Kịch bản Ukraine và NATO lập vùng cấm bay, ngăn chặn máy bay Nga

Thời gian vừa qua rộ lên những cáo buộc của Ukraine và các nước NATO rằng Nga đã vi phạm không phận của các quốc gia thành viên NATO. Trong bối cảnh đó, các nước châu Âu lo ngại và đặt ra câu hỏi về khả năng của liên minh trong việc chống lại cả máy bay có người lái và thiết bị bay không người lái (UAV) của Nga. Chỉ trong vài ngày, NATO đã triển khai nhiệm vụ Eastern Sentry và thảo luận về khả năng đóng cửa bầu trời Ukraine.

Tên lửa phòng không Patriot của Mỹ. Ảnh: Army technology.

“NATO là một khối phòng thủ, vì vậy bất kỳ động thái nào của khối này cũng chỉ là phản ứng trước những động thái của Nga. Điều thực sự quan trọng là các quốc gia thành viên sẽ lựa chọn cách ứng phó như thế nào” - chuyên gia hàng không và nhà phân tích Kostiantyn Kryvolap nói với tờ Kyiv Independent.

Cựu đặc phái viên Mỹ tại Ukraine Kurt Volker cho biết trong một cuộc phỏng vấn gần đây rằng những cáo buộc về Nga có thể thúc đẩy NATO xem xét lại ý tưởng “đóng cửa bầu trời” sau khi NATO từ chối thực hiện vào năm 2022, với lý do lo ngại làm leo thang chiến tranh vượt ra ngoài biên giới Ukraine.

Ông Volker cho biết các thành viên NATO có thể cởi mở hơn với ý tưởng bảo vệ không phận Ukraine nếu Moscow tiếp tục cái mà ông ta gọi là các hành động khiêu khích của họ bằng UAV và máy bay quân sự như những cáo buộc gần đây ở Estonia, Ba Lan và Romania.

Đóng cửa bầu trời thực sự có nghĩa thế nào?

Trong bối cảnh Ukraine, đóng cửa bầu trời đồng nghĩa với việc NATO áp đặt một vùng cấm bay trên một phần hoặc toàn bộ Ukraine.

Bất kỳ phi cơ, UAV hoặc tên lửa nào của Nga nếu xâm phạm vùng cấm bay này sẽ bị coi là mục tiêu hợp pháp để lực lượng NATO đánh chặn và/hoặc bắn hạ ngay cả trước khi chúng xâm nhập vào không phận NATO.

Do Nga không thiết lập được ưu thế trên không ở Ukraine ngay từ đầu cuộc xung đột vũ trang toàn diện giữa hai nước, máy bay của không quân Nga không xâm nhập không phận Ukraine vì lo ngại bị bắn hạ. Thay vào đó, không quân Nga phóng tên lửa và bom lượn vào các mục tiêu Ukraine một cách an toàn từ không phận của Nga, ngoài tầm bắn của hệ thống phòng không Ukraine.

Kể từ năm 2022, hệ thống phòng không của Ukraine đã được tăng cường đáng kể với các vũ khí khí tài do phương Tây cung cấp, bao gồm Patriot, IRIS-T, SAMP/T và NASAMS (để phòng thủ tên lửa) và Gepard, súng Skynex (ngăn chặn UAV).

Nhà phân tích quốc phòng Anatolii Khrapchynskyi nói với tờ Kyiv Independent rằng những đợt giao hàng nóng này đã giúp giảm thiểu tác động từ các cuộc tấn công của Nga, nhưng các hệ thống này vẫn còn phân tán và không tập trung với số lượng đủ lớn để bảo vệ toàn bộ đất nước Ukraine.

“Thách thức thực sự nằm ở chỗ mặc dù các hệ thống này tồn tại nhưng lại không có kiến trúc tích hợp nào, tức là không có “bức tường UAV và tên lửa” đa cấp hoạt động như một cơ thể sống duy nhất”, ông Khrapchynskyi nói.

Một vùng cấm bay sẽ cho phép toàn bộ sức mạnh phòng không của các nước NATO củng cố những gì đã có ở Ukraine.

Thậm chí ngay cả một vùng cấm bay một phần trên miền Tây Ukraine cũng sẽ có tác động đáng kể. “Điều này sẽ giải phóng các nguồn lực của Ukraine cho tiền tuyến, tăng cường khả năng phòng thủ của các thành phố lớn như Kharkov, Dnipro, Zaporizhzhia và Kryvyi Rih” - Victoria Vdovychenko, người đứng đầu chương trình chung của sáng kiến Tương lai Ukraine tại Đại học Cambridge, phát biểu với tờ Kyiv Independent.

Một lợi ích liên quan ở đây là ngành công nghiệp quốc phòng Ukraine sẽ có thêm nơi trú ẩn an toàn ở miền Tây.

Những nhân tố cần thiết

Để thiết lập vùng cấm bay, cần hai yếu tố chính là ý chí chính trị và nguồn lực quân sự cần thiết .

Ý chí chính trị của NATO đã thiếu vắng vào đầu năm 2022, nhưng hiện nay NATO đã thay đổi các tính toán của mình. Các nhà ngoại giao châu Âu đã cảnh báo các quan chức Nga trong tuần này rằng NATO đã sẵn sàng đáp trả bằng vũ lực đối với cái mà họ gọi là các vụ vi phạm không phận tiếp theo, bao gồm cả việc bắn hạ máy bay Nga - Bloomberg đưa tin ngày 25/9.

“Rào cản tâm lý đối với việc sử dụng vũ lực phần lớn đã bị phá vỡ, và mức độ sẵn sàng cho hành động mang quyết định đã cao hơn trước" - bà Vdovychenko nói.

Nhưng cho đến nay, điều này vẫn chỉ áp dụng cho không phận NATO, mặc dù Ba Lan đang tiến hành sửa đổi luật về triển khai hoạt động quân sự ra nước ngoài nhằm cho phép lực lượng của mình bắn hạ UAV của Nga trên không phận Ukraine mà không cần sự chấp thuận trước của NATO hoặc EU.

Bà Vdovychenko cho biết cách dễ nhất để bảo vệ bầu trời Ukraine là mở rộng Sáng kiến Lá chắn Bầu trời châu Âu - một dự án nhằm tạo ra một mạng lưới phòng không châu Âu tích hợp, lần đầu được thiết lập vào năm 2022. Một dự án mở rộng mang tên Lá chắn Bầu trời châu Âu cho Ukraine đã được đề xuất vào tháng 3 năm nay (2025).

Theo kế hoạch do các cựu chuyên gia hoạch định của Không quân Anh phối hợp với Lực lượng vũ trang Ukraine xây dựng, vùng bảo vệ sẽ bao phủ 3 nhà máy điện hạt nhân đang hoạt động của Ukraine, cũng như các thành phố Odessa và Lviv ở phía Nam và phía Tây Ukraine.

“Điều này sẽ đòi hỏi các đối tác phải đóng vai trò tích cực trong giám sát không phận Ukraine, đặc biệt là trên khắp các khu vực phía Tây và miền Trung, để đối phó các cuộc không kích và tập kích tên lửa của Nga” - chuyên gia Vdovychenko nói, đề cập bài báo chính sách của bà mang tên “Chiến thắng Tương lai”.

Trong bài báo đó, bà Vdovychenko lập luận rằng một vùng an toàn như vậy không chỉ khôi phục sự ổn định và cho phép phục hồi kinh tế mà còn cho phép Không quân Ukraine tập trung vào việc bảo vệ mặt trận phía Đông.

Việc xây dựng cái mà bà gọi là Vùng Bảo vệ tích hợp chống máy bay và tên lửa sẽ cần khoảng 120 máy bay chiến đấu hiện đại, được hỗ trợ bởi các máy bay cảnh báo sớm, máy bay tiếp nhiên liệu, cùng với hệ thống tình báo, giám sát, trinh sát (ISR) và bảo vệ mạng mạnh mẽ.

Với khoảng 1.000 phi cơ tiêm kích sẵn sàng chiến đấu trên khắp EU và Vương quốc Anh, bà lưu ý rằng việc dành riêng chỉ 10% đội tàu bay này “sẽ tạo ra một đóng góp tuy khiêm tốn nhưng mang tính quyết định cho an ninh lâu dài của châu Âu".

Các chuyên gia cho rằng một lựa chọn khác là thành lập các liên minh song phương hoặc khu vực. Bà Vdovychenko chỉ ra rằng giữa Ba Lan và Ukraine có thể xây dựng một khuôn khổ tiềm năng làm điểm khởi đầu để mở rộng thành một liên minh rộng lớn hơn.

“Những động thái như vậy sẽ gửi đi tín hiệu mạnh mẽ rằng các đồng minh châu Âu sẵn sàng hành động cả riêng lẻ lẫn tập thể, mà không cần chờ đợi Điều 4 hoặc Điều 5 của Hiệp ước NATO”, bà nói.

Chuyên gia Vdovychenko cho biết một liên minh như vậy có thể huy động máy bay và tổ lái từ Anh, Pháp, Thụy Điển và Hà Lan, sử dụng các sân bay và cơ sở hạ tầng ở Ba Lan và Romania, và khai thác sự hỗ trợ ISR từ các nước Baltic, với sự hậu thuẫn chính trị từ Bỉ. Bà nói thêm, nguồn tài chính có thể đến từ các tài sản bị đóng băng của Nga. “Được xây dựng như một sứ mệnh kéo dài 5 năm, liên minh này có thể cho Ukraine thời gian để xây dựng năng lực bảo vệ bầu trời của mình một cách độc lập” - vẫn lời bà Vdovychenko.

Từ góc độ quân sự, nhà phân tích Kryvolap cho biết một liên minh như vậy có thể trông giống như một hệ thống phòng thủ đa lớp dọc theo sườn phía đông của NATO. “Các quốc gia này có thể tạo ra liên minh quân sự của riêng mình để bảo vệ hành lang phía Đông. Họ có thể đánh chặn các mục tiêu khi chúng xâm nhập vào Ukraine, mà vẫn tránh xa bầu trời Nga”, ông nói.

Trí Nhân/VOV.VN biên dịch Nguồn: Kyiv Independent