Hiện thực hóa bộ sử thi nghệ thuật về hình tượng Bác Hồ

Công trình đồ sộ này gồm 5 tập tiểu thuyết và 5 vở sân khấu song hành, như những lát cắt nghệ thuật giàu cảm xúc, để công chúng thêm cảm nhận sâu sắc cuộc đời và sự nghiệp của Người.

Cảnh trong vở cải lương "Từ Việt Bắc về Hà Nội" nằm trong bộ sử thi nghệ thuật "Nước non vạn dặm". Ảnh: Đình Toán

Tái hiện hành trình “Từ Việt Bắc về Hà Nội” của Bác

Sau nhiều năm nung nấu, kiên trì tích lũy tư liệu, sử liệu và thực hiện các chuyến đi nghiên cứu ở trong và ngoài nước; tiến hành các thao tác tích hợp, phân tích, so sánh, đối chiếu các tư liệu đã có, từ năm 2022 đến năm 2025, PGS.TS, nhà văn Nguyễn Thế Kỷ đã ra mắt trọn bộ tiểu thuyết lịch sử “Nước non vạn dặm” gồm 5 tập “Nợ nước non”, “Lênh đênh bốn biển”, “Từ Việt Bắc về Hà Nội”, “Đường lên Điện Biên”, “Việt Nam - Hồ Chí Minh”. Nhịp bước cùng loại hình văn xuôi, tác giả Nguyễn Thế Kỷ cùng NSND Triệu Trung Kiên, soạn giả Hoàng Song Việt và các nghệ sĩ Nhà hát Cải lương Việt Nam (nay là Nhà hát Sân khấu truyền thống Quốc gia Việt Nam) lên kế hoạch chuyển thể, dàn dựng 5 vở sân khấu của bộ sử thi nghệ thuật cùng tên.

Vở sân khấu “Nợ nước non” (tương ứng tập 1 bộ tiểu thuyết) ra mắt công chúng tại Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh và nhiều tỉnh, thành phố trong cả nước từ năm 2022, đến nay đã có trên 100 suất diễn. Vở sân khấu “Lênh đênh bốn biển” (tương ứng tập 2) đang nằm trong kế hoạch dàn dựng. Đặc biệt, vở cải lương “Từ Việt Bắc về Hà Nội” (tương ứng tập 3) vừa ra mắt công chúng Thủ đô, đúng dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh 2-9.

Vở diễn “Từ Việt Bắc về Hà Nội” trung thành với lối tự sự biên niên sử của tiểu thuyết. Đạo diễn, NSND Triệu Trung Kiên đã chắt lọc và tái hiện mạch truyện theo trật tự thời gian 1941-1945, từ khi Nguyễn Ái Quốc trở về nước ngày 28-1-1941 sau 30 năm bôn ba, trực tiếp lãnh đạo cách mạng, xây dựng lực lượng, đến thắng lợi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 và thời khắc ngày 2-9-1945, khi Người đọc bản “Tuyên ngôn Độc lập” khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Không gian sân khấu được xử lý tinh tế với sự kết hợp hài hòa của ánh sáng, âm thanh, hiệu ứng hình ảnh, dẫn dắt khán giả vào những câu chuyện về Người trong thời gian này tự nhiên, giản dị. Đó là những chuyến đi như con thoi qua biên giới Việt - Trung, sự đón nhận nồng hậu của nhân dân Trung Quốc, bộ mặt cơ hội của một số chính khách lưu vong, hay những cuộc trò chuyện thân tình, giản dị với các đồng chí Trường Chinh, Hoàng Văn Thụ, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp...

Tác giả Nguyễn Thế Kỷ, đạo diễn Triệu Trung Kiên và ê kíp đã thành công khi “đời thường hóa”, “bình dị hóa” con người và những phẩm chất vĩ đại của lãnh tụ Hồ Chí Minh. Xen giữa bộn bề công việc, biến cố còn có những giây phút Người nhớ về gia đình, về tuổi ấu thơ... Tất cả được kết nối làm nổi bật hình tượng lãnh tụ Hồ Chí Minh với những hoạt động phong phú, tầm nhìn chiến lược, sắc sảo mà luôn bình dị, gần gũi, chứa chan tình yêu nước, thương dân.

Hình tượng Bác dung dị, ấm áp, ngời sáng, vĩ đại

Cuộc đời và sự nghiệp vĩ đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh gắn với từng dấu mốc của lịch sử dân tộc, đặc biệt là giai đoạn năm 1941-1945, đã in sâu vào tâm trí của các thế hệ người Việt. Bởi vậy, việc tái hiện trên sân khấu là thách thức lớn với ê kíp, không chỉ ở việc trung thành với lịch sử mà còn phải tìm ra ngôn ngữ nghệ thuật giàu sức hấp dẫn.

NSND Triệu Trung Kiên chia sẻ, vở diễn đã khai thác nhiều chi tiết lịch sử ít được nhắc đến, như việc Bác đấu trí với các tổ chức chính trị lưu vong, hay sự khéo léo trong việc hợp tác với Mỹ để nhận sự hỗ trợ về vũ khí, thuốc men... Những chi tiết này không chỉ tăng sức nặng tư liệu, mà còn khắc họa chân dung lãnh tụ Hồ Chí Minh với tầm nhìn chiến lược, bản lĩnh sắc sảo và sự uyển chuyển trong ngoại giao.

Vở diễn còn ghi dấu bởi sự hòa quyện của nhiều loại hình nghệ thuật, từ cải lương, múa, âm nhạc truyền thống, hội họa... Mỗi yếu tố được sắp đặt tinh tế, tạo nên một tổng thể vừa đậm chất sử thi, vừa giàu tính biểu cảm. Một điểm mới của vở cải lương này là đã thoát ra khỏi quan niệm cũ cho rằng trong sân khấu kịch hát thì vai lãnh tụ chỉ nói, chỉ thoại mà không được hoặc không nên ca. Ở “Từ Việt Bắc về Hà Nội”, nhân vật Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh vẫn ca như các nhân vật khác, không hề có sự cách biệt.

Sân khấu xuyên suốt được bao phủ bởi hình ảnh giàn giáo tre, nứa - biểu tượng của công cuộc dựng xây đất nước. Bối cảnh từ Trung Quốc đến Tân Trào, Pác Bó luân chuyển nhịp nhàng, tạo sự liền mạch cho câu chuyện. Mỗi lớp cảnh như một lát cắt, vừa gợi nhắc một giai đoạn lịch sử, vừa khơi dậy cảm xúc chân thực nơi khán giả.

PGS.TS, nhà văn Nguyễn Thế Kỷ bày tỏ: “Ngôn ngữ của kịch bản văn học là chữ viết, còn ngôn ngữ sân khấu là tiếng hát, cử chỉ, hành động của diễn viên, là ánh sáng, không gian... Khi các yếu tố hòa quyện, tác phẩm sẽ thực sự có hồn”. Theo tác giả, thành công lớn nhất của ê kíp là đã truyền tải được tinh thần nhân văn, chiều sâu tư tưởng và sự tinh tế trong từng chi tiết nhỏ. Sự nhập tâm và sáng tạo của các nghệ sĩ đã xây dựng hình tượng Hồ Chí Minh vừa dung dị, đời thường, vừa ngời sáng, vĩ đại trong lòng khán giả.

Chia sẻ về hành trình sáng tạo, đạo diễn Triệu Trung Kiên cho biết, ngay từ khi bắt tay vào dàn dựng, ê kíp đã xác định mục tiêu để vở diễn kịp ra mắt đúng dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9. Thành công của “Từ Việt Bắc về Hà Nội” cũng là động lực để ê kíp tiếp tục hành trình hiện thực hóa bộ sử thi nghệ thuật “Nước non vạn dặm” với ba phần còn lại. Với những người sáng tạo, lịch sử không chỉ là những dấu mốc khô khan, mà là bài học sống động, luôn cần được làm mới để chúng ta tiếp tục rút ra những bài học cho hôm nay.

An Nhi