Kiểm tra không phá hủy - Kiểm soát chất lượng các ngành công nghiệp

Chính tinh thần đó đã đặt nền móng cho sự hình thành của các lĩnh vực nghiên cứu mang tính then chốt, trong đó có khoa học vật liệu và kiểm tra không phá hủy (NDT)-lĩnh vực không thể thiếu trong hành trình hiện đại hóa đất nước. Kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám (19/8/1945-19/8/2025) và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945-2/9/2025), cùng với luồng gió đổi mới của Nghị quyết số 57-NQ/TW, kiểm tra không phá hủy ngày càng thể hiện rõ vai trò quan trọng trong sự đồng hành và phát triển của đất nước.

Ảnh minh họa: nde.com.vn

Từ tiếp cận ở nước ngoài đến ứng dụng

Kiểm tra không phá hủy trở thành một công cụ không thể thiếu trong các chương trình đảm bảo và kiểm soát chất lượng thuộc các lĩnh vực: Công nghiệp, Dầu khí, Hóa chất, Xây dựng, An ninh, Quốc phòng, Hàng không vũ trụ… Đối với Nhà máy điện và các cơ sở năng lượng, kiểm tra không phá hủy không chỉ đảm bảo vận hành an toàn mà còn gián tiếp bình ổn an ninh năng lượng, duy trì hoạt động sản xuất và được kiểm soát nghiêm ngặt bởi các chương trình kiểm tra chuyên sâu.

Ông Đào Duy Dũng, Nguyên Giám đốc Trung tâm Đánh giá không phá hủy (Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam), Chuyên gia trong lĩnh vực kiểm tra không phá hủy nhận định: Quá trình phát triển ứng dụng kiểm tra không phá hủy tại Việt Nam đã khẳng định vai trò quan trọng trong các giai đoạn phát triển của đất nước: Giai đoạn 1945-1954, nền công nghiệp Việt Nam còn non trẻ, lạc hậu, trong khi nhiệm vụ trọng tâm là duy trì sản xuất, đặc biệt chú trọng chế tạo, bảo dưỡng và sửa chữa vũ khí thô sơ... Từ thực tế đó, kiểm tra không phá hủy đã xuất hiện dưới hình thức sơ khai, âm thầm nhưng bền bỉ đóng góp vào sự nghiệp kháng chiến. Thông qua các phương pháp kiểm tra trực quan như quan sát bằng mắt thường, đo cơ khí, thử áp lực… các kỹ sư và trí thức yêu nước đã từng bước xây dựng nền tảng kiểm soát chất lượng vũ khí và khí tài, góp phần bảo vệ an toàn cho quân và dân trong cuộc kháng chiến.

Sau Hiệp định Giơ-ne-vơ năm 1954, hàng loạt công trình trọng điểm tại miền Bắc ra đời như: Thủy điện Thác Bà (1964), Thủy điện Đa Nhim (1961) Công ty Cơ khí Hà Nội (1958), Khu Công nghiệp Gang thép Thái Nguyên (1959), Nhà máy đóng tàu Bạch Đằng (1960), Nhà máy Điện Uông Bí (1961), Công ty Cổ phần chế tạo máy-Vinacomin (tiền thân là Nhà máy Cơ khí Trung tâm Cẩm Phả-1968)… Từ đây, nền công nghiệp cơ khí, luyện kim, năng lượng, hóa chất… từng bước hình thành, trở thành trụ cột cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và chi viện cho miền Nam. Trước yêu cầu thực tế, Việt Nam bắt đầu tiếp cận và ứng dụng các phương pháp kiểm tra không phá hủy trong các ngành cơ khí chế tạo, đóng tàu, giao thông vận tải và nhiệt điện. Ở giai đoạn này, việc triển khai phương pháp kiểm tra không phá hủy phần lớn do các chuyên gia nước ngoài trực tiếp thực hiện.

Toàn cảnh công trình thủy điện Hòa Bình. Ảnh: TTXVN phát

Sau khi thống nhất đất nước, giai đoạn 1975-1990, hàng loạt khu công nghiệp, khu chế xuất khu vực phía Nam và dọc các vùng ven biển được hình thành và phát triển nhanh chóng. Cùng với đó, các công trình năng lượng trọng điểm như nhà máy nhiệt điện, thủy điện liên tiếp được xây dựng như: Thủy điện Hòa Bình (1979), Nhiệt điện Phả Lại (1980), các nhà máy đóng tàu ở Hải Phòng, Quảng Ninh, Thủy điện Trị An (1984), Xi măng Hoàng Thạch (1977), Liên doanh Việt - Nga Vietsopetro (1981)... Sự phát triển này đã đặt nền móng cho một nền công nghiệp đa ngành, từng bước chuyển dịch từ định hướng công nghiệp nặng thuần túy sang xu thế đa dạng hóa, gắn kết chặt chẽ với nhu cầu của nền kinh tế quốc dân. Đây cũng là giai đoạn đánh dấu sự trỗi dậy mạnh mẽ của khoa học và công nghệ khi Việt Nam chủ trương xây dựng hệ thống nghiên cứu tập trung nhằm phục vụ đồng thời các mục tiêu khôi phục kinh tế, phát triển công nghiệp-nông nghiệp và củng cố quốc phòng.

Giai đoạn 1990-2000, thời kỳ đầu của công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) đã hỗ trợ các dự án hợp tác kỹ thuật cho Việt Nam nhằm phát triển nguồn nhân lực, xây dựng hạ tầng kỹ thuật hạt nhân và ứng dụng công nghệ hạt nhân, đặc biệt là việc hình thành hai cơ sở nghiên cứu ứng dụng kiểm tra không phá hủy hiện đại tại Trung tâm Hạt nhân Thành phố Hồ Chí Minh và Viện Khoa học và Kỹ thuật Hạt nhân (Hà Nội). Thời kỳ này thể hiện rõ vai trò mang tính quyết định khi đưa công nghệ, quy trình vận hành và các thiết bị kiểm tra không phá hủy hiện đại vào triển khai ứng dụng trong các công trình Việt Nam thuộc các lĩnh vực: Công nghiệp đóng tàu, công nghiệp dầu khí phát triển mạnh mẽ, với các hệ thống đường ống dẫn từ ngoài khơi (offshore) đến trên bờ (onshore), các cơ sở xử lý, chế biến sản phẩm dầu khí, hệ thống bồn bể chứa và chiết nạp khí hóa lỏng LPG, các kết cấu giàn khoan khai thác chế tạo tại Vũng Tàu, trạm xử lý khí Bà Rịa, các hạng mục công nghệ của Tổ hợp Lọc dầu Dung Quất, Khu công nghiệp Phú Mỹ, Điện Đạm Cà Mau…

Từ năm 2000 tới nay, nền công nghiệp Việt Nam có bước chuyển mình và phát triển mạnh mẽ khi xây dựng và đưa vào vận hành các công trình: Nhiệt điện Mông Dương 1, Nhiệt điện Mông Dương 2, Nhiệt điện Nghi Sơn 1, Nhiệt điện Nghi Sơn 2, Nhiệt điện Thái Bình, Nhiệt điện Vũng Áng, Tổ hợp hóa dầu Long Sơn, Nhà máy lọc hóa dầu Nghi Sơn… Từ yêu cầu ngày càng cấp thiết của xã hội về nâng cao độ tin cậy và bảo đảm an toàn sản phẩm, thiết bị và công trình công nghiệp, các phương pháp và kỹ thuật kiểm tra không phá hủy dần được nghiên cứu, nội địa hóa và ứng dụng thực tiễn. Đây chính là những viên gạch đầu tiên đặt nền móng cho hệ thống bảo đảm chất lượng công nghiệp hiện đại của Việt Nam.

Công cụ kiểm soát chất lượng hiện đại

Ông Vũ Đức Vinh, Trung tâm Đánh giá không phá hủy khẳng định: Hiện nay, phương pháp kiểm tra không phá hủy đóng vai trò then chốt trong việc bảo đảm an toàn vận hành cho các công trình xây dựng, quốc phòng cũng như góp phần nâng cao độ tin cậy trong ngành hàng không thông qua những chuyến bay an toàn. Bên cạnh đó, các ứng dụng của lĩnh vực kiểm tra không phá hủy còn là nền tảng quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, góp phần vào quá trình chuyển đổi toàn diện trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội.

Xét về góc độ khoa học vật liệu, Kiểm tra không phá hủy (Nondestructive Testing – NDT) liên quan đến việc đánh giá toàn diện các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng và khả năng làm việc của vật liệu cấu thành, sản phẩm cũng như công trình cuối cùng. Kiểm tra không phá hủy bao gồm hệ thống các công nghệ phục vụ giám sát quy trình, phát hiện và định lượng các đặc tính quan trọng gồm cả các bất liên tục (một trong những nguyên nhân gây hư hỏng vật liệu và công trình) mà không làm ảnh hưởng tới tính toàn vẹn và chức năng sử dụng của đối tượng được kiểm tra.

Hiện nay, việc áp dụng phương pháp kiểm tra không phá hủy tại Việt Nam đã tiếp nhận và áp dụng các tiêu chuẩn mới và công nghệ tiên tiến nhất của thế giới như: Công nghệ kiểm tra siêu âm (Siêu âm mảng pha, Siêu âm sóng dẫn hướng); Công nghệ Kiểm tra chụp ảnh kỹ thuật số DR, Chụp ảnh cắt lớp điện toán trong công nghiệp , Kiểm tra điện từ trường… Trong những năm gần đây, kiểm tra không phá hủy không chỉ giới hạn trong các cơ sở chế tạo, xây lắp hay khai thác vận hành công nghiệp lớn, mà dịch vụ giám định-kiểm tra chuyên nghiệp bao gồm kiểm tra không phá hủy còn được cung cấp bởi hàng chục tổ chức thuộc nhiều thành phần kinh tế trong nước và quốc tế. Quy mô thị trường về kiểm tra không phá hủy tại Việt Nam cũng tăng trưởng liên tục với tổng giá trị dịch vụ dự báo sớm đạt và vượt mốc nghìn tỷ đồng trong tương lai gần, khẳng định vai trò thiết yếu của kiểm tra không phá hủy trong hệ thống bảo đảm chất lượng công nghiệp hiện đại.

Không chỉ khẳng định vị thế trong công nghiệp nặng và năng lượng, kiểm tra không phá hủy còn được triển khai trong xây dựng cơ sở hạ tầng và công trình dân dụng ngay từ giai đoạn thi công nhằm đảm bảo chất lượng, độ bền và an toàn kết cấu. Tiêu biểu như: Cầu Hoàng Văn Thụ-Hải Phòng, Cầu Hôn-Phú Quốc, Tượng Phật Bà Quan âm-Núi Bà Đen, Cầu Rồng-Đà Nẵng và nhiều công trình trọng điểm khác được áp dụng kiểm tra không phá hủy trong suốt quá trình thi công.

Trong bối cảnh Việt Nam đang tái khởi động dự án Điện hạt nhân Ninh Thuận, kiểm tra không phá hủy là một trong những yếu tố mang tính quyết định đối với sự phát triển của ngành năng lượng nguyên tử trong tương lai. Kiểm tra không phá hủy được xem như một minh chứng điển hình, đóng vai trò nền tảng trong đảm bảo chất lượng và tính bền vững của các dự án năng lượng hạt nhân từ giai đoạn thiết kế, xây dựng, đến bảo dưỡng định kỳ và xử lý khi vật liệu, thiết bị đến hạn sử dụng…

Bà Đặng Thị Thu Hồng, Giám đốc Trung tâm Đánh giá không phá hủy (NDE) cho biết: Không chỉ dừng lại với vai trò kiểm soát và đảm bảo chất lượng, Trung tâm NDE còn tập trung nguồn lực vào công tác nghiên cứu, chuẩn hóa và nâng cao năng lực quốc gia về phát triển nguồn nhân lực kiểm tra không phá hủy, đặc biệt trong đào tạo, đánh giá, chứng nhận, tư vấn kỹ thuật và cung cấp chuyên gia trong nhiều ngành công nghiệp trọng yếu tại Việt Nam và xa hơn là Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận.

Kiểm tra không phá hủy đã vươn lên trở thành một ngành công nghệ then chốt, đồng hành cùng sự phát triển công nghiệp Việt Nam qua các giai đoạn. Kiểm tra không phá hủy không chỉ khẳng định vị thế là công cụ kiểm soát chất lượng không thể thay thế, mà còn là một mũi nhọn vững chắc trong suốt hành trình phát triển đất nước.

HL (TTXVN)