Kỳ 2: Hộ kinh doanh loay hoay giữa công nghệ và tâm lý e ngại

Chính sách thuế mới – minh bạch để phát triển:

Việc xóa bỏ thuế khoán tạo ra những thay đổi lớn trong môi trường kinh doanh tại Việt Nam.

Hộ kinh doanh nhỏ vẫn loay hoay

Thực tế, khi chính sách bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử áp dụng từ ngày 1/6/2025 với nhóm hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm, nhiều hộ nhỏ bắt đầu cảm thấy “choáng ngợp” với những thủ tục công nghệ mới. Trước đây, việc nộp thuế khoán tương đối đơn giản, chỉ cần đóng một khoản cố định mỗi tháng, không cần hóa đơn, không cần kê khai. Nay khi phải chuyển sang hình thức kê khai doanh thu, sử dụng hóa đơn điện tử, nhiều hộ bối rối, nhất là những người chưa từng tiếp cận với phần mềm kế toán hay thiết bị in hóa đơn.

Anh Nguyễn Quang Trung, chủ một cửa hàng tạp hóa ở phường Yên Hòa, Hà Nội cho biết, với những người lâu nay không sử dụng phần mềm tính tiền, kế toán như anh, việc nhập liệu, kê khai thuế là rất khó khăn. Dù có số điện thoại hỗ trợ của bên cung cấp phần mềm, nhưng mỗi lần nhập sai hoặc cần tư vấn đều rất mất thời gian. Anh Trung đã phải đầu tư dàn máy tính tiền, quét mã vạch, in hóa đơn với chi phí khoảng 10 triệu đồng, cùng với tiền mua phần mềm là 3 triệu đồng/năm. Tuy nhiên, anh vẫn phải thuê kế toán để giúp kê khai, thống kê lại sổ sách hàng tháng nên chi phí vận hành hiện nay đã cao hơn nhiều so với thời kỳ thuế khoán.

Ngoài chi phí, việc thiếu kỹ năng công nghệ cũng là rào cản lớn. Nhiều hộ kinh doanh truyền thống, đặc biệt là các hộ lớn tuổi, chưa quen với việc thao tác trên điện thoại thông minh, máy tính bảng hay phần mềm kê khai. Việc cài đặt, đăng nhập, nhập liệu, đối chiếu doanh thu, xuất hóa đơn đều đòi hỏi thời gian làm quen, trong khi các hộ nhỏ lại không có đội ngũ kế toán chuyên nghiệp như doanh nghiệp. Một số hộ lo ngại nếu thao tác sai có thể bị truy thu, xử phạt vì kê khai nhầm, nên tâm lý sợ sai càng khiến họ e dè khi sử dụng hệ thống mới.

Đáng chú ý, nhiều hộ kinh doanh thừa nhận lo ngại rằng việc áp dụng hóa đơn điện tử sẽ khiến doanh thu thực tế bị phơi bày, từ đó phải đóng thuế cao hơn trước. Trước đây, việc nộp thuế khoán chỉ phải nộp một khoản cố định, không ai kiểm tra sổ sách hay doanh thu thực, nay phải kê khai doanh thu thực tế, nhiều hộ cảm thấy bất an vì sợ mức thuế tăng lên, dù cơ quan thuế đã khẳng định chính sách mới không nhằm tăng thu mà nhằm minh bạch hóa hoạt động kinh doanh.

Chính sự lo lắng đó đã khiến một bộ phận hộ kinh doanh tìm cách né tránh. Có những trường hợp tìm cách lách luật, chỉ xuất hóa đơn một phần doanh thu hoặc khai báo thiếu trung thực. Cơ quan thuế đã phát hiện nhiều vụ việc kê khai không trung thực, thậm chí bị xử lý hình sự. Cụ thể, vào tháng 5/2025, cơ quan chức năng đã khởi tố vụ việc liên quan đến Công ty Cổ phần Dược Hoa Kỳ – thực chất là hộ kinh doanh do cặp vợ chồng KOL Vũ Hồng Phúc và Nguyễn Nam Thắng điều hành. Cặp đôi này bị cáo buộc chỉ kê khai 5 tỷ đồng doanh thu, trong khi thực tế giao dịch qua ngân hàng lên tới hơn 120 tỷ đồng. Số thuế trốn lên tới hàng chục tỷ đồng, khiến cơ quan thuế phối hợp với công an khởi tố vụ án về hành vi trốn thuế.

Tháng 6/2025, một vụ việc khác tiếp tục gây xôn xao khi bà Nguyễn Thị Thu Hường – chủ một hộ kinh doanh hàng hiệu livestream tại Hà Nội – bị bắt giữ vì cáo buộc doanh thu bán hàng thực tế lên tới hơn 834 tỷ đồng nhưng chỉ kê khai khoảng 5 tỷ đồng. Số tiền trốn thuế trong vụ việc này lên tới 12,5 tỷ đồng. Đây là hồi chuông cảnh tỉnh cho các hộ kinh doanh lớn vẫn giữ tâm lý “kê khai cho có”, hoặc nghĩ rằng cơ quan thuế không kiểm soát được doanh thu trên nền tảng số.

Một bước chuyển thể chế

Theo các chuyên gia, sự thay đổi này là cần thiết nhưng cần có lộ trình hợp lý để hộ kinh doanh thích nghi. Các chuyên gia kinh tế cho rằng việc chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai không chỉ là thay đổi kỹ thuật, mà là một bước chuyển thể chế, đòi hỏi tư duy chính sách thấu đáo. Cần phân loại rõ các nhóm hộ kinh doanh, không nên áp dụng cùng một cách thức kê khai cho tất cả, nếu không thiết kế chính sách mềm, hàng loạt hộ nhỏ sẽ chọn cách ngừng hoạt động hoặc chuyển sang phi chính thức.

Về vấn đề này, mới đây, ông Mai Sơn, Phó cục trưởng Cục Thuế, Bộ Tài chính cho biết, ngành thuế đang tập trung triển khai các giải pháp hỗ trợ thực tiễn nhằm tạo điều kiện cho hộ kinh doanh tiếp cận dễ dàng hơn với phương thức kê khai và quản lý thuế điện tử.

Việc sử dụng hóa đơn điện tử qua máy tính tiền được đánh giá là tiền đề quan trọng để hộ kinh doanh làm quen với công nghệ, từng bước thay đổi thói quen giao dịch và ghi nhận doanh thu. Giải pháp này không chỉ giúp tiết kiệm chi phí, thời gian mà còn tăng tính minh bạch, hạn chế rủi ro trong quản lý thuế.

“Chúng tôi rất mong muốn ứng dụng các nền tảng công nghệ hiện có để hỗ trợ hộ kinh doanh. Việc cơ quan thuế phối hợp với các nhà cung cấp giải pháp triển khai hóa đơn điện tử qua máy tính tiền là bước đi thiết thực, hiệu quả” - Phó cục trưởng Cục Thuế Mai Sơn cho biết.

Thời gian qua, ngành thuế đã triển khai hóa đơn điện tử đối với nhóm hộ kinh doanh thực hiện kê khai. Qua thực tế, nhiều hộ đã làm quen và sử dụng thành thạo công cụ này. Đây chính là nền tảng để mở rộng các giải pháp hỗ trợ mới. Theo đại diện Bộ Tài chính, cơ quan thuế đang nghiên cứu phương án kê khai đơn giản qua điện thoại thông minh hoặc thiết bị di động cá nhân, giúp hộ kinh doanh chủ động thực hiện nghĩa vụ thuế mà không cần quy trình phức tạp.

Liên quan đến phương pháp tính thuế, trước đây phương thức khoán thuế được hiểu là xác định theo doanh thu ước tính, kết hợp với tỷ lệ lợi nhuận và thuế suất từng ngành nghề. Về sau, cách tính này được rút gọn thành tỷ lệ thuế thu nhập cá nhân theo ngành.

Chính sách thuế mới với hộ kinh doanh là một bước tiến lớn trong quản lý tài chính quốc gia, nhưng cũng là một quá trình chuyển đổi đòi hỏi sự kiên nhẫn và linh hoạt từ cả phía Nhà nước lẫn người dân. Khi các rào cản về công nghệ, chi phí và tâm lý được tháo gỡ dần, kỳ vọng về một môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng sẽ ngày càng gần hơn.

(Còn nữa)

Duy Linh