Khi châu Âu và Mỹ dần rẽ lối trong xung đột ở Ukraine
Châu Âu và Mỹ đang ngày càng lộ rõ khác biệt trong cách tiếp cận xung đột ở Ukraine. Khi châu Âu thúc đẩy lệnh ngừng bắn, tìm cách lực lượng gìn giữ hòa bình và trừng phạt Nga, thì Washington lại tỏ ra dè dặt, tạo nên khoảng cách chiến lược giữa hai bờ Đại Tây Dương.
Từ sau hội nghị thượng đỉnh tại Nhà Trắng ngày 18/8 với Tổng thống Mỹ Donald Trump, các đồng minh châu Âu và khu vực của Ukraine đã bắt đầu thúc đẩy cam kết triển khai một lực lượng gìn giữ hòa bình vào Ukraine sau khi đạt được thỏa thuận ngừng bắn trong chiến dịch quân sự mà Nga phát động cách đây hơn ba năm. Các nước hy vọng sẽ hoàn tất cam kết trong tuần này, đồng thời tiếp tục kêu gọi gia tăng trừng phạt đối với Moscow. Tuy nhiên, Washington không đồng thuận với cả hai hướng đi.
Tổng thống Mỹ Donald Trump gặp Tổng thống Ukraine Zelensky và các nhà lãnh đạo châu Âu tại Nhà Trắng. Ảnh: Reuters
Cam kết từ các nước châu Âu
Estonia khẳng định sẵn sàng đóng góp ít nhất một đơn vị quân sự cho lực lượng gìn giữ hòa bình, trong khi Litva trước đó tuyên bố sẽ cử một số lượng binh sĩ chưa được xác định. Romania cho biết nước này sẽ không gửi quân nhưng mở cửa căn cứ không quân cho tiêm kích F-35 thực hiện tuần tra vùng cấm bay trên Ukraine. Đại sứ Ukraine tại Ankara cho biết, Thổ Nhĩ Kỳ cũng đang cân nhắc triển khai lực lượng và tham gia rà phá thủy lôi trên Biển Đen.
Đại tá Andre Wuestner, Chủ tịch Hiệp hội Lực lượng Vũ trang Đức, nhấn mạnh với Reuters rằng cần ít nhất 10.000 quân cho nhiệm vụ lâu dài. “Không thể chỉ có vài vị tướng và một số đơn vị nhỏ duy trì sở chỉ huy ở Ukraine”, ông cảnh báo.
Trong khi đó, ưu tiên hàng đầu của các nhà lãnh đạo châu Âu tại Nhà Trắng là thuyết phục ông Trump tham gia. Tổng thống Mỹ ngày 18/8 cho biết Washington sẽ tham gia song không phải bằng binh sỹ mà là bằng “các năng lực chiến lược” như tình báo, giám sát, chỉ huy kiểm soát và phòng không
Một lệnh ngừng bắn: thực tế hay ảo tưởng?
Mỗi nhà lãnh đạo châu Âu, kể cả Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, đều buộc phải tìm cách giữ ông Trump đứng về phía mình”, chuyên gia Keir Giles thuộc Chatham House nhận định. Ông cho rằng viễn cảnh ngừng bắn “không thể đạt được vì Tổng thống Nga Vladimir Putin không hề có ý định chấm dứt giao tranh” và thậm chí còn là kịch bản tồi tệ cho Ukraine.
Kiev cùng các đồng minh nhiều lần bác bỏ đề xuất ngừng bắn, coi đây là cơ hội để Nga tái tập hợp lực lượng rồi tấn công dữ dội hơn vào Ukraine. Nhưng Tổng thống Trump vẫn coi việc đạt được thỏa thuận ngừng bắn là ưu tiên hàng đầu.
Mỹ – châu Âu: Xung đột trong cách tiếp cận
Kể từ hội nghị ngày 18/8, châu Âu và Ukraine đã nỗ lực kéo ông Trump gần hơn với lập trường của mình. Sau cuộc gặp với Tổng thư ký NATO Mark Rutte tại Kiev hôm 22/8, ông Zelensky khẳng định hai bên đồng thuận về nhu cầu xây dựng cơ chế đảm bảo an ninh tương tự “Điều 5 của NATO” với cấu trúc rõ ràng, phân định trách nhiệm từng quốc gia trên bộ, trên không và trên biển.
Song câu hỏi đặt ra là liệu ông Trump có chấp nhận “cam kết kiểu Điều 5”, một cơ chế phòng thủ tập thể đồng nghĩa với việc đưa NATO trực tiếp đối đầu Nga hay không. Ông Giles đánh giá: “Ngay cả khi ông Trump đưa ra những tuyên bố tích cực thì lời lẽ của ông vẫn mơ hồ và không rõ ràng”. Học giả Theodoros Tsikas cũng đồng tình: “Ông Trump thay đổi thất thường, nhưng thực tế chính trị sẽ kìm hãm ông”.
Theo học giả Tsikas, Tổng thống Trump muốn chấm dứt chiến sự để mở đường hợp tác kinh tế với Nga trong lĩnh vực năng lượng và khoáng sản. Reuters từng tiết lộ, trong cuộc gặp giữa ông Trump và ông Putin tại Alaska ngày 15/8, hai bên đã bàn song song về các thỏa thuận kinh tế. Những thỏa thuận này được đưa ra nhằm khuyến khích Điện Kremlin đồng ý hòa bình ở Ukraine và Washington sẽ nới lỏng lệnh trừng phạt với Nga. Trong đó có việc ExxonMobil tái hợp tác với Gazprom hay Moscow mua thiết bị khí hóa lỏng của Mỹ. Bên cạnh đó, ông Trump cũng muốn giải phóng lực lượng Mỹ tại châu Âu để điều sang châu Á.
Tổng thống Ukraine Zelensky gặp gỡ các nhà lãnh đạo châu Âu trước cuộc gặp với Tổng thống Trump tại Washington. Ảnh: Reuters
Đổi an ninh lấy lợi ích?
Như nhiều lần trước, viện trợ quân sự từ Mỹ không miễn phí. Theo Financial Times, Ukraine đã đề nghị mua số vũ khí của Mỹ trị giá 100 tỷ USD, với nguồn tài chính đến từ châu Âu. Bản thân các quốc gia châu Âu cũng đã cam kết chi 700 tỷ euro (hơn 800 tỷ USD) để mua vũ khí của Mỹ cho chính mình.
Dù vậy, những khoản tiền khổng lồ này chưa chắc sẽ được thực hiện. Ông Zelensky cho biết Ukraine cần 1 – 1,5 tỷ USD vũ khí mỗi tháng thông qua chương trình PURL (Danh sách yêu cầu ưu tiên của Ukraine) của NATO, trong khi châu Âu chưa có cam kết nào đảm bảo đáp ứng yêu cầu của Kiev.
Nga né tránh đối thoại?
Một lực lượng gìn giữ hòa bình chỉ có thể triển khai nếu ông Putin và ông Zelensky đạt đồng thuận ngừng bắn. Nhưng Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov khẳng định gần đây rằng chưa hề có kế hoạch cho cuộc gặp và ông Putin sẵn sàng gặp ông Zelensky chỉ khi chương trình nghị sự đã sẵn sàng”. Ông Lavrov nhấn mạnh Ukraine cần chấp nhận các nguyên tắc do Mỹ và Nga đưa ra tại Alaska, bao gồm từ bỏ tư cách thành viên NATO và thảo luận vấn đề lãnh thổ. Tuy nhiên ông Zelensky đã bác bỏ toàn bộ vấn đề này.
Trong khi đó, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nhận định với NBC: “Tôi không thấy ông Putin sẵn sàng đàm phán hòa bình lúc này. Chừng nào Moscow còn tin rằng mình có thể thắng bằng sức mạnh thì họ sẽ không ngồi vào bàn đàm phán”.
Tổng thống Zelensky trong thông điệp tối 27/8 khẳng định: “Những tín hiệu từ Nga chỉ cho thấy họ tiếp tục né tránh đàm phán thực chất. Điều duy nhất có thể thay đổi cục diện là sức ép thực sự từ các biện pháp trừng phạt, thuế quan mạnh mẽ”.
Hiện tại, ông Trump tuyên bố sẽ tự đặt ra hạn chót hai tuần để đưa ra quyết định về các lệnh trừng phạt đối với Nga, song thế giằng co giữa Washington, Moscow và châu Âu cho thấy Mỹ không còn là đồng minh kiên định như thời ông Joe Biden.
