cho biết đang hoàn thiện Dự án Luật Cấp, thoát nước trình Chính phủ trong năm 2026 và dự kiến trình Quốc hội thông qua vào năm 2027; sửa đổi Nghị định 80/2014 về thoát nước và xử lý nước thải trình Chính phủ giữa năm sau.

Ngoài ra, Bộ cũng nghiên cứu quy định cơ chế hỗ trợ và phối hợp đầu tư công trình thoát nước chống ngập cục bộ tại các đô thị và nghiên cứu, hướng dẫn giải pháp áp dụng thoát nước chống ngập theo mô hình thoát nước bền vững, mô hình "thành phố bọt biển", ban hành Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia mới về quy hoạch đô thị thích ứng khí hậu.

Hồng Khanh