Khởi động tìm kiếm ứng cử viên Tổng Thư ký Liên hợp quốc

Tổng Thư ký Antonio Guterres phát biểu tại phiên họp của Đại hội đồng Liên hợp quốc

Ông Antonio Guterres để lại nhiều dấu ấn

Liên hợp quốc ngày 25-11 đã gửi công văn tới toàn bộ 193 quốc gia thành viên, chính thức kêu gọi đề cử ứng viên Tổng Thư ký nhiệm kỳ mới. Văn bản nhấn mạnh yêu cầu về năng lực ngoại giao, hiểu biết sâu rộng về quan hệ quốc tế, khả năng quản lý và đặc biệt là tầm nhìn lãnh đạo trong bối cảnh thế giới bước vào giai đoạn đầy biến động phức tạp, khó lường sau khi nhiệm kỳ của Liên hợp quốc Antonio Guterres chính thức khép lại vào ngày 31-12-2026.

Nhìn lại gần 9 năm qua có thể thấy, trên cương vị Tổng Thư ký Liên hợp quốc, ông Antonio Guterres để lại nhiều dấu ấn mạnh mẽ. Ngay từ những ngày đầu nhậm chức vào đầu năm 2017, ông đã đề ra tầm nhìn cải tổ Liên hợp quốc theo hướng tinh gọn, linh hoạt và hiệu quả hơn để đáp ứng thách thức của thế kỷ 21. Việc thúc đẩy gìn giữ hòa bình, bảo vệ nhân quyền, chống biến đổi khí hậu và hỗ trợ thanh niên đã trở thành những chủ đề xuyên suốt trong nhiệm kỳ của ông.

Ở nhiệm kỳ đầu, ông đặc biệt chú trọng thúc đẩy các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs), nhấn mạnh vai trò của phụ nữ và thanh niên trong xây dựng hòa bình. Sự tái đắc cử năm 2021 cho thấy uy tín của ông đối với các quốc gia thành viên, khi ông tiếp tục lèo lái Antonio Guterres vượt qua hàng loạt thách thức, từ hậu quả đại dịch Covid-19 đến xung đột địa chính trị lan rộng.

Trong nhiệm kỳ thứ hai, ông Antoni Guterres đã tích cực đẩy mạnh cải cách Liên hợp quốc, yêu cầu gia tăng tính minh bạch và hiệu quả. Sáng kiến Năm Hành động về Biến đổi Khí hậu là một trong những dự án lớn, kêu gọi các nước tăng cam kết khí hậu, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng không vào năm 2050. Ông cũng liên tục vận động các nước giàu hỗ trợ quốc gia nghèo ứng phó biến đổi khí hậu, thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế xanh.

Bên cạnh đó, Tổng Thư ký Antonio Guterres thể hiện vai trò nổi bật trong giải quyết khủng hoảng nhân đạo và xung đột. Ông tích cực kêu gọi chấm dứt chiến tranh, thúc đẩy đàm phán ngừng bắn, bảo đảm tiếp cận nhân đạo cho hàng triệu người bị ảnh hưởng bởi chiến sự ở nhiều khu vực như Trung Đông, Ukraine và châu Phi.

Một ưu tiên xuyên suốt khác là thúc đẩy bình đẳng giới. Tổng Thư ký Antonio Guterres nhiều lần nhấn mạnh rằng trao quyền cho phụ nữ và trẻ em gái không chỉ là vấn đề nhân quyền mà còn là điều kiện tiên quyết để xây dựng một thế giới hòa bình và phát triển bền vững. Những dấu ấn đó khiến cuộc tìm kiếm người kế nhiệm càng trở nên quan trọng, bởi người kế tiếp vị trí này phải kế thừa và phát huy những nỗ lực cải cách, đồng thời đưa tổ chức bước qua thời kỳ đầy biến động.

Những thách thức đặt ra với ứng viên

Nhiệm kỳ tới của Tổng Thư ký Liên hợp quốc được cho bắt đầu trong một bối cảnh chưa từng có khi xung đột lan rộng, biến đổi khí hậu diễn biến nghiêm trọng, chủ nghĩa dân tộc và bảo hộ gia tăng, trong khi hợp tác đa phương - nền tảng của Liên hợp quốc - bị thách thức mạnh mẽ. Trước hết, cuộc xung đột khốc liệt tại Ukraine, những cuộc chiến dai dẳng ở Trung Đông hay căng thẳng giữa các cường quốc làm suy yếu nghiêm trọng môi trường an ninh quốc tế. Tổng Thư ký mới cần sở hữu khả năng ngoại giao vượt trội, có thể thúc đẩy đối thoại giữa các bên đang căng thẳng đối đầu, thậm chí là giữa các quốc gia lớn vốn không dễ nhượng bộ.

Trong khi đó, thách thức an ninh phi truyền thống nghiêm trọng bậc nhất là cuộc chiến chống biến đổi khí hậu đòi hỏi nhà lãnh đạo Liên hợp quốc phải có tư duy chiến lược toàn cầu và năng lực điều phối mạnh mẽ. Họ cần kêu gọi các nước đẩy mạnh cam kết giảm phát thải, huy động nguồn tài chính xanh, đồng thời hướng dẫn chuyển dịch kinh tế theo hướng bền vững.

Cùng với đó, phục hồi các Mục tiêu Phát triển Bền vững vốn bị chậm tiến độ nghiêm trọng sau đại dịch và khủng hoảng kinh tế cũng là một nhiệm vụ then chốt. Tổng Thư ký phải thuyết phục các quốc gia tái đầu tư vào giáo dục, y tế, năng lượng sạch và bình đẳng giới, thay vì ưu tiên ngắn hạn. Ở cấp độ quản trị, người đứng đầu Liên hợp quốc phải tiếp tục cải cách bộ máy, đảm bảo nguồn tài chính minh bạch, tăng hiệu quả hoạt động của các cơ quan trực thuộc và củng cố niềm tin của các nước thành viên.

Nói cách khác, Tổng Thư ký tương lai phải là nhà ngoại giao toàn diện, có khả năng dẫn dắt tổ chức Liên hợp quốc ứng phó những thách thức lớn nhất của thời đại. Một điểm đặc biệt trong cuộc tuyển chọn năm nay là làn sóng đòi hỏi phá vỡ “trần kính” quyền lực khi từ trước đến nay chưa có phụ nữ nào đảm nhiệm vị trí Tổng Thư ký Liên hợp quốc. Chủ tịch Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc Michael Imran Kanu và Chủ tịch Đại hội đồng Liên hợp quốc Annalena Baerbock đã công khai thúc giục các nước thành viên “nghiêm túc đề cử ứng viên nữ”.

Trong số những cái tên đang nhận được nhiều sự chú ý nhất trên trường ngoại giao, ba nhân vật nổi lên như những ứng viên sáng giá. Bà Michelle Bachelet, cựu Tổng thống Chile, từng là Cao ủy Nhân quyền Liên hợp quốc. Với kinh nghiệm lãnh đạo cấp quốc gia hai nhiệm kỳ và hiểu biết sâu sắc về nhân quyền, bà được đánh giá là ứng viên nữ có hồ sơ toàn diện. Bà Michelle Bachelet vừa đại diện tinh thần cải cách, vừa có uy tín quốc tế, đặc biệt trong các vấn đề nhân đạo.

Ứng viên tiềm năng khác là ông Rafael Grossi, Tổng Giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA). Ông là nhà ngoại giao dày dạn, đã điều hành IAEA trong thời kỳ đầy biến động của an ninh hạt nhân toàn cầu. Khả năng xử lý các vấn đề nhạy cảm liên quan đến năng lượng hạt nhân, như tại Iran hay Ukraine, được coi là điểm mạnh của ông.

Bà Rebeca Grynspan, Tổng Thư ký Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD) cũng được nhắc tới như là một ứng cử viên. Bà từng là Phó Tổng thư ký Liên hợp quốc, có chuyên môn sâu về kinh tế, phát triển và thương mại - lĩnh vực ngày càng trở nên quan trọng trong bối cảnh kinh tế toàn cầu mong manh. Theo quy định, mỗi ứng viên cần được ít nhất một quốc gia hoặc một nhóm quốc gia bảo trợ. Hồ sơ ứng viên phải kèm theo tuyên bố tầm nhìn và công khai nguồn kinh phí vận động. Tương tự cuộc bầu chọn năm 2016, ứng viên có thể sẽ phải tham gia các cuộc phỏng vấn công khai, một bước tiến lớn trong minh bạch hóa quy trình.

Dù theo truyền thống luân phiên khu vực, người đứng đầu Liên hợp quốc lần này đến lượt châu Mỹ Latin, nhưng điều này không mang tính bắt buộc. Công văn mới chỉ nhấn mạnh “tầm quan trọng của đa dạng khu vực”, không ràng buộc cứng như trước. Ứng viên Tổng Thư ký Liên hợp quốc là ai đều phải vượt qua “rào cản khó nhất” nằm ở Hội đồng Bảo an, nơi 5 thành viên thường trực (Mỹ, Nga, Trung Quốc, Anh và Pháp) đều có quyền phủ quyết. Vì vậy, Tổng Thư ký tương lai không chỉ cần năng lực cá nhân xuất sắc, mà còn phải đáp ứng yêu cầu cân bằng lợi ích giữa các cường quốc, yếu tố mang tính quyết định trong cuộc bầu chọn.

Cuộc đua chọn ra người kế nhiệm Tổng Thư ký Antonio Guterres vì vậy không chỉ là câu chuyện nhân sự đơn thuần. Đó là bài kiểm tra cho nỗ lực duy trì trật tự quốc tế dựa trên luật lệ, cho tinh thần đoàn kết của các quốc gia và cho sức sống của chủ nghĩa đa phương. Thế giới hiện nay đối mặt với vô số thách thức đan xen, từ xung đột, khủng hoảng kinh tế đến biến đổi khí hậu và các vấn đề an ninh phi truyền thống. Những biến động đó đặt lên vai Tổng Thư ký Liên hợp quốc không chỉ trách nhiệm điều hành mà còn là sứ mệnh lịch sử. Một Tổng Thư ký tài năng, bản lĩnh và có tầm nhìn sẽ đóng vai trò không thể thiếu trong việc tham gia vào tiến trình định hình tương lai của thế giới, một tương lai hòa bình, công bằng và phát triển bền vững hơn.

Hoàng Hà