Kỳ cuối: Người Bộ trưởng có tầm nhìn chiến lược

Đề xuất thành lập Ủy ban quốc gia phòng, chống ma túy

Việt Nam trước năm 1992 có hơn 19.000 ha cây thuốc phiện. Nhiệm vụ xóa bỏ cây thuốc phiện và phát triển thay thế cây thuốc phiện là nhiệm vụ hàng đầu của phòng, chống ma túy (PCMT) ở Việt Nam. Vì vậy trong Nghị quyết 06/CP ngày 09/01/1993 về "Tăng cường chỉ đạo phòng, chống và kiểm soát MT", việc Chính phủ phân công Ủy ban Dân tộc và Miền núi làm thường trực Chương trình phòng, chống và kiểm soát ma túy (MT) là phù hợp. Vào thời gian này tội phạm MT ở Việt Nam rất ít. Trong số hơn 5 vạn phạm nhân đang thụ án trong các Trại giam của Bộ Công an thì chỉ có hơn 300 phạm nhân phạm tội về MT.

Tuy nhiên những năm 1994 - 1997, tình hình MT ở Việt Nam diễn biến rất phức tạp. Đã xuất hiện những đường dây MT xuyên quốc gia, có hàng chục đối tượng phạm tội về MT tham gia. Nếu như trước đây MT chủ yếu là thuốc phiện (ở phía Bắc), cần sa (ở phía Nam) thì thời gian này cây thuốc phiện đã bị triệt phá cơ bản ở Việt Nam. Đã xuất hiện heroin là chủ yếu, manh nha xuất hiện MT tổng hợp dạng Methamphetamin và MT chủ yếu được đưa từ nước ngoài vào Việt Nam.

Tổng Bí thư Tô Lâm trao danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân tặng gia đình cố Bộ trưởng Lê Minh Hương

Vì vậy việc phân công quản lý Nhà nước về MT như cũ không còn phù hợp. Với sự nhanh nhạy của một nhà tình báo, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Lê Minh Hương đã đề xuất Chính phủ thành lập Ủy ban quốc gia PCMT và chuyển nhiệm vụ thường trực PCMT từ Ủy ban Dân tộc và Miền núi sang Bộ Nội vụ (nay là Bộ Công an).

Ngày 25/8/1998 Thủ tướng Chính phủ Võ Văn Kiệt đã ký Quyết định số 686-TTg thành lập Ủy ban quốc gia PCMT và cử Phó Thủ tướng Chính phủ Phạm Gia Khiêm làm Chủ tịch Ủy ban quốc gia. Bộ trưởng Lê Minh Hương được cử giữ chức vụ Phó Chủ tịch thường trực Ủy ban quốc gia PCMT. Ủy ban Quốc gia PCMT có nhiệm vụ: Giúp Chính phủ đề ra và chỉ đạo thực hiện các chủ trương, chính sách, kế hoạch phòng, chống và kiểm soát MT; Hướng dẫn, đôn đốc, kiểm tra các ngành, các địa phương thực hiện các Nghị quyết của Chính phủ, các Quyết định, Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ về phòng, chống và kiểm soát MT; Tổ chức phối hợp các Bộ, ngành, các đoàn thể Nhân dân trong công tác PCMT; Chỉ đạo các hoạt động hợp tác quốc tế trong lĩnh vực phòng, chống và kiểm soát MT.

Tháng 01/1999, khi đang làm quyền Trưởng phòng Chuyên đề, Khoa học và pháp chế, Cục Tham mưu, Tổng cục Cảnh sát, tôi được Bộ trưởng Lê Minh Hương ký quyết định bổ nhiệm và điều động sang làm Phó chánh Văn phòng Ủy ban quốc gia PCMT (về sau đổi thành Văn phòng Thường trực PCMT) do Đại tá Bùi Xuân Biên - nguyên Chánh Văn phòng Interpol Việt Nam làm Chánh Văn phòng.

Tôi vẫn nhớ như in những ngày của năm 1998 ấy, Văn phòng Ủy ban quốc gia PCMT mới thành lập của chúng tôi được gọi là "Văn phòng 4 không": không trụ sở, không cán bộ, không kinh phí, không có phương tiện giao thông.

Mặc dù bận nhiều công việc quan trọng của Đảng, Chính phủ, Bộ Nội vụ (nay là Bộ Công an) nhưng Bộ trưởng Lê Minh Hương vẫn dành nhiều thời gian và tâm trí cho Ủy ban quốc gia PCMT và Văn phòng Ủy ban quốc gia. Mặc dù trụ sở của Bộ Nội vụ còn khó khăn nhưng với sự chỉ đạo quyết liệt của Bộ trưởng Lê Minh Hương, Văn phòng Ủy ban quốc gia PCMT đã được bố trí các trụ sở ban đầu ở 16 Yết Kiêu, Hà Nội và về sau là 44 Trần Phú, Hà Nội. Ông còn nhiều lần trực tiếp làm việc với Văn phòng Ủy ban quốc gia PCMT.

Là tư lệnh lực lượng CAND, Bộ trưởng Lê Minh Hương hiểu rất rõ rằng muốn tạo chuyển biến tình hình ANTT phải bắt đầu triệt tiêu gốc rễ của tội phạm và phải từ cơ sở, tạo thế trận an ninh với các nước láng giềng và với các ngành, đoàn thể trong nước.

Cuối năm 1997, Bộ trưởng Lê Minh Hương đã ủng hộ đề xuất của Ủy ban Dân tộc và Miền núi, đề nghị Chính phủ và Quốc hội phê duyệt Việt Nam tham gia 3 Công ước kiểm soát MT của Liên hợp quốc. Ngày 01/9/1997, Chủ tịch nước Lê Đức Anh đã ký Quyết định số 798-QĐ-CTN về việc nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam tham gia 3 công ước của Liên hợp quốc về kiểm soát MT, gồm: Công ước thống nhất về các chất MT năm 1961 (đã được sửa đổi theo Nghị định thư năm 1972 sửa đổi công ước thống nhất về các chất MT năm 1961); Công ước về các chất hướng thần năm 1971; Công ước của Liên Hợp quốc về chống buôn bán bất hợp pháp các chất MT và các chất hướng thần năm 1988. Bộ trưởng Lê Minh Hương và Bộ Công an cũng đề xuất Nhà nước ta bảo lưu các quy định về dẫn dộ trong các Công ước MT này. Về sau, Nhà nước ta đã phê chuẩn một số Công ước Liên hợp quốc như Công ước chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia, Công ước chống tham nhũng... đều theo mô hình trên.

Sau khi Bộ Nội vụ nhận nhiệm vụ Cơ quan thường trực PCMT, Bộ trưởng Lê Minh Hương đã chỉ đạo soạn thảo và báo cáo Chính phủ ký kết Các hiệp định hợp tác PCMT với Vương quốc Campuchia, CHDCND Lào, CHND Trung Hoa, các nước Tiểu vùng sông Mekong đã lần lượt được ký kết, triển khai.

Chân dung cố Bộ trưởng Lê Minh Hương

Tạo cơ chế pháp lý cho phong trào toàn dân tham gia bảo vệ an ninh Tổ quốc

Những năm sau đó, dưới sự chỉ đạo của Bộ trưởng Lê Minh Hương, chúng tôi đã cùng các cơ quan chức năng của Bộ Nội vụ, Bộ Công an soạn thảo và nhiều Nghị quyết liên tịch giữa Bộ Công an với các Bộ, các ngành đã được ký kết, triển khai, tạo cơ chế pháp lý cho phát động toàn dân tham gia bảo vệ an ninh Tổ quốc. Tôi vẫn nhớ trước khi chuyển sang công tác tại Trung ương, Bộ trưởng Lê Minh Hương và Chủ tịch Tổng LĐLĐ Việt Nam Cù Thị Hậu đã ký Nghị quyết liên tịch giữa hai cơ quan về phối hợp PCMT trong cán bộ, công chức, viên chức, người lao động. Tôi và anh Lê Đình Đệ, Thư ký Bộ trưởng đã cùng nhau bàn bạc kỹ và chuẩn bị Hội trường Tổng LĐLĐ Việt Nam để lãnh đạo hai cơ quan ký kết.

Bộ trưởng Lê Minh Hương còn là người chỉ đạo và đặt nền móng cho hoạt động xây dựng pháp luật về hoạt động trinh sát và Khoa học trinh sát Việt Nam.

Đã là cán bộ Công an hoặc công tác trong các ngành có chức năng phòng, chống tội phạm, ai cũng biết các biện pháp trinh sát đóng vai trò quan trọng thế nào. Có thể nói đây là bảo bối của cơ quan Công an trong hoạt động nghiệp vụ. Tuy nhiên cho đến năm 2000 vẫn chưa có văn bản pháp luật nào của Nhà nước quy định về các biện pháp này.

Nhân xây dựng Luật PCMT, Bộ trưởng Lê Minh Hương đã giao cho Vụ pháp chế, Văn phòng Thường trực PCMT, Cục Cảnh sát phòng, chống tội phạm về MT tham mưu xây dựng các chế định pháp luật về hoạt động trinh sát của cơ quan chuyên trách phòng, chống tội phạm về MT của CAND. Các biện pháp điều tra đặc biệt như ghi âm, ghi hình bí mật; Nghe điện thoại bí mật; Thu thập bí mật dữ liệu điện tử... đã được quy định trong một Nghị định của Chính phủ, hướng dẫn thực hiện Luật PCMT. Về sau này khi Quốc hội thông qua Luật An ninh quốc gia, các biện pháp trên cũng được quy định trong Nghị định của Chính phủ hướng dẫn thực hiện Luật An ninh quốc gia.

Năm 2015 khi sửa đổi, bổ sung Bộ luật tố tụng hình sự, Quốc hội đã quy định Điều 223 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015: Sau khi khởi tố vụ án, trong quá trình điều tra, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng có thể áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt, như: Ghi âm, ghi hình bí mật; Nghe điện thoại bí mật; Thu thập bí mật dữ liệu điện tử. Các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt chỉ được áp dụng đối với các trường hợp: Tội xâm phạm an ninh quốc gia, tội phạm về MT, tội phạm về tham nhũng, tội khủng bố, tội rửa tiền; Tội phạm khác có tổ chức thuộc loại tội phạm đặc biệt nghiêm trọng.

Bộ trưởng Lê Minh Hương còn đề xuất xây dựng và triển khai nhiều Quy chế phối hợp liên ngành Công an - Hải Quan - Bộ đội Biên phòng - Cảnh sát biển về PCMT. Đặc biệt, ông đã tham mưu cho Tổng bí thư Lê Khả Phiêu phát biểu tại Hội nghị PCMT toàn quốc năm 2000, trong đó xác định "chống MT như chống giặc ngoại xâm".

Ghi nhận những cống hiến xuất sắc của ông, Chủ tịch nước đã truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVT Nhân dân cho cố Bộ trưởng Bộ Công an Lê Minh Hương.

Sáng 16/8/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã thay mặt lãnh đạo Đảng, Nhà nước trao Bằng danh hiệu Anh hùng LLVT Nhân dân cho đại diện gia đình cố Bộ trưởng Bộ Công an, Thượng tướng Lê Minh Hương.

Với cá nhân tôi và các nhà khoa học Công an, Bộ trưởng Lê Minh Hương là người đã nâng tầm Khoa học An ninh Việt Nam lên tầm cao mới. Trước năm 2002, Bộ Công an chưa có Hội đồng Giáo sư riêng, phải ghép với Bộ Quốc phòng và mang tên Hội đồng Giáo sư (GS) liên ngành Quân sự - An ninh do Trung tướng GS.TS Đỗ Trình (Bộ Quốc phòng) làm Chủ tịch. Trước tình hình đó Bộ trưởng Lê Minh Hương đã chỉ đạo Viện trưởng Viện Khoa học và Chiến lược Lê Văn Cương báo cáo Nhà nước xét phong một số GS đầu tiên của lực lượng CAND để Bộ Công an thành lập Hội đồng Giáo sư riêng. Và năm 2002, tôi cùng 5 cán bộ Công an khác là GS.TS Nguyễn Phùng Hồng (Cục trưởng Cục Quản lý khoa học), GS.TS Nguyễn Văn Thắng (Giám đốc Học viện An ninh Nhân dân), GS.TS Nguyễn Duy Hùng (Giám đốc Học viện Cảnh sát Nhân dân), GS.TS Phạm Ngọc Hiền (Phó Giám đốc Học viện An ninh Nhân dân), GS.TS Đỗ Ngọc Quang (Phó Viện trưởng Viện Khoa học và Chiến lược) đã được Nhà nước xét công nhận GS Khoa học An ninh. Đây là 6 GS Khoa học an ninh đầu tiên của Việt Nam. Và cũng trong năm 2002, Nhà nước đã cho phép Bộ Công an thành lập Hội đồng chức danh GS Ngành Khoa học An ninh và cử GS.TS Nguyễn Phùng Hồng làm Chủ tịch. Khoa học An ninh Việt Nam chính thức có chỗ đứng trong giới Khoa học Việt Nam từ đây. Vào năm này, tôi mới 45 tuổi cùng với GS.TS Bùi Văn Ga, Giám đốc Đại học Đà Nẵng (sau là Thứ trưởng Bộ GD-ĐT) là hai GS trẻ nhất Việt Nam thời điểm này. Tôi lúc này đang là Phó chánh Văn phòng Thường trực PCMT. Chính vì vậy có lần gặp tôi, Bộ trưởng Lê Minh Hương đã nói: Cậu có khả năng nghiên cứu, giảng dạy, nên về nhà trường thì tốt hơn. Và con đường đến với nghề giáo của tôi đã bắt đầu từ những ngày đầu những năm 2000 ấy.

Uống nước nhớ nguồn

Năm 2015, nhân kỷ niệm 70 năm Ngày truyền thống lực lượng CAND Việt Nam, để tăng cường giáo dục truyền thống, với cương vị Bí thư Đảng ủy, Giám đốc Học viện Cảnh sát Nhân dân, tôi đã bàn thống nhất với Đảng ủy, Ban Giám đốc Học viện báo cáo Bộ trưởng Trần Đại Quang và lãnh đạo Bộ Công an xây dựng Cụm tượng đài các cố Bộ trưởng Bộ Nội vụ, Bộ Công an trong khuôn viên của Học viện.

Theo mô hình kiến trúc của Liên Xô và Liên bang Nga tại Quảng trường Đỏ, thủ đô Moscow, sau Lăng Lê-nin là tượng các nhà cách mạng Xô viết. Sau Tượng đài Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Quảng trường Hồ Chí Minh, chúng tôi đã xây tượng đài các cố Bộ trưởng Bộ Nội vụ, Bộ Công an. Chúng tôi đã mời nhà điêu khắc Phạm Bá Đua điêu khắc tượng các đồng chí cố Bộ trưởng Bộ Nội vụ, Bộ Công an và đã trực tiếp tới gia đình các đồng chí cố Bộ trưởng xin ý kiến, trong đó có gia đình cố Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ, cố Bộ trưởng Lê Minh Hương.

Sáng 12/8/2015, Học viện Cảnh sát Nhân dân đã long trọng tổ chức lễ khánh thành Cụm Tượng đài Chủ tịch Hồ Chí Minh và các cố Bộ trưởng Bộ Nội vụ, Bộ Công an qua các thời kỳ. Về sau Học viện An ninh Nhân dân cũng sử dụng mẫu tượng của chúng tôi để xây dựng Cụm tượng đài các cố Bộ trưởng Bộ Nội vụ, Bộ Công an qua các thời kỳ tại khuôn viên Học viện An ninh Nhân dân.

Cũng năm 2015, Học viện Cảnh sát Nhân dân đã đúc tặng Câu lạc bộ sỹ quan hưu trí Công an tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu bức tượng cố Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ để đặt tại Phòng truyền thống.

Tục ngữ Việt Nam có câu "Uống nước, nhớ nguồn", "Ăn quả nhớ người trồng cây". Cá nhân tôi từ một sinh viên tốt nghiệp chuyên ngành Địa lý - Địa chất, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là Đại học Quốc gia Hà Nội) gia nhập lực lượng CAND, được trưởng thành như hôm nay ngoài sự phấn đấu của bản thân, còn có sự quan tâm đào tạo, dìu dắt của Đảng, Nhà nước và các đồng chí lãnh đạo lực lượng CAND, trong đó có Thượng tướng Bùi Thiện Ngộ, Thượng tướng Lê Minh Hương.

Nhân 80 năm Ngày Quốc khánh nước CHXHCN Việt Nam và 80 năm Ngày truyền thống lực lượng CAND Việt Nam, tôi xin phép có đôi điều ghi lại để tưởng nhớ và tri ân hai người thủ trưởng anh hùng của mình và hoàn toàn tin tưởng tiếp bước truyền thống anh hùng của các thế hệ cha ông, lực lượng CAND Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Bộ trưởng, Đại tướng Lương Tam Quang sẽ tiếp tục "nhìn xa, nghĩ lớn", giữ vững bản lĩnh kiên cường, sáng tạo, tiên phong trong sự nghiệp bảo vệ an ninh Tổ quốc, vững bước trong kỷ nguyên phát triển mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam.

Trung tướng, GS.TS NGUYỄN XUÂN YÊM - Viện trưởng An ninh phi truyền thống, Đại học Quốc gia Hà Nội, nguyên Giám đốc Học viện Cảnh sát nhân dân