Hiệp hội Thể thao người khuyết tật Việt Nam - 30 năm hành trình phát triển

Câu lạc bộ Para Bowling (TP. Hồ Chí Minh) là nơi hội tụ của nghị lực, đam mê và khát vọng vươn lên của các VĐV người khuyết tật. (Nguồn: paralympic.org.vn)

Quá trình ra đời của Hiệp hội Thể thao người khuyết tật Việt Nam

Hiệp hội là tổ chức xã hội duy nhất về thể thao của người khuyết tật Việt Nam được thành lập, nhằm tập hợp, đoàn kết đồng bào khuyết tật, các tổ chức thể dục, thể thao người khuyết tật và các tổ chức, cá nhân quan tâm, ủng hộ cho phong trào thể thao người khuyết tật với mục đích nâng cao sức khỏe, giúp người khuyết tật hòa nhập với cộng đồng.

Góp phần hỗ trợ, phát triển phong trào thể dục, thể thao người khuyết tật trong cả nước, nâng cao thành tích thi đấu thể thao của người khuyết tật nói riêng và thể thao Việt Nam nói chung trên đấu trường quốc tế và khu vực. Tăng cường giao lưu, hội nhập và đối ngoại của đất nước.

Hiệp hội là tổ chức đại diện hợp pháp trong quan hệ với tổ chức quốc tế và các quốc gia thành viên thuộc Ủy ban Paralympic thế giới (IPC), Ủy ban Paralympic châu Á (APC) và Liên đoàn thể thao người khuyết tật Đông Nam Á (APSF).

Trải qua các giai đoạn phát triển, đến năm 2024, Đại hội nhiệm kỳ VI, Hiệp hội Paralympic Việt Nam chính thức đổi tên thành Ủy ban Paralympic Việt Nam (sau đây gọi tắt là Ủy ban), đánh dấu bước phát triển quan trọng trong công cuộc hội nhập sâu rộng với phong trào Paralympic khu vực, châu lục và thế giới.

Những giai đoạn phát triển của Ủy ban Paralympic Việt Nam

Giai đoạn 1995-2007: Khởi động và hội nhập

Phong trào thể thao người khuyết tật bắt đầu từ các tỉnh, thành phố như: Hồ Chí Minh, Hà Nội, Quảng Trị, lan tỏa tới 45/63 tỉnh, thành phố trên cả nước (theo địa giới hành chính cũ), thu hút hơn 35.000 người tập luyện thường xuyên, hàng trăm câu lạc bộ thể thao người khuyết tật ra đời.

Từ năm 2001, Việt Nam tham dự Đại hội Thể thao người khuyết tật Đông Nam Á (ASEAN Para Games). Tại Đại hội lần thứ hai, Việt Nam đạt thành tích ấn tượng xếp hạng hai.

Năm 2005, Ủy ban Paralympic Việt Nam được Nhà nước trao tặng Huân chương Lao động hạng Ba.

Giai đoạn 2008-2015: Hội nhập quốc tế sâu, rộng

Từ năm 2008, 45/63 tỉnh, thành phố có phong trào phát triển; hơn 35.000 người khuyết tật tham gia thể dục thể thao mỗi năm. Thể dục thể thao người khuyết tật liên tiếp giành thứ hạng cao tại các kỳ ASEAN Para Games (xếp hạng 3-4).

Năm 2010, Việt Nam lần đầu tham dự ASIAN Para Games tại Quảng Châu (Trung Quốc), xếp hạng 11/41 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Năm 2014, tham dự ASIAN Para Games tại Incheon (Hàn Quốc), xếp hạng 10/45 quốc gia và vùng lãnh thổ.

HLV Bùi Quang Vũ và hai kỳ thủ nữ Việt Nam dự giải vô địch cờ vua cá nhân người khuyết tật vận động thế giới IPCA lần thứ 24 năm 2025, tại thành phố Goa (Ấn Độ). (Ảnh: Quang Nguyễn)

Giai đoạn 2016 đến nay: Hội nhập sâu, rộng, khẳng định vị thế

Mạng lưới CLB thể thao người khuyết tật mở rộng với 490 cơ sở thể dục thể thao của người khuyết tật.

Thể dục thể thao người khuyết tật đổi mới nội dung, môn tập luyện phong phú và đa dạng, gồm: Điền kinh, bơi, cử tạ, cầu lông, cờ vua, bóng bàn, judo khiếm thị, bắn cung, quần vợt xe lăn, boccia, đấu kiếm xe lăn, bóng đá khiếm thị 5 người, yoga, khiêu vũ thể thao, pickleball, thể thao điện tử...

Thể dục thể thao người khuyết tật Việt Nam đạt thành tích xuất sắc tại các đấu trường quốc tế như: Tại Paralympic 2016 giành 1 HCV, 1 HCB, 2 HCĐ; tại ASIAN Para Games 2018 giành 8 HCV; tại ASEAN Para Games 2023 giành 66 HCV, 59 HCB, 78 HCĐ; tại Paralympic 2021 giành 1 HCB; tại Paralympic 2024 giành 1 HCĐ.

Tăng cường hợp tác quốc tế, giữ vững mối quan hệ với Ủy ban Paralympic quốc tế (IPC), Ủy ban Paralympic châu Á (APC) và Liên đoàn thể thao người khuyết tật Đông Nam Á (APSF).

Vì thế, thể thao người khuyết tật Việt Nam được khẳng định trên đấu trường quốc tế; công tác xã hội hóa thể dục thể thao người khuyết tật ngày càng mở rộng; ký kết hợp tác với nhiều đối tác quốc tế như: DHF, Herbalife, VTV Corp, Seoul Hàn Quốc, Thái Lan, Mỹ, Nhật Bản...

Một số tồn tại, hạn chế

Tuy phong trào thể dục thể thao người khuyết tật Việt Nam có sự phát triển hơn các thời kỳ trước đây, song việc nhận thức chung của một số tỉnh, thành phố về công tác này đang còn chưa được quan tâm. Nhiều địa phương vẫn coi là hoạt động từ thiện, chưa nhận thức rõ lợi ích của thể dục thể thao làm thay đổi cuộc sống của người khuyết tật, góp phần làm ổn định xã hội.

VĐV người khuyết tật thể thao thành tích cao của Việt Nam có tuổi đời trung bình cao hơn so với các VĐV khu vực, châu lục và thế giới; lực lượng VĐV trẻ kế cận còn hạn chế; cơ sở vật chất phục vụ tập luyện chưa nhiều, thiếu đồng bộ và chưa mang tính chuyên nghiệp.

Trong giai đoạn vừa qua, một số VĐV gặp chấn thương trong quá trình tập luyện và thi đấu, chưa được điều trị dứt điểm nên ảnh hưởng không nhỏ đến thành tích.

Đội ngũ HLV, cộng tác viên còn thiếu, năng lực tiếp cận với hoạt động của người khuyết tật còn hạn chế. HLV có trình độ cao còn thiếu, chưa đáp ứng được với thực tế.

Đội ngũ cán bộ chuyên môn khám, phân loại thương tật còn mỏng, năng lực chuyên môn và kiến thức ngoại ngữ còn hạn chế.

Định hướng phát triển đến năm 2030

Phát triển ít nhất 16 môn thể thao, thu hút 40.000 người tham gia tập luyện hằng năm. Mở rộng CLB tại các tỉnh/thành phố, hướng đến 1 triệu người khuyết tật tham gia hoạt động thể dục thể thao.

Duy trì 55-60 VĐV trọng điểm, bổ sung 10-15 VĐV trẻ/năm; phấn đấu có VĐV đạt chuẩn và giành huy chương tại Paralympic 2028.

Đẩy mạnh triển khai các chương trình tập huấn, phân loại thương tật, phát triển thể dục thể thao cộng đồng.

Hoạt động hợp tác quốc tế ngày càng được mở rộng. Tiếp tục đẩy mạnh công tác thông tin, truyền truyền và đẩy mạnh xã hội hóa phong trào thể thao người khuyết tật.

Đô cử Lê Văn Công (bên phải) đạt thành tích HCĐ Asian Para Games 2023. (Ảnh: Thái Dương)

Những cột mốc đáng nhớ của thể thao người khuyết tật Việt Nam:

- Năm 1989, lần đầu tiên tham dự Fespic Games tại Kobe (Nhật Bản), VĐV Mai Ngọc Thành giành 1 HCB môn bắn súng hơi;

- Năm 1995, Hiệp hội Thể thao người khuyết tật Việt Nam được thành lập;

- Năm 2000, lần đầu tiên Việt Nam tham dự Paralympic Sydney (Australia) với 2 VĐV là: Nguyễn Thị Xuân Anh chạy nước rút 800m (loại T54) môn điền kinh và Trương Công Hùng môn cử tạ (52kg nam).

- Phong trào toàn quốc được duy trì và phát triển thường xuyên tại các giải vô địch toàn quốc, khu vực với sự tham gia của hàng nghìn VĐV.

- Năm 2003, lần đầu tiên Việt Nam đăng cai Đại hội Thể thao người khuyết tật Đông Nam Á với 5 môn thi đấu, xếp hạng 2 toàn đoàn;

- Năm 2004, tại Athens (Hy Lạp), đoàn thể thao người khuyết tật Việt Nam có nhiều VĐV tham dự hơn, điều đặc biệt chỉ có vận động viên nữ;

- Năm 2005, đón nhận Huân chương Lao động hạng Ba;

- Năm 2008, đổi tên Hiệp hội Thể thao người khuyết tật Việt Nam thành Hiệp hội Paralympic Việt Nam và đổi logo, Việt Nam tham gia Paralympic Bắc Kinh (Trung Quốc).

- Năm 2010, tại ASIAN Para Games Quảng Châu (Trung Quốc), đoàn Việt Nam xếp hạng 11/45 quốc gia và vùng lãnh thổ;

- Năm 2012, tại Paralympic London (Anh), đoàn Việt Nam có số lượng VĐV tham gia nhiều nhất từ trước đến nay, với 11 VĐV tranh tài ở 3 môn, gồm: Điền kinh, cử tạ và bơi.

- Năm 2014, tại ASIAN Para Games Incheon (Hàn Quốc), đoàn Việt Nam giành 9 HCV, 7 HCB, 13 HCĐ, phá kỷ lục châu Á môn bơi;

- Năm 2016, tại Paralympic Rio De Janeiro (Brazil), VĐV Lê Văn Công giành 1 HCV môn cử tạ; VĐV Võ Thanh Tùng giành 1 HCB môn bơi; VĐV Đặng Thị Linh Phượng giành 1 HCĐ môn cử tạ; VĐV Cao Ngọc Hùng giành 1 HCĐ môn điền kinh;

- Năm 2017, tại ASEAN Para Games Kuala Lumpur (Malaysia), đoàn Việt Nam phá 10 kỷ lục đại hội;

- Năm 2018, tại ASIAN Para Games Jarkata (Indonesia), đoàn Việt Nam giành được 8 HCV, phá 3 kỷ lục đại hội;

- Năm 2021, tại Paralympic Tokyo (Nhật Bản), VĐV Lê Văn Công giành 1 HCB môn cử tạ;

- Năm 2024, tại Paralympic Paris (Pháp), VĐV Lê Văn Công giành 1 HCĐ môn cử tạ.

- Những gương mặt tiêu biểu của thể thao người khuyết tật Việt Nam: VĐV Lê Văn Công, VĐV Châu Hoàng Tuyết Loan, VĐV Đặng Thị Linh Phượng, VĐV Nguyễn Bình An (môn cử tạ), VĐV Nguyễn Thành Trung, VĐV Võ Thanh Tùng, VĐV Trịnh Thị Bích Như, VĐV Lê Tiến Đạt, VĐV Đỗ Thanh Hải, VĐV Vi Thị Hằng (môn bơi), VĐV Cao Ngọc Hùng, VĐV Nguyễn Thị Hải (môn điền kinh), VĐV Trần Thị Bích Thủy, VĐV Phạm Thị Hường (môn cờ vua)...

Khen thưởng: Nhiều cá nhân, tập thể VĐV người khuyết tật được Nhà nước tặng các phần thưởng cao quý: Huân chương Lao động hạng Nhất, hạng Nhì, hạng Ba và các Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, các bộ, ngành, địa phương.

Chu Văn