Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV: Thí điểm Viện Kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ lợi ích công và nhóm dễ bị tổn thương

Quốc hội biểu quyết thông qua Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công. Ảnh: Doãn Tấn/TTXVN

Báo cáo tóm tắt tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Nghị quyết của Viện Kiểm sát nhân dân tối cao nêu rõ, về nguyên tắc thực hiện và các trường hợp Viện Kiểm sát khởi kiện, theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự (Điều 187), việc bảo vệ lợi ích công và các quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương thông qua việc khởi kiện vụ án dân sự thuộc trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân.

Tuy nhiên, trong thực tiễn, các cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện chưa hiệu quả, dẫn đến lợi ích Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của nhóm dễ bị tổn thương chưa được bảo vệ; có rất ít vụ kiện mà các cơ quan này thực hiện. Do vậy, Viện Kiểm sát nhân dân đã báo cáo và được cơ quan có thẩm quyền cho phép thí điểm cơ chế: Viện Kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự trong trường hợp có vi phạm gây thiệt hại đến quyền dân sự của các chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công. Nguyên tắc áp dụng là: Viện Kiểm sát chỉ khởi kiện khi đã thông báo, kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện quyền, trách nhiệm khởi kiện theo quy định của pháp luật nhưng không có người khởi kiện (Điều 2 Dự thảo Nghị quyết). Viện Kiểm sát khởi kiện vụ án dân sự công ích để bảo vệ quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương khi người bị xâm phạm quyền dân sự hoặc người đại diện hợp pháp của họ không thể tự mình khởi kiện và đề nghị Viện Kiểm sát khởi kiện; trường hợp có căn cứ xác định việc họ không đề nghị là do bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép hoặc nhầm lẫn thì Viện Kiểm sát xem xét, quyết định việc khởi kiện (Điều 14 dự thảo Nghị quyết)...

Về vị trí, vai trò, nhiệm vụ, quyền hạn của Viện Kiểm sát nhân dân, đây là nội dung đã được bàn thảo kỹ trong quá trình xây dựng Đề án và được cấp có thẩm quyền quyết định. Theo đó, Viện Kiểm sát nhân dân tham gia vụ án dân sự công ích với tư cách đại diện cho Nhà nước thực hiện trách nhiệm đứng ra khởi kiện để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công khi không có cơ quan, tổ chức, cá nhân nào đứng ra khởi kiện, đồng thời còn tham gia với tư cách là cơ quan kiểm sát hoạt động tư pháp với chức năng, nhiệm vụ, vai trò là cơ quan tiến hành tố tụng theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự hiện hành.

Việc Viện Kiểm sát nhân dân tham gia với 2 vai trò vẫn bảo đảm phù hợp về trách nhiệm của Nhà nước với bảo vệ lợi ích công, bảo vệ quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương và trách nhiệm của Viện Kiểm sát nhân dân về kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giải quyết loại vụ án này của Tòa án nhân dân và người tham gia tố tụng; bảo đảm vụ án được giải quyết khách quan, đúng đắn, hiệu quả.

Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Huy Tiến trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công. Ảnh: Doãn Tấn/TTXVN

Liên quan đến các biện pháp kiểm tra, xác minh, trong tố tụng dân sự hiện nay thì trách nhiệm thu thập chứng cứ thuộc về các bên, tuy nhiên, trong vụ án dân sự công ích, Viện Kiểm sát nhân dân phải có trách nhiệm tiến hành thu thập tài liệu, chứng cứ để bảo vệ lợi ích công và quyền dân sự của các chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương để khởi kiện.

Đồng thời, việc Viện Kiểm sát thu thập chứng cứ không loại trừ thẩm quyền thu thập chứng cứ của Tòa án trong giai đoạn xét xử vụ án dân sự công ích. Theo quy định của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2024, các bên phải tự thu thập và cung cấp, giao nộp chứng cứ cho Tòa án. Tòa án chỉ hướng dẫn, hỗ trợ hoặc yêu cầu các cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp giao nộp chứng cứ khi các bên đã thực hiện các biện pháp cần thiết không thu thập được.

Bên cạnh đó, về biện pháp “kiểm tra, đánh giá hiện trường”, đây là biện pháp rất cần thiết mà Viện Kiểm sát phải thực hiện để phát hiện sự thật khách quan, xác định tính xác thực của sự việc, như trường hợp xả thải làm ô nhiễm nguồn nước gây ảnh hưởng xấu đến môi trường sống, sức khỏe của các hộ dân trên một diện tích rộng thì Viện Kiểm sát nhân dân cần phải trực tiếp đến hiện trường, kiểm tra, thu thập mẫu nước, trưng cầu giám định... để xác định hậu quả, từ đó Viện Kiểm sát có căn cứ để khởi kiện.

Hiền Hạnh (TTXVN)