HTX giải bài toán nhân sự chuyên nghiệp

Từ lâu, mô hình HTX ở Việt Nam đã gắn liền với hình ảnh những người nông dân cùng chung tay, góp sức sản xuất. Người đứng đầu HTX thường là những thành viên có uy tín, giàu kinh nghiệm thực tiễn và đặc biệt là có “tâm huyết” với cây trồng, vật nuôi của địa phương.

Thiếu hụt đội ngũ lãnh đạo có tầm

Tuy nhiên, trong bối cảnh thị trường ngày càng cạnh tranh khốc liệt, đòi hỏi kỹ năng quản trị, kinh doanh và tiếp thị hiện đại, “tâm huyết” thôi là chưa đủ. Năng lực quản lý của người đứng đầu chính là mắt xích yếu nhất trong chuỗi giá trị.

HTX Bưởi da xanh Bến Tre những năm gần đây có sự xuất hiện của một “nhân sự cấp cao” được thuê về làm quản lý và phụ trách kinh doanh, đã mang đến "làn gió mới". Nhân sự này không chỉ mang theo kiến thức chuyên sâu về quản trị, kinh doanh, xuất khẩu mà còn có tầm nhìn chiến lược, am hiểu thị trường, giúp HTX chuyển mình từ một đơn vị sản xuất nhỏ lẻ trở thành một thương hiệu có uy tín, từng bước chinh phục các thị trường khó tính.

Thành công của HTX Bưởi da xanh Bến Tre cho thấy việc thuê người lãnh đạo chuyên nghiệp có thể là một "đòn bẩy" mạnh mẽ giúp HTX chuyển mình. Tuy nhiên, đây chưa phải là một bức tranh toàn cảnh.

Một trong những rào cản lớn nhất đối với sự phát triển của các HTX hiện nay chính là đội ngũ cán bộ quản lý còn nhiều hạn chế. Theo số liệu thống kê của Liên minh HTX Việt Nam, cả nước hiện có 34.848 HTX. Tuy nhiên, qua quá trình khảo sát, mới có khoảng 13% giám đốc và cán bộ chủ chốt tại các HTX được đào tạo bài bản từ đại học trở lên, 34% cán bộ HTX được đào tạo ở trình độ cao đẳng hoặc trung cấp, còn lại chưa qua đào tạo.

Nguồn nhân sự chất lượng cao có vai trò quan trọng đối với HTX.

PGS.TS. Đặng Văn Đông, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Rau Quả - Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, cho biết khi đi khảo sát hỗ trợ HTX chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ, khoa học ở nhiều địa phương, nhất là vùng sâu vùng xa, các nhà nghiên cứu, chuyên gia rất khó khăn trong việc chọn lựa HTX vì năng lực quản lý của người đứng đầu những mô hình này cũng như bộ máy quản lý của nhiều HTX không đáp ứng yêu cầu. Vẫn có những giám đốc HTX chưa trải qua lớp đào tạo ngắn hạn nào về quản trị. Nếu không có lãnh đạo đủ tầm quản trị thì HTX sẽ rất khó ứng dụng công nghệ và hoạt động hiệu quả.

Thực tế này lý giải vì sao mặc dù có nguồn lực dồi dào và sản phẩm chất lượng, nhiều HTX vẫn loay hoay với bài toán đầu ra, phụ thuộc vào thương lái và dễ bị tổn thương trước những biến động của thị trường. Doanh thu bình quân của một HTX nông nghiệp hiện chỉ đạt khoảng 2,5 tỷ đồng/năm, lợi nhuận bình quân 400 triệu đồng/năm và thu nhập bình quân của lao động làm việc thường xuyên đạt 52 triệu đồng/năm. Những con số này cho thấy tiềm năng phát triển của các HTX vẫn còn rất lớn, nếu có được một chiến lược kinh doanh bài bản và một bộ máy quản lý chuyên nghiệp.

Bài toán thuê nhân sự chất lượng cao

Trước thực trạng thiếu hụt nhân lực quản lý chất lượng, nhiều địa phương đã tìm cách giải quyết bằng việc hỗ trợ đưa cán bộ trẻ tốt nghiệp đại học về làm cán bộ HTX. Tuy nhiên, thực tế tại nhiều địa phương cho thấy, cách làm này chưa thực sự mang lại hiệu quả bền vững. Chỉ sau khoảng 2-3 năm, hết thời hạn làm nhiệm vụ, những người này lại rời đi. Rất ít người ở lại gắn bó với HTX lâu dài. Đặc biệt, việc luân chuyển cán bộ sau một thời gian ngắn khiến HTX mất đi sự ổn định và thiếu tính kế thừa. Những kinh nghiệm mà họ tích lũy được trong quá trình làm việc không được chuyển giao cho người khác, và HTX lại trở về vạch xuất phát.

Điều này cho thấy, để một HTX phát triển, các thành viên HTX cần một người đứng đầu thực sự có quyền lực, có khả năng điều hành toàn bộ hoạt động, từ sản xuất đến kinh doanh, từ quản lý tài chính đến xây dựng thương hiệu. Một vị trí "lắp ghép" tạm thời không thể nào thay thế được vai trò của một người lãnh đạo thực thụ.

Trước thực trạng đó, nhiều ý kiến cho rằng HTX nên học tập cách làm của HTX Bưởi da xanh Bến Tre để nâng cao hiệu quả. Đặc biệt, với những HTX có quy mô sản xuất kinh doanh lớn, đang có doanh thu từ xuất khẩu, chi phí để thuê giám đốc và các cán bộ kỹ thuật ở trình độ cao, giỏi không phải là vấn đề quá lớn. Quan trọng là họ phải nhìn thấy được lợi ích lâu dài mà những người này mang lại.

Một giám đốc giỏi không chỉ là người có năng lực về quản trị, mà còn phải giỏi ngoại ngữ, giàu kinh nghiệm chuyên ngành và đa dạng kỹ năng mềm khác như thuyết trình, thương thảo hợp đồng...

Việc thuê giám đốc chuyên nghiệp sẽ giúp HTX giải quyết được nhiều bài toán hóc búa. Thay vì chỉ chú trọng vào sản xuất, HTX sẽ có người lo việc tìm kiếm thị trường, đàm phán giá cả, xây dựng chiến lược marketing, và thậm chí là quản lý rủi ro. Điều này cho phép thành viên tập trung vào việc sản xuất ra những sản phẩm chất lượng cao nhất, từ đó gia tăng giá trị và sức cạnh tranh của nông sản Việt.

Tuy nhiên, trên thực tế hiện nay, rất nhiều HTX yếu về tài chính, quy mô nhỏ, chưa có nguồn doanh thu từ xuất khẩu nên không dễ dàng trong việc thuê nhân sự chất lượng cao. Đặc biệt, để thuê được một giám đốc kinh doanh giỏi thì mức lương và phúc lợi cao là gánh nặng tài chính đáng kể cho không ít HTX.

Do đó, ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và phát triển nông thôn (Bộ NN-MT) cho rằng cần có chính sách hỗ trợ HTX về người quản lý và cán bộ kinh doanh giỏi vào làm việc lâu dài. Nếu có những chính sách hỗ trợ cụ thể, các HTX sẽ có thêm động lực để đầu tư vào yếu tố con người, một yếu tố then chốt cho sự phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, HTX được xây dựng dựa trên văn hóa tập thể. Việc đưa một người lãnh đạo bên ngoài vào, với tầm nhìn và phong cách làm việc chuyên nghiệp, có thể gây ra xung đột với văn hóa của mô hình kinh tế tập thể. Do đó, cần hỗ trợ HTX trong việc chọn được người có “tài” đi đôi với am hiểu về mô hình HTX để tránh những mâu thuẫn trong quản lý, dẫn dắt HTX.

Huyền Trang