Hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Hàn: Bên cần được trấn an, bên muốn đưa yêu sách

Cuối tháng này, Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae-myung sẽ có cuộc gặp thượng đỉnh đầu tiên với Tổng thống Mỹ Donald Trump. Là một đồng minh tầm trung của Mỹ, phụ thuộc vào bảo đảm an ninh và khả năng tiếp cận thị trường từ Washington, hội nghị này mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng với Seoul. Sự kiện sẽ được theo dõi sát sao nhằm tìm kiếm tín hiệu về tương lai của liên minh song phương.

Bối cảnh thay đổi so với năm 2018

Không giống các đời tổng thống Mỹ trước đây, vốn luôn ủng hộ liên minh Mỹ - Hàn, ông Donald Trump tiếp cận các mối quan hệ đồng minh với phong cách khó đoán hơn.

Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae Myung (trái) và Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump. Ảnh: EPA/Yonhap

Trong nhiệm kỳ đầu, ông chỉ trích chi phí duy trì binh sĩ Mỹ ở nước ngoài và thúc giục đồng minh gánh vác nhiều hơn. Đôi khi, ông dường như còn đặt dấu hỏi về việc Mỹ có thực sự thực hiện các cam kết an ninh hay không.

Dù vậy, Hàn Quốc vẫn tìm cách dung hòa với nhà lãnh đạo khó đoán của nước Mỹ. Cựu Tổng thống Moon Jae-in khi đó đã nỗ lực duy trì tiến trình ngoại giao, thậm chí từng công khai tuyên bố rằng ông Donald Trump xứng đáng nhận giải Nobel Hòa bình vì hội nghị thượng đỉnh lịch sử tại Singapore với nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Un năm 2018.

Nhưng kể từ đó, bối cảnh đã thay đổi hoàn toàn, và chuyến thăm Washington của ông Lee Jae Myung lần này phản ánh thực tế mới đó. Chỉ mới bước sang tháng thứ hai của nhiệm kỳ, Tổng thống Lee đang phải điều hướng một môi trường địa chính trị phức tạp hơn nhiều: cạnh tranh Mỹ - Trung leo thang, Triều Tiên cứng rắn hơn và các liên minh khu vực đang dịch chuyển. Đồng thời, ông cần củng cố sự ủng hộ của công chúng ngay từ đầu nhiệm kỳ.

Trong khi đó, Tổng thống Donald Trump bước vào nhiệm kỳ thứ hai với ít “rào cản” truyền thống hơn, và không còn đội ngũ các nhà ngoại giao kỳ cựu như trước.

Thêm vào đó, ông Lee Jae Myung không có sự kiện ngoại giao nào đủ sức tạo điểm nhấn. Khác với năm 2018, Bình Nhưỡng hiện không hề tỏ ý muốn gặp ông Lee Jae Myung hay ông Donald Trump.

Thương mại sẽ chiếm vị trí trung tâm

Có ba vấn đề dự kiến sẽ chi phối hội nghị thượng đỉnh, và ông Lee Jae Myung khó tránh phải nhượng bộ trước các yêu sách mà ông Donald Trump gần như chắc chắn sẽ đưa ra.

Đầu tiên là thương mại. Trong một thỏa thuận phút chót, các nhà đàm phán Hàn Quốc đã thuyết phục Washington giảm mức thuế đe dọa áp lên hàng hóa Hàn Quốc từ 25% xuống 15% trước khi có hiệu lực. Tuy nhiên, nhiều chi tiết vẫn chưa được làm rõ.

Góp phần làm gia tăng bất ổn, hôm 6/8, Tổng thống Donald Trump tuyên bố kế hoạch áp mức thuế khoảng 100% lên chất bán dẫn nhập khẩu nếu các công ty không sản xuất tại Mỹ. Seoul khẳng định tác động sẽ hạn chế vì đã giành được quy chế “tối huệ quốc” trong thỏa thuận thương mại, song các nhà sản xuất chip Hàn Quốc vẫn lo ngại khi ông Donald Trump chưa đưa ra chi tiết cụ thể.

Tổng thống Lee Jae Myung chắc chắn muốn tìm kiếm một lập trường rõ ràng hơn từ phía người đồng nhiệm. Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Hàn Quốc, và khả năng đa dạng hóa thị trường của Seoul khá hạn chế. Thị trường lớn thứ hai là Trung Quốc, nhưng gắn liền với những vấn đề địa chính trị.

Mỹ, ngay cả dưới thời Tổng thống Donald Trump, vẫn ít rủi ro chính trị và quân sự hơn so với Trung Quốc. Tuy nhiên, vị chủ nhân Nhà Trắng nhiều khả năng sẽ yêu cầu Hàn Quốc cam kết đầu tư nhiều hơn, vượt con số 350 tỷ USD mà Seoul đã hứa rót vào Mỹ.

Cam kết an ninh

Vấn đề thứ hai là quốc phòng. Ông Lee Jae Myung sẽ tìm kiếm sự tái khẳng định quan hệ an ninh Mỹ - Hàn, điều vốn là thủ tục thường thấy dưới các chính quyền trước đây.

Nhưng dưới thời ông Donald Trump, các cam kết an ninh lâu đời của Mỹ lại bị xem xét lại. Đầu năm nay, ông đưa ra một loạt tuyên bố gây tranh cãi, bao gồm ý tưởng “mua” Greenland và Canada (cả hai đều là thành viên NATO), cũng như Kênh đào Panama. Ông còn bị cho là từng đề xuất không kích các băng đảng ma túy ở Mexico và thúc ép Ukraine nhượng lãnh thổ cho Nga để kết thúc chiến tranh. Hiện không rõ ông Donald Trump có sẵn sàng chiến đấu vì bất kỳ đồng minh nào, bao gồm cả Hàn Quốc.

Ngay cả khi ông Donald Trump đồng ý đưa những ngôn từ ủng hộ liên minh vào tuyên bố chung, lo ngại vẫn còn đó bởi phong cách ngoại giao khó đoán của ông.

Để đổi lấy một cam kết bằng lời, Tổng thống xứ Hàn có thể phải nhượng bộ về vấn đề mà ông Donald Trump thường phàn nàn: chi phí duy trì quân Mỹ. Hiện có 28.500 lính Mỹ ở Hàn Quốc, và Seoul trả khoảng một nửa chi phí. Trước đây, ông Donald Trump từng yêu cầu Hàn Quốc tăng gấp đôi, gấp ba, thậm chí gấp năm khoản đóng góp này và nhiều khả năng sẽ lặp lại. Với tiềm lực kinh tế đủ mạnh và nguy cơ dòng vốn tháo chạy nếu Mỹ rút quân, ông Lee Jae Myung có thể sẽ đồng ý trả thêm.

Yếu tố Triều Tiên

Vấn đề thứ ba liên quan đến Triều Tiên. Tháng 4 vừa qua, người đứng đầu cơ quan giám sát hạt nhân Liên Hợp Quốc cảnh báo kho vũ khí hạt nhân của Bình Nhưỡng đã tăng “theo cấp số nhân” và “vượt ngoài mọi thang đo”. Không có thanh sát viên tại chỗ, không có thỏa thuận nào còn hiệu lực, và Bình Nhưỡng tỏ ra không mấy mặn mà trở lại bàn đàm phán. Triều Tiên được cho là sở hữu tới 100 đầu đạn hạt nhân cùng tên lửa có thể vươn tới lãnh thổ Mỹ. Nước này nhiều lần đe dọa tấn công cả Hàn Quốc lẫn Mỹ.

Nếu Mỹ thực hiện cam kết với Hàn Quốc trong trường hợp chiến tranh, các căn cứ Mỹ tại Hàn Quốc, Nhật Bản hay Guam sẽ gần như chắc chắn trở thành mục tiêu tên lửa của Triều Tiên, thậm chí có thể là vũ khí hạt nhân. Trong kịch bản xấu nhất, lãnh thổ Mỹ cũng không nằm ngoài tầm nguy hiểm.

Điều này khiến rủi ro từ cam kết bảo vệ Hàn Quốc tăng lên đáng kể. Cựu Tổng thống Joe Biden, với tư duy quốc tế chủ nghĩa truyền thống, vẫn kiên quyết rằng Mỹ sẽ chiến đấu dù mối đe dọa hạt nhân gia tăng. Nhưng ông Donald Trump, thiên về tính toán lợi ích, có thể sẽ ngần ngại hơn trước một cuộc chiến tiềm ẩn nguy cơ tấn công hạt nhân vào lãnh thổ Mỹ. Không rõ Tổng thống Lee có thể đưa ra điều gì để xoa dịu nỗi lo của ông Donald Trump - có lẽ là thêm nhượng bộ về thương mại hoặc chi phí căn cứ.

Trong ba vấn đề trên, vũ khí hạt nhân của Triều Tiên hiện là thách thức lớn nhất đối với quan hệ Mỹ - Hàn. Nếu Mỹ không liên minh với Hàn Quốc, Triều Tiên sẽ không đe dọa tấn công hạt nhân vào Mỹ. Nếu Mỹ không tham chiến và né tránh nghĩa vụ đồng minh, các lãnh thổ Thái Bình Dương của Mỹ sẽ không trở thành mục tiêu.

Ngược lại, nếu Mỹ bỏ rơi Hàn Quốc vì những mối đe dọa đó, gần như chắc chắn Seoul sẽ phát triển vũ khí hạt nhân. Trên thực tế, làn sóng ủng hộ hạt nhân hóa ở Hàn Quốc đang gia tăng, với các cuộc thăm dò thường ghi nhận hơn 70% ủng hộ việc sở hữu năng lực hạt nhân nội địa.

Ông Lee Jae Myung và ông Donald Trump sẽ phải đối mặt với toàn bộ các vấn đề này. Dù Tổng thống Lee Jae Myung hiểu rõ tình hình và sẽ tới Washington với một hành trang được chuẩn bị kỹ lưỡng, kết quả hội nghị nhiều khả năng sẽ phụ thuộc ít hơn vào những gì Hàn Quốc mang tới bàn đàm phán, và mà phụ thuộc nhiều hơn vào việc Mỹ sẵn sàng trở thành đối tác như thế nào.

Quốc Đạt