Hướng tới phát triển ngành thủy sản bền vững, thượng tôn pháp luật

Cán bộ Biên phòng tiến hành kiểm tra, kết hợp tuyên truyền cho ngư dân về chống khai thác IUU. Ảnh: Mai Lan

Pháp lý rõ ràng, tạo nền tảng cho sự thay đổi

Sau sáp nhập, Cà Mau là tỉnh ven biển có đội tàu khai thác hải sản lớn ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, với trên 5.200 tàu cá được đăng ký hoạt động, trong đó, hơn 2.000 tàu có chiều dài từ 15m trở lên, thuộc nhóm phương tiện có nguy cơ cao vi phạm khai thác ở vùng biển nước ngoài.

Sự ra đời của Nghị quyết 04/2024/NQ-HĐTP (có hiệu lực từ ngày 1/8/2024) được xem là bước ngoặt quan trọng trong việc cụ thể hóa các quy định pháp luật hình sự liên quan đến hành vi khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU). Đây không chỉ là công cụ pháp lý để xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, mà còn là thông điệp rõ ràng về quyết tâm của Việt Nam trong việc siết chặt kỷ cương, hướng đến phát triển nghề cá có trách nhiệm và bền vững, trước mắt là tập trung gỡ “thẻ vàng” mà Ủy ban châu Âu (EC) áp dụng với thủy sản Việt Nam từ năm 2017.

Tại tỉnh Cà Mau, công tác triển khai Nghị quyết 04/2024/NQ-HĐTP không dừng lại ở việc phổ biến văn bản, mà đã tổ chức bài bản, đồng bộ, xuyên suốt từ cấp tỉnh đến cơ sở. Hàng ngàn tờ gấp, pa-nô, áp-phích được phát hành; các chương trình phát thanh, truyền hình, mạng xã hội được khai thác tối đa nhằm đưa thông điệp pháp luật đến từng ngư dân.

Xã U Minh là một trong những địa phương đi đầu trong việc gắn công tác tuyên truyền với kiểm tra, giám sát thực tế. Ông Phạm Hồng Ngự, Phó Chủ tịch UBND xã cho biết: “Chúng tôi phân công cán bộ, đảng viên phụ trách theo dõi từng tàu cá có nguy cơ vi phạm, đặc biệt có lực lượng BĐBP trực tiếp tuyên truyền, nhắc nhở ngư dân trước khi ra vào cửa biển. Nhờ cách làm sát thực này, đến nay, xã không còn trường hợp nào vi phạm khai thác vùng biển nước ngoài”.

Tại các cửa biển, nơi hằng ngày có hàng ngàn tàu cá thường xuyên ra vào hoạt động khai thác hải sản, các đồn Biên phòng và lực lượng chức năng địa phương đã phối hợp chặt chẽ, triển khai tuyên truyền sâu rộng đến từng ngư dân về việc chấp hành pháp luật và các quy định. Trung tá Trần Thanh Ngoan, Chính trị viên Đồn Biên phòng Khánh Tiến cho biết: “Chúng tôi không chỉ tuyên truyền, mà còn tích cực vận động người dân thay đổi hành vi, từ bị động tuân thủ sang chủ động chấp hành quy định pháp luật”.

Ông Phạm Trọng Nghĩa (75 tuổi), ngư dân ở xã Sông Đốc khẳng định: “Không vì lợi trước mắt mà đánh đổi cả tài sản và tính mạng. Tôi dặn con cháu phải sống và làm nghề theo đúng pháp luật”.

Vẫn còn những thách thức trước mắt

Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy, việc chấp hành pháp luật vẫn chưa đồng đều. Báo cáo nhanh của ngành chức năng tỉnh, từ ngày 1/1 đến ngày 20/5/2025 cho thấy, lực lượng chức năng đã xử phạt 39 vụ vi phạm IUU, trong đó có 8 vụ vi phạm ngắt kết nối thiết bị giám sát hành trình (VMS), 6 vụ khai thác sai vùng và 25 vụ vi phạm khác. Đặc biệt, có 1 trường hợp bị xử lý hình sự về hành vi tổ chức, môi giới cho người khác xuất nhập cảnh trái phép qua đường biển, một dạng biến tướng nghiêm trọng của hoạt động vi phạm về khai thác IUU.

Những con số trên cho thấy, vùng biển Cà Mau vẫn chưa thật sự “bình yên”. Việc cố tình ngắt kết nối VMS hay vi phạm ranh giới trên biển không chỉ đẩy rủi ro pháp lý lên cao, mà còn trực tiếp ảnh hưởng đến nỗ lực chung của cả ngành trong quá trình gỡ “thẻ vàng” EC.

Trước thực trạng đó, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau Lê Văn Sử yêu cầu các ngành chức năng của tỉnh khẩn trương điều tra, xác minh và xử lý dứt điểm các hành vi vi phạm về khai thác IUU, đặc biệt là các hành vi ngắt, gửi hoặc vận chuyển VMS, vượt ranh giới trên biển, môi giới hoặc móc nối hoạt động khai thác trái phép ở vùng biển nước ngoài... Việc xử lý phải đi kèm với số liệu chứng minh cụ thể, đồng thời cập nhật đầy đủ kết quả xử lý vi phạm hành chính vào Cơ sở dữ liệu quốc gia. Song song với đó, cần tập trung kiểm tra, rà soát và sắp xếp hệ thống hồ sơ, tài liệu liên quan, chủ động xây dựng kế hoạch làm việc nhằm chuẩn bị kỹ lưỡng cho đợt thanh tra lần thứ 5 của EC về chống khai thác IUU.

Từ những kết quả quyết liệt trong triển khai thực hiện tại tỉnh Cà Mau cho thấy, một hướng đi đúng đắn, pháp luật phải đi cùng truyền thông, tuyên truyền phải sát với đời sống và việc thực thi cần có sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị. Đặc biệt, sự chuyển biến trong ý thức người dân chính là chìa khóa để biến quy định trên giấy thành hành động thực tế.

Đại tá Nguyễn Quang Hà, Phó Chính ủy BĐBP tỉnh Cà Mau cho biết, để hướng tới chấm dứt hoàn toàn tình trạng vi phạm vùng biển nước ngoài, BĐBP tỉnh tiếp tục tham mưu, đề xuất các giải pháp mới, phối hợp sâu rộng hơn với địa phương và các ngành chức năng quyết tâm, sớm góp phần xóa "thẻ vàng" EC.

Hơn cả việc tuân thủ, thực hiện Nghị quyết 04/2024/NQ-HĐTP là minh chứng cho cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc xây dựng một ngành thủy sản có trách nhiệm, bền vững và sẵn sàng hội nhập sâu rộng với thế giới. Mỗi tàu cá ra khơi không chỉ là một phương tiện mưu sinh, mà còn là một “cánh tay nối dài” của chính sách quốc gia về bảo vệ nguồn lợi thủy sản và chủ quyền biển, đảo.

Với sự đồng hành chặt chẽ của chính quyền, lực lượng chức năng và sự vào cuộc tích cực của ngư dân, Cà Mau đang khẳng định vai trò tiên phong trong nỗ lực chấn chỉnh hoạt động khai thác thủy sản theo hướng bền vững. Khi pháp luật không chỉ được ban hành, mà còn thấm sâu vào ý thức và hành động của từng người dân, thì việc gỡ “thẻ vàng” không còn là mục tiêu xa vời, mà là trách nhiệm chung và hoàn toàn khả thi.

Kim Cương - Mai Lan