Hướng tới hỗ trợ toàn diện, bao trùm cho người nghèo
Tỷ lệ nghèo cả nước đã giảm còn 3,75% vào cuối năm 2019 và dự kiến xuống dưới 3% vào cuối năm 2020, bình quân giảm 1,53%/năm, vượt so với mục tiêu của Quốc hội, Chính phủ. Tuy nhiên, việc áp dụng chuẩn nghèo tiếp cận đa chiều giai đoạn 2016-2020 cũng bộc lộ nhiều nội dung lạc hậu, bất cập không còn phù hợp với giai đoạn mới.
Ảnh minh họa: Duy Linh.
Ngày 12-6, tại Hà Nội, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (Bộ LĐ-TB và XH) tổ chức Hội thảo khoa học đánh giá chuẩn nghèo tiếp cận đa chiều áp dụng cho giai đoạn 2016-2020 và đề xuất chuẩn nghèo đa chiều áp dụng cho giai đoạn 2021-2025. Chương trình nhằm tham vấn ý kiến từ các bộ, ngành, địa phương, tổ chức quốc tế để làm cơ sở hoàn thiện, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành chuẩn nghèo đa chiều quốc gia áp dụng cho giai đoạn 2021-2025.
Chuẩn nghèo cũ nhiều bất cập
Thứ trưởng Lao động - Thương binh và Xã hội Lê Văn Thanh phát biểu tại Hội thảo (Ảnh: Molisa).
Tại hội thảo, Thứ trưởng LĐ-TB và XH Lê Văn Thanh cho biết, việc áp dựng chuẩn nghèo tiếp cận đa chiều giai đoạn 2016-2020 đã nhận diện hộ nghèo, hộ cận nghèo theo thu nhập và từng chiều, chỉ số thiếu hụt tập cận các dịch vụ xã hội cơ bản. Đây là cơ sở để các địa phương triển khai những chương trình, cơ chế đặc thù thực hiện mục tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo từ 9,88% (năm 2016) xuống còn 3,75% (năm 2019), bình quân giảm 1,53%/năm, đạt vượt so với mục tiêu đề ra là 1-1,5%/năm. Tỷ lệ hộ nghèo thiếu hụt đa chiều có xu hướng giảm mạnh hơn trong tổng số tỷ lệ hộ nghèo chung, từ 24,4% (năm 2015) xuống còn 6,83% (năm 2019). Số lượng hộ nghèo thiếu hụt tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản được giảm mạnh sau bốn năm thực hiện (đặc biệt là số lượng hộ nghèo thiếu hụt chỉ số nhà tiêu hợp vệ sinh, chỉ số nước hợp vệ sinh, chỉ số chất lượng nhà ở giảm từ 40-50%)...
Tuy nhiên, bên cạnh những mặt đạt được, các quy định về chuẩn nghèo đã bộc lộ những tồn tại, hạn chế. Cụ thể như: chuẩn nghèo theo tiêu chí thu nhập được duy trì trong năm năm liên tục không cập nhật chỉ số giá. Do đó, chưa phản ánh chính xác thực trạng nghèo trong giai đoạn tới. Thực tế, chuẩn nghèo về thu nhập bằng 70% chuẩn mức sống tối thiểu tại thời điểm năm 2015 với mức 900.000 đồng/người/tháng ở khu vực thành thị và 700.000 đồng/người/tháng ở khu vực nông thôn đã quá lạc hậu, không còn phù hợp và không thể áp dụng cho giai đoạn 2021-2025.
Bên cạnh đó, hộ nghèo được tách thành hai nhóm: hộ nghèo về thu nhập và hộ nghèo về thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản, chưa phù hợp với phương pháp luận, bản chất nghèo đa chiều được áp dụng chung. Một số chỉ số đo lường tiếp cận nghèo đa chiều chưa cụ thể, chưa định lượng nên khó xác định khi thực hiện hoặc không còn phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội giai đoạn tới như chỉ số về tiếp cận các dịch vụ y tế, trình độ giáo dục của người lớn, nguồn nước sinh hoạt và vệ sinh, sử dụng dịch vụ viễn thông. Chưa xác định rõ giải pháp tác động đối với nhóm hộ nghèo thuộc đối tượng bảo trợ xã hội làm ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững của các địa phương.
"Vì vậy, cần thiết phải xây dựng, ban hành chuẩn nghèo đa chiều quốc gia mới theo hướng kế thừa những điểm tích cực, thành công; khắc phục những nội dung lạc hậu, tồn tại, vướng mắc của chuẩn nghèo quốc gia hiện nay. Giải quyết các vấn đề, các chiều thiếu hụt phát sinh hoặc mới được nhận diện để bảo đảm phù hợp với thực tế hướng tới mục tiêu hỗ trợ toàn diện, bao trùm người nghèo, người dân sinh sống trên địa bàn nghèo. Từ đó, giúp họ nâng cao chất lượng cuộc sống vật chất và tinh thần, đáp ứng nhu cầu về điều kiện sống an toàn, tiếp cận, sử dụng hiệu quả các dịch vụ xã hội cơ bản, nâng cao năng lực và thích ứng với biến đổi khí hậu", Thứ trưởng Lê Văn Thanh nhấn mạnh.
Hướng tới hỗ trợ toàn diện, bao trùm, bền vững cho người nghèo
Chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo Tô Đức cho biết, chuẩn nghèo đa chiều quốc gia mới giai đoạn 2021-2025 sẽ tập trung điều chỉnh, nâng tiêu chí về thu nhập bằng chuẩn mức sống tối thiểu tính tại thời điểm năm 2020; bổ sung chiều thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản về việc làm; sửa đổi, bổ sung các chỉ số đo lường các chiều thiếu hụt về y tế, dinh dưỡng, giáo dục, đào tạo, nhà ở, nước sạch, vệ sinh, thông tin và người phụ thuộc trong hộ gia đình. Hộ nghèo phải đáp ứng cả hai tiêu chí thiếu hụt về thu nhập và các chiều dịch vụ xã hội cơ bản, bảo đảm phù hợp với phương pháp luận, bản chất nghèo đa chiều.
Theo đó, chuẩn nghèo đa chiều quốc gia áp dụng cho giai đoạn 2021-2025 bao gồm hai nhóm tiêu chí. Đó là tiêu chí về thu nhập và nhóm tiêu chí về thiếu hụt các dịch vụ xã hội cơ bản. Tiêu chí về thu nhập được xác định dựa trên cơ sở chuẩn mức sống tối thiểu.
Theo tính toán của Tổng cục Thống kê (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) dựa trên các thông số kỹ thuật, Bộ LĐ-TBXH đề xuất chuẩn mức sống tối thiểu là 1.586.000 đồng/người/tháng ở khu vực nông thôn và 2.065.000 đồng/người/tháng ở khu vực thành thị. Trên cơ sở chuẩn mức sống tối thiểu, ước tính ngân sách thực hiện và mục tiêu nâng cao chất lượng cuộc sống cho người nghèo, tiêu chí nghèo về thu nhập được đề xuất theo phương án: 1,5 triệu đồng/người/tháng ở khu vực nông thôn và 2 triệu đồng/người/tháng ở khu vực thành thị. Bên cạnh đó, nhóm tiêu chí về thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản cũng được kế thừa và bổ sung chuẩn nghèo quốc gia giai đoạn 2016 - 2020, các dịch vụ xã hội cơ bản được đề xuất gồm sáu dịch vụ: y tế; giáo dục; nhà ở; nước sinh hoạt và vệ sinh; thông tin; việc làm.
Theo ông Tô Đức, ngoài các chiều thiếu hụt của chuẩn nghèo giai đoạn trước, chuẩn nghèo giai đoạn mới bổ sung thêm chiều việc làm. Vì đây là “chiều” quan trọng phản ánh thu nhập và điều kiện bảo đảm ổn định cuộc sống của người dân. Chỉ số việc làm gắn với thu nhập cũng sẽ là cơ sở để phân loại đối tượng hộ nghèo giai đoạn tới để có các giải pháp tác động phù hợp, thực hiện chính sách hỗ trợ hộ nghèo có điều kiện, có thời gian.
Cùng với đó, các chỉ số đo lường mức độ thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản được đề xuất tăng thêm hai chỉ số so với giai đoạn trước trước. Bao gồm 12 chỉ số: dinh dưỡng; bảo hiểm y tế; trình độ giáo dục của người lớn trong độ tuổi từ 16 đến 30 tuổi; tình trạng đi học của trẻ em; chất lượng nhà ở; diện tích nhà ở bình quân đầu người; nguồn nước sinh hoạt an toàn; nhà tiêu hợp vệ sinh; phương tiện phục vụ tiếp cận thông tin; khả năng sử dụng thông tin; tiếp cận việc làm; người phụ thuộc trong hộ gia đình.
Với tiêu chí về thu nhập và thiếu hụt các dịch vụ xã hội cơ bản nêu trên, chuẩn hộ nghèo, hộ cận nghèo áp dụng cho giai đoạn 2021-2025 dự kiến được xác định như sau: Hộ nghèo ở khu vực nông thôn là hộ gia đình có thu nhập bình quân đầu người/tháng từ 1,5 triệu đồng trở xuống và thiếu hụt từ ba chỉ số đo lường mức độ thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản trở lên. Khu vực thành thị là hộ gia đình có thu nhập bình quân đầu người/tháng từ 2 triệu đồng trở xuống và thiếu hụt từ ba chỉ số đo lường mức độ thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản trở lên.
Hộ cận nghèo ở khu vực nông thôn là hộ gia đình có thu nhập bình quân đầu người/tháng từ 1,5 triệu đồng trở xuống và thiếu hụt dưới ba chỉ số đo lường mức độ thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản. Hộ cận nghèo ở khu vực thành thị là hộ gia đình có thu nhập bình quân đầu người/tháng từ 2 triệu đồng trở xuống và thiếu hụt dưới ba chỉ số đo lường mức độ thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản.
