Khởi tố loạt youtuber, KOL trốn thuế:Nền tảng số không phải 'vùng trống' pháp luật để kinh doanh

Thời gian gần đây, cơ quan công an khởi tố nhiều youtuber, tiktoker bị khởi tố vì hành vi trốn thuế. Mới nhất là Youtuber Hoàng Văn Đức; TikToker Vũ Nam Phương (Vũ Hồng Phúc - Cún Bông) và Công ty cổ phần Dược Hoa Kỳ; Nguyễn Thị Thu Hường (Hycloset)…

Các chuyên gia cho rằng đây chính là những hồi chuông cảnh tỉnh cho cộng đồng những người làm nội dung trên mạng xã hội tiktoker, youtuber, cá nhân, hộ kinh doanh thương mại điện tử (TMĐT), trong đó có các KOL, KOC.

Phóng viên Một Thế Giới đã có cuộc trao đổi với luật sư Trần Đình Khiêm (Công ty Luật TGS) xoay quanh vấn đề này.

- Gần đây, nhiều người nổi tiếng trên mạng xã hội, youtuber, người bán hàng online … bị cơ quan chức năng điều tra về hành vi trốn thuế. Ông nhìn nhận thế nào về điều này?

- Luật sư Trần Đình Khiêm: Việc cơ quan chức năng tăng cường điều tra, xử lý hành vi trốn thuế của những người nổi tiếng trên mạng xã hội, youtuber, KOL, KOC hay các cá nhân kinh doanh online là động thái cần thiết để bảo đảm công bằng, minh bạch trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế.

Đây là nhóm có thu nhập lớn, đa dạng từ quảng cáo, tiếp thị liên kết, bán hàng trực tuyến… nhưng trong thời gian dài, việc kê khai và nộp thuế còn chưa nghiêm túc, dẫn đến thất thu ngân sách nhà nước.

Theo Luật Quản lý thuế năm 2019, mọi cá nhân có thu nhập phát sinh tại Việt Nam đều có nghĩa vụ kê khai, nộp thuế đầy đủ và đúng thời hạn.

Khoản 1 điều 16 luật này quy định rõ trách nhiệm người nộp thuế phải “tự kê khai, tự tính, tự nộp thuế và chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc kê khai, nộp thuế của mình”. Nghị định 126/2020/NĐ-CP cũng đã hướng dẫn chi tiết việc kê khai thuế đối với cá nhân kinh doanh, bao gồm cả thu nhập từ thương mại điện tử, mạng xã hội, dịch vụ quảng cáo trực tuyến.

Youtuber Hoàng Văn Đức vừa bị Công an Thanh Hóa khởi tố gần đây

Việc xử lý nghiêm các hành vi trốn thuế, theo quy định tại điều 17 Luật Quản lý thuế và các chế tài xử phạt tại Nghị định 125/2020/NĐ-CP, vừa mang tính răn đe vừa góp phần nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật. Khi các trường hợp vi phạm được phát hiện và xử lý công khai, minh bạch, điều này sẽ củng cố niềm tin của người dân vào sự nghiêm minh của pháp luật.

Ngoài ra, động thái này cũng gửi thông điệp rõ ràng rằng hoạt động kinh doanh trên môi trường mạng không phải trên “vùng trống” pháp luật. Dù là người nổi tiếng, KOL, KOC hay cá nhân bán hàng nhỏ lẻ, khi phát sinh thu nhập đều phải thực hiện nghĩa vụ thuế như nhau. Đây là bước đi tích cực nhằm thúc đẩy thương mại điện tử phát triển bền vững, bình đẳng và lành mạnh trong thời gian tới.

- Theo ông, đâu là nguyên nhân dẫn đến tình trạng nhiều người bán hàng online, người nổi tiếng trốn thuế?

- Luật sư Trần Đình Khiêm: Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng nhiều cá nhân bán hàng online, người nổi tiếng trốn thuế là do ý thức tuân thủ pháp luật về thuế còn hạn chế.

Nhiều người chưa nhận thức đầy đủ rằng thu nhập từ quảng cáo, livestream bán hàng, tiếp thị liên kết hay các dịch vụ trên mạng xã hội đều là thu nhập chịu thuế theo quy định của Luật Thuế thu nhập cá nhân. Điều 3 Luật Thuế thu nhập cá nhân năm 2007 (sửa đổi, bổ sung năm 2012) đã liệt kê rõ các loại thu nhập chịu thuế, bao gồm cả thu nhập từ kinh doanh.

Bên cạnh đó, phương thức kinh doanh trực tuyến mang tính tự phát, không qua đăng ký hộ kinh doanh hoặc doanh nghiệp khiến cơ quan quản lý khó theo dõi, dẫn đến tình trạng kê khai thu nhập chưa đầy đủ.

Khoản 1 điều 37 Luật Quản lý thuế năm 2019 quy định cơ quan thuế được quyền thu thập thông tin từ tổ chức, cá nhân có liên quan, nhưng trên thực tế, việc kiểm soát giao dịch trực tuyến, đặc biệt là trên các nền tảng xuyên biên giới, còn gặp nhiều khó khăn.

Một nguyên nhân khác là cơ chế quản lý và thu thuế trong lĩnh vực thương mại điện tử vẫn đang hoàn thiện. Dù Nghị định 91/2022/NĐ-CP và Nghị định 126/2020/NĐ-CP đã bổ sung quy định yêu cầu sàn thương mại điện tử, ngân hàng phối hợp cung cấp thông tin người bán cho cơ quan thuế, nhưng việc triển khai trên thực tế cần thời gian, đồng bộ dữ liệu và nâng cao năng lực giám sát của cơ quan chức năng.

Ngoài ra, tâm lý muốn “giữ kín” thu nhập cá nhân, tránh tăng chi phí kinh doanh hoặc do thiếu kiến thức kế toán-thuế cũng là yếu tố thúc đẩy hành vi trốn thuế. Điều này đòi hỏi phải đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về thuế, hướng dẫn kê khai trực tuyến đơn giản, minh bạch để người dân tự giác thực hiện nghĩa vụ.

- Theo ông, với các công cụ quản lý và công nghệ hiện tại, cơ quan chức năng có dễ dàng phát hiện hành vi trốn thuế?

- Luật sư Trần Đình Khiêm: Với các công cụ quản lý và công nghệ hiện nay, cơ quan chức năng đã thuận lợi hơn rất nhiều trong việc phát hiện hành vi trốn thuế, nhưng vẫn chưa thể nói là “dễ dàng” tuyệt đối.

Luật Quản lý thuế năm 2019, đặc biệt tại điều 16 và điều 98, đã đặt nền tảng cho việc ứng dụng công nghệ thông tin, xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung về người nộp thuế và cho phép kết nối, chia sẻ dữ liệu với ngân hàng, sàn thương mại điện tử, cơ quan công an, hải quan. Đây là bước tiến quan trọng giúp cơ quan thuế có thể đối soát doanh thu, dòng tiền, qua đó phát hiện các trường hợp có dấu hiệu trốn thuế.

Việc khởi tố những youtuber, KOL, KOC hay người kinh doanh online… đã gửi thông điệp cứng rắn trên môi trường số

Ngoài ra, ngành thuế đã triển khai hệ thống quản lý thuế điện tử (eTax), hóa đơn điện tử và cổng thông tin dành cho nhà cung cấp nước ngoài. Các giải pháp này giúp thu thập dữ liệu giao dịch theo thời gian thực, giảm tình trạng bỏ sót doanh thu. Nghị định 123/2020/NĐ-CP về hóa đơn, chứng từ đã bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử, tạo thêm công cụ để cơ quan quản lý kiểm tra, phân tích rủi ro.

Tuy nhiên, khó khăn vẫn tồn tại do nhiều giao dịch được thực hiện trực tiếp giữa cá nhân với cá nhân, thanh toán bằng tiền mặt hoặc qua kênh không chính thức, khiến việc thu thập dữ liệu còn thiếu đồng bộ. Bên cạnh đó, các nền tảng mạng xã hội xuyên biên giới chưa phải lúc nào cũng chia sẻ thông tin đầy đủ, kịp thời theo yêu cầu của cơ quan quản lý Việt Nam.

Vì vậy, có thể nói cơ quan chức năng ngày càng có nhiều công cụ hiện đại để phát hiện hành vi trốn thuế, nhưng để phát huy hiệu quả tối đa cần sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan thuế, ngân hàng, sàn thương mại điện tử và bản thân người nộp thuế. Chỉ khi dữ liệu minh bạch và đồng bộ, việc giám sát, xử lý vi phạm mới thực sự trở nên hiệu quả và công bằng.

- Dưới góc độ pháp lý, mức phạt đối với hành vi trốn thuế là gì, thưa ông?

- Luật sư Trần Đình Khiêm: Dưới góc độ pháp lý, hành vi trốn thuế được quy định và xử lý theo hai nhóm chế tài: xử phạt vi phạm hành chính và truy cứu trách nhiệm hình sự, tùy thuộc vào tính chất, mức độ vi phạm.

Về xử phạt hành chính, Nghị định 125/2020/NĐ-CP quy định phạt tiền từ 1 - 3 lần số tiền thuế trốn tùy theo mức độ.

Cụ thể, điều 17 nghị định này nêu rõ, trường hợp người nộp thuế có hành vi gian lận, sử dụng chứng từ, hóa đơn không hợp pháp để trốn thuế thì bị phạt 1 lần số thuế trốn; nếu có tình tiết tăng nặng, mức phạt có thể lên tới 3 lần. Ngoài ra, người vi phạm còn buộc nộp đủ số tiền thuế trốn và tiền chậm nộp theo quy định tại điều 59 Luật Quản lý thuế 2019.

Trong trường hợp hành vi trốn thuế đủ yếu tố cấu thành tội phạm, người vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo điều 200 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017). Mức hình phạt đối với cá nhân có thể từ phạt tiền 100 triệu đồng đến 4,5 tỉ đồng, hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 7 năm tùy theo số tiền trốn thuế và tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ. Đối với pháp nhân thương mại, hình phạt có thể lên tới 10 tỉ đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn.

Luật sư Trần Đình Khiêm (Công ty Luật TGS)

Các quy định này thể hiện quan điểm xử lý nghiêm minh của pháp luật, vừa bảo đảm tính răn đe, vừa buộc người vi phạm khắc phục hậu quả, góp phần duy trì công bằng trong thực hiện nghĩa vụ thuế.

- Ông có khuyến cáo gì đối với những người nổi tiếng, bán hàng online… để tránh những rủi ro pháp lý liên quan về thuế?

- Luật sư Trần Đình Khiêm: Đối với những người nổi tiếng, KOL, KOC và cá nhân bán hàng online, điều quan trọng nhất là nâng cao ý thức tự giác tuân thủ pháp luật về thuế. Luật Quản lý thuế năm 2019 đã quy định rõ nguyên tắc “tự khai - tự nộp - tự chịu trách nhiệm” (Điều 16), vì vậy mỗi cá nhân cần chủ động theo dõi doanh thu, lưu trữ chứng từ và kê khai thuế đúng, đủ, kịp thời.

Khuyến cáo đầu tiên là nên đăng ký mã số thuế và lựa chọn hình thức kê khai phù hợp, kể cả khi chỉ kinh doanh nhỏ lẻ trên mạng. Cơ quan thuế hiện đã cung cấp các dịch vụ điện tử như eTax, eInvoice giúp kê khai, nộp thuế trực tuyến nhanh chóng, giảm thủ tục hành chính và hạn chế sai sót.

Thứ hai, cần minh bạch hóa các dòng tiền thanh toán, ưu tiên giao dịch qua ngân hàng thay vì tiền mặt để có chứng cứ rõ ràng. Việc này không chỉ giúp quản lý tài chính tốt hơn mà còn là cơ sở chứng minh thu nhập hợp pháp khi cơ quan chức năng kiểm tra.

Thứ ba, người nổi tiếng, người kinh doanh nên chủ động tìm hiểu các quy định tại Nghị định 126/2020/NĐ-CP, Nghị định 91/2022/NĐ-CP hoặc tham khảo tư vấn từ luật sư, kế toán để nắm rõ mức thuế suất, cách tính thuế. Việc này sẽ giúp tránh rủi ro pháp lý và xử phạt do vô ý vi phạm.

Cuối cùng, cần xây dựng thói quen hợp tác với cơ quan thuế, kịp thời giải trình khi được yêu cầu. Sự minh bạch trong kê khai và nộp thuế không chỉ bảo vệ chính mình mà còn góp phần xây dựng môi trường kinh doanh công bằng, bền vững.

- Xin cảm ơn ông!

Lam Thanh (thực hiện)