Hội nghị Cấp cao Đông Á - 2 thập kỷ định hình cấu trúc an ninh và hợp tác khu vực

Hội nghị Cấp cao Đông Á là diễn đàn đối thoại chiến lược quan trọng, quy tụ lãnh đạo các nước ASEAN cùng các đối tác lớn như Mỹ, Nga, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Australia, New Zealand. Hội nghị Cấp cao Đông Á EAS năm nay mang ý nghĩa đặc biệt hơn khi đánh dấu 20 năm hình thành. Từ kỳ họp đầu tiên tại Kuala Lumpur năm 2005, đến nay EAS đã trở thành một cấu phần trọng yếu trong cấu trúc an ninh và hợp tác khu vực. Trong một thế giới đầy rẫy bất ổn, cơ chế hợp tác EAS đang được kỳ vọng sẽ đóng vai trò lớn hơn trong việc duy trì hòa bình, ổn định và phát triển cho khu vực, cũng như toàn cầu.

Đường phố Malaysia trong dịp Hội nghị ASEAN 2025. Ảnh: Ngọc Diệp.

Nét đặc biệt trong chương trình nghị sự EAS 2025

Với dấu mốc 20 năm hình thành và phát triển, Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS) năm nay mang nhiều điểm đặc biệt cả về nội dung lẫn định hướng chiến lược. Trong bối cảnh môi trường an ninh và kinh tế khu vực ngày càng phức tạp, chương trình nghị sự của Hội nghị lần thứ 20 được xây dựng với chiều sâu chiến lược và tính bao trùm cao hơn so với các kỳ trước.

Trước hết, các nước thành viên sẽ cùng rà soát lại những cam kết hợp tác trong suốt hai thập kỷ qua, từ an ninh biển, biến đổi khí hậu, y tế cộng đồng đến kết nối kinh tế và chuỗi cung ứng. Dự kiến, một tuyên bố kỷ niệm 20 năm EAS sẽ được thông qua, qua đó tái khẳng định vai trò trung tâm của ASEAN và cam kết duy trì đối thoại chiến lược, bất chấp cạnh tranh địa chính trị ngày càng gay gắt.

Bên cạnh đó, Hội nghị năm nay cũng mở rộng thảo luận về các thách thức mới nổi như công nghệ gián đoạn, an ninh mạng và các rủi ro phi truyền thống như thiên tai, dịch bệnh hay khủng hoảng lương thực. Đây là những vấn đề sát với thực tiễn khu vực, đòi hỏi cách tiếp cận đa phương, linh hoạt và phối hợp hiệu quả giữa các quốc gia.

Một điểm đáng chú ý nữa là EAS 2025 nhấn mạnh tính kết nối giữa các cơ chế khu vực, đặc biệt là giữa EAS với các diễn đàn như Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN Mở rộng (ADMM+) và các sáng kiến kinh tế mới. Điều này cho thấy ASEAN đang chủ động định hình cấu trúc khu vực theo hướng bao trùm, cân bằng và thích ứng.

Với dấu mốc 20 năm, chương trình nghị sự của EAS không chỉ mang tính tổng kết mà còn mở ra định hướng hợp tác chiến lược cho giai đoạn tiếp theo, trong đó đối thoại, hợp tác và xây dựng lòng tin tiếp tục là những trụ cột cốt lõi.

Vai trò của EAS trong ứng phó thách thức khu vực

Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn ngày càng gay gắt, Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS) tiếp tục khẳng định vai trò là một “bàn tròn cân bằng” - nơi các cường quốc và các nước ASEAN cùng ngồi lại đối thoại, xây dựng lòng tin và tìm kiếm điểm đồng trong những vấn đề khu vực và toàn cầu.

EAS là diễn đàn duy nhất trong khu vực có sự tham gia của cả 10 nước ASEAN và 8 đối tác đối thoại quan trọng, bao gồm Trung Quốc, Hoa Kỳ, Nga, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Australia và New Zealand. Chính sự hiện diện đa dạng này tạo nên một không gian đối thoại chiến lược hiếm có, nơi các bên có thể trao đổi thẳng thắn về các vấn đề nhạy cảm như Biển Đông, an ninh mạng, chuỗi cung ứng, biến đổi khí hậu hay khủng hoảng y tế.

Trong bối cảnh địa chính trị hiện nay, EAS đóng vai trò như một cơ chế “giảm nhiệt” - giúp các bên kiểm soát khác biệt, tránh tính toán sai lầm và thúc đẩy hợp tác thực chất. Việc duy trì cấu trúc mở, không ràng buộc pháp lý nhưng dựa trên nguyên tắc đồng thuận và tôn trọng luật pháp quốc tế, cho phép EAS linh hoạt ứng phó với các thách thức mới nổi mà không làm tổn hại đến lợi ích cốt lõi của bất kỳ bên nào.

Đặc biệt, vai trò trung tâm của ASEAN trong EAS không chỉ mang tính biểu tượng mà còn là yếu tố then chốt giúp dung hòa lợi ích giữa các cường quốc. ASEAN giữ vai trò điều phối chương trình nghị sự, định hình nội dung thảo luận và đảm bảo rằng tiếng nói của các nước vừa và nhỏ được lắng nghe trong các vấn đề chiến lược.

Với những đặc điểm đó, EAS không chỉ là nơi “nói chuyện” mà còn là nơi “giữ nhịp” cho cấu trúc khu vực đang biến động, góp phần duy trì ổn định, thúc đẩy hợp tác và giảm thiểu rủi ro trong một môi trường ngày càng phân cực.

Đóng góp của đoàn Việt Nam

Với vai trò là thành viên tích cực của ASEAN, Việt Nam luôn chủ động tham gia Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS) nhằm thúc đẩy hợp tác khu vực và củng cố đoàn kết nội khối. Tại kỳ họp lần thứ 20 năm nay, đoàn Việt Nam tiếp tục thể hiện rõ tinh thần trách nhiệm, đóng góp thiết thực vào chương trình nghị sự chung.

Trước hết, Việt Nam tham gia tích cực vào quá trình xây dựng và thông qua Tuyên bố kỷ niệm 20 năm EAS, trong đó tái khẳng định vai trò trung tâm của ASEAN và cam kết duy trì đối thoại chiến lược giữa các nước thành viên. Đoàn Việt Nam đã đóng góp ý kiến về các nội dung ưu tiên như an ninh biển, biến đổi khí hậu, an ninh lương thực và phục hồi kinh tế sau đại dịch.

Tiếp theo, Việt Nam đề xuất thúc đẩy các sáng kiến hợp tác thực chất, đặc biệt trong các lĩnh vực như kết nối chuỗi cung ứng, chuyển đổi số, và phát triển bền vững. Các đề xuất này phù hợp với định hướng của ASEAN về tăng cường khả năng thích ứng và bao trùm trong cấu trúc khu vực.

Ngoài ra, Việt Nam cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì môi trường hòa bình, ổn định và thượng tôn pháp luật tại khu vực, trong đó có Biển Đông. Đoàn Việt Nam kêu gọi các bên liên quan kiềm chế, tránh hành động đơn phương và tiếp tục đối thoại trên cơ sở luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982).

Với cách tiếp cận xây dựng, cân bằng và nguyên tắc, Việt Nam đã góp phần định hình nội dung thảo luận tại EAS theo hướng thực chất, đồng thời khẳng định vai trò là đối tác tin cậy trong thúc đẩy hợp tác khu vực. Những đóng góp này không chỉ củng cố vị thế của Việt Nam trong ASEAN mà còn góp phần vào nỗ lực chung xây dựng cấu trúc khu vực ổn định, bao trùm và hiệu quả.

Ngọc Diệp/VOV-Bangkok