Khi công nghệ và dữ liệu trở thành 'nhiên liệu' cho tăng trưởng xanh

Chuyển đổi xanh không chỉ là bài toán năng lượng, mà là cuộc cách mạng

Hạ tầng xanh và hệ thần kinh số của nền kinh tế mới

Chuyển đổi xanh không đơn thuần là thay thế năng lượng hóa thạch bằng năng lượng tái tạo, mà là một cuộc cách mạng toàn diện trong cách con người sản xuất, di chuyển và tiêu dùng. Các chuyên gia cho rằng, hạ tầng xanh chỉ thực sự vận hành hiệu quả khi được tích hợp với một “hệ thần kinh số” là nơi dữ liệu, trí tuệ nhân tạo (AI) và số hóa điều phối toàn bộ dòng năng lượng, dòng vốn và dòng thông tin trong nền kinh tế.

Theo Thạc sĩ Tạ Đức Bình, Ban Kinh tế tài nguyên và môi trường (Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường - Bộ Nông nghiệp và Môi trường), đầu tư xanh là chìa khóa để đạt các mục tiêu phát triển bền vững (SDG) của Liên Hợp Quốc, đặc biệt là năng lượng sạch (SDG7), công nghiệp đổi mới (SDG9) và hành động vì khí hậu (SDG13). Mỗi khoản đầu tư xanh không chỉ tạo ra “sản phẩm xanh”, mà còn tạo ra “việc làm xanh”, mở rộng các ngành nghề dựa trên công nghệ sạch và đổi mới sáng tạo.

Ông Bình nhấn mạnh: Vòng tròn phát triển này là nơi đầu tư tạo ra tăng trưởng, tăng trưởng thúc đẩy công nghệ, và công nghệ quay lại hỗ trợ giảm phát thải - chính là nền tảng cho một nền kinh tế xanh bền vững.

Việt Nam đang đẩy mạnh hai trụ cột quan trọng là công trình xanh và giao thông xanh. Đây được xem là hướng đi then chốt để hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng xanh theo tinh thần Kết luận số 70-KL/TW của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.

Ông Lê Trung Thành, Vụ trưởng Vụ Khoa học công nghệ, môi trường và Vật liệu xây dựng (Bộ Xây dựng) cho biết, hệ thống chính sách về công trình xanh và giao thông xanh đã được hình thành tương đối đầy đủ, song vẫn còn nhiều khó khăn. Công tác truyền thông mới tập trung ở đô thị lớn; doanh nghiệp tiếp cận tín dụng xanh còn hạn chế; chi phí đầu tư phương tiện và vật liệu xanh còn cao, trong khi cơ chế tài chính - ưu đãi lãi suất chưa đủ mạnh.

Để thúc đẩy, ông Thành đề xuất: Cần hoàn thiện khung pháp lý minh bạch, xây dựng chính sách tín dụng, đào tạo nhân lực chất lượng cao và tăng cường truyền thông nhằm lan tỏa ý thức xã hội về phát triển xanh.

Cùng quan điểm, Phó Giám đốc Học viện Chiến lược, bồi dưỡng cán bộ xây dựng Lê Văn Đạt cho biết, lĩnh vực giao thông vận tải hiện tiêu thụ hơn 95% năng lượng từ nhiên liệu hóa thạch và phát thải khoảng 45,8 triệu tấn CO₂ mỗi năm, đứng thứ hai sau ngành công nghiệp. Do đó, trong NDC 3.0, Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030 đẩy mạnh sử dụng nhiên liệu sinh học và điện trong vận tải đường bộ, tiến tới thay thế diesel bằng hydrogen vào năm 2050.

Theo bà Nguyễn Thị Tâm, Giám đốc Trung tâm Thiết bị, môi trường và An toàn lao động (Viện Vật liệu xây dựng), ngành vật liệu xây dựng đặt mục tiêu đến năm 2030 giảm ít nhất 15,03% lượng phát thải khí nhà kính bằng nguồn lực trong nước, và có thể đạt 20,06% nếu nhận được hỗ trợ quốc tế.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, ngành sẽ triển khai đồng bộ các giải pháp khoa học - công nghệ như sử dụng chất thải làm nguyên liệu, tối ưu hóa quy trình sản xuất, nghiên cứu công nghệ thu hồi carbon và phát triển vật liệu phát thải thấp. Song song, cần hoàn thiện tiêu chuẩn kỹ thuật, kiểm kê phát thải và cơ chế tín chỉ carbon, hướng tới vận hành thị trường carbon trong lĩnh vực xây dựng.

Đầu tư xanh là chìa khóa cho tăng trưởng bền vững

Theo Ngân hàng Thế giới, Việt Nam cần huy động khoảng 368 tỷ USD đến năm 2040 để đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0. Đây là con số khổng lồ, đòi hỏi xây dựng Hệ sinh thái đầu tư xanh toàn diện, bao gồm khung pháp lý, cơ chế ưu đãi và năng lực giám sát minh bạch.

Thạc sĩ Tạ Đức Bình cho rằng, đầu tư xanh không chỉ là dòng vốn hướng đến môi trường mà còn là công cụ tài chính mới giúp nền kinh tế chống chịu tốt hơn trước các cú sốc bên ngoài. Các lĩnh vực ưu tiên gồm năng lượng tái tạo, giao thông sạch, nông nghiệp thông minh và quản lý rác thải. “Việt Nam cần một kiến trúc tài chính xanh đủ mạnh để không chỉ đáp ứng yêu cầu khí hậu, mà còn tạo nền tảng cho năng lực cạnh tranh toàn cầu”, ông Bình nhấn mạnh.

Theo ông Bình, Trung Quốc là ví dụ điển hình về cách tiếp cận chuyển đổi xanh theo hướng tổng thể và hệ thống. Họ không chỉ “xanh hóa” từng ngành riêng lẻ, mà xây dựng nền công nghiệp xanh vững chắc trên cơ sở kết hợp hạ tầng vật chất (điện sạch, giao thông xanh, logistics năng lượng tái tạo) với hạ tầng số thông minh (AI, điện toán đám mây, dữ liệu lớn).

Điểm đặc biệt là cơ chế phối hợp giữa Nhà nước và thị trường. Nhà nước giữ vai trò nhạc trưởng, điều phối chính sách thống nhất, còn doanh nghiệp và thị trường vận hành như dàn nhạc linh hoạt, sáng tạo, hiệu quả. Mô hình này đã giúp Trung Quốc dẫn đầu thế giới về đầu tư năng lượng sạch và công nghệ xanh.

Trong khi đó, theo nghiên cứu của Bain & Company phối hợp với Google và Standard Bank, khu vực Đông Nam Á đang gặp “vòng lặp công nghệ - đầu tư - hạ tầng” khiến tiến trình chuyển đổi xanh diễn ra chậm. Thiếu khung pháp lý thống nhất, hạ tầng lưới điện yếu và dữ liệu chưa minh bạch khiến các dự án năng lượng tái tạo khó nhân rộng.

Theo bà Đỗ Ngọc Diệp, Quản lý Chương trình Công trình xanh, Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC), Việt Nam có nguy cơ tổn thất GDP tới 12-16% trong các kịch bản biến đổi khí hậu nghiêm trọng. Do đó, phát triển công trình xanh là yêu cầu cấp bách. IFC đã triển khai Chương trình chứng nhận công trình xanh EDGE cùng nhiều công cụ đánh giá rủi ro khí hậu và khả năng chống chịu thiên tai. Hiện hơn 32.000 căn hộ và 3.600 căn nhà thấp tầng tại Việt Nam đã đạt chứng nhận EDGE.

Các công trình xây dựng chiếm tới 40% lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu, do đó việc “xanh hóa” lĩnh vực này có ý nghĩa then chốt. “IFC cam kết tiếp tục đồng hành cùng Việt Nam trong quá trình xây dựng nền kinh tế xanh, thích ứng và thịnh vượng”, bà Diệp khẳng định.

Chuyển đổi xanh không chỉ là bài toán năng lượng, mà là một cuộc cách mạng - cuộc cách mạng về công nghệ, dữ liệu và nhận thức.

Nó đòi hỏi sự tham gia của toàn xã hội, từ nhà hoạch định chính sách, doanh nghiệp đến người dân. Việt Nam đang đứng trước thời cơ lớn để vừa giảm phát thải, vừa nâng tầm năng lực cạnh tranh. Bởi như các chuyên gia đã nói, đầu tư xanh không chỉ là hành động vì khí hậu, mà là chiến lược thông minh để kiến tạo tương lai thịnh vượng.

Phan Hà