Kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống ngành Thủy lợi Việt Nam (28-8-1945 - 28-8-2025): Những mạch nguồn xanh hóa miền nắng gió
Trong những năm qua, tỉnh Khánh Hòa đã tập trung huy động các nguồn lực đẩy nhanh xây dựng các hồ chứa nước được mệnh danh “biển hồ” giữa đại ngàn; những công trình thủy lợi đa mục tiêu; hệ thống kênh mương cấp II, III như những mạch nguồn “máu xanh” được đầu tư mở rộng, nối dài phục vụ sản xuất, sinh hoạt, ứng phó với biến đổi khí hậu. Nước về, cây xanh tươi tốt, tạo nên một “Khánh Hòa hôm nay” đầy màu xanh và sức sống mới. Cùng với việc sử dụng nước hợp lý, tiết kiệm, công tác đầu tư thêm hồ chứa nước ngày càng được chú trọng, nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.
Hồ chứa nước Suối Dầu
Nước về tắm mát đồng xanh
Sáng tháng 8, khi nắng mới vừa hửng lên, ông Nguyễn Văn Thiên (xã Phước Hà) lại lững thững ra vườn nho đang ở độ chi chít quả. Ông bảo: “Những năm trước, khi hệ thống thủy lợi chưa được đầu tư, vùng đất quê tôi ruộng đồng nứt nẻ, cây trồng héo rũ vào mùa nắng nóng. Nếu không có nước từ hồ Tân Giang tưới tắm, chắc vườn nho này khô héo hết rồi. Nước tưới rất quý giá, nhất là ở vùng khô hạn bậc nhất cả nước như vùng đất này”. Thật vậy, ở khu vực phía nam của tỉnh, ngay cả cây thân gỗ, chịu hạn tốt như cây nho, mùa cao điểm khô hạn cũng trở nên kiệt quệ, héo úa. Nước chính là yếu tố quyết định thành bại của sản xuất nông nghiệp. Hồ chứa nước không chỉ tưới cho lúa, mà còn nuôi sống những vườn nho, vườn táo, dưa lưới, sầu riêng, xoài, bưởi - những sản phẩm đang mang lại giá trị kinh tế lớn cho nông dân. Và cũng chỉ khi chủ động được nước tưới, nông dân mới dám nghĩ, dám làm những khu vườn công nghệ cao, đạt tiêu chuẩn quốc tế, nông sản xuất khẩu.
Nông dân xã Diên Khánh thu hoạch lúa.
Tại xã Thuận Bắc, hồ Bà Râu chính là “nguồn sống” cho hàng nghìn héc-ta nông nghiệp. Bà Lê Thị Hạnh, nông dân ở xã Thuận Bắc cho biết: “Những năm trước, cứ đến tháng 5 là ruộng khô trắng, ai cũng lo mất mùa. Từ ngày có hồ chứa nước Bà Râu đưa vào khai thác và được nhà nước đầu tư xây dựng thêm các tuyến kênh lấy nước từ đầu nguồn đưa trực tiếp xuống đồng ruộng, tạo thuận lợi hơn cho sản xuất nông nghiệp tại địa phương. Có nước, sản xuất nông nghiệp hiệu quả, thu nhập tăng lên, đời sống cải thiện nhiều.
Câu chuyện của ông Thiên, bà Hạnh cũng chính là câu chuyện của hàng vạn nông dân Khánh Hòa, nhất là các hộ nông dân ở khu vực phía nam của tỉnh. Không ít gia đình đã từng tính đến chuyện bỏ quê đi làm thuê, giờ lại quay về bám đất, bám làng. Chính những dòng nước mát lành từ hồ chứa nước đã giữ chân họ lại, giúp những ruộng đồng thêm xanh tươi, màu mỡ và đem lại cuộc sống ngày một no đủ hơn.
Tại khu vực phía bắc của tỉnh, những hồ chứa nước như: Cam Ranh, Suối Dầu, Đá Bàn, Hoa Sơn… đang cung cấp nguồn nước tưới cho hàng chục nghìn héc-ta mía, lúa, hoa màu, cây ăn quả, giúp nông dân yên tâm sản xuất. Nhờ đó, những cánh đồng giữ được màu xanh ngay cả trong mùa nắng hạn. Đơn cử tại vùng hạ du của hồ chứa nước Đá Bàn (dung tích 75 triệu m3) - công trình được xây dựng ngay sau khi giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước - đang ngày ngày tưới tắm cho cả một vùng đất sản xuất nông nghiệp trù phú rộng hơn 7.800ha. Công trình còn cung cấp nước sinh hoạt cho hàng chục nghìn hộ dân vùng hưởng lợi.
Nông dân xã Mỹ Sơn thu hoạch dưa lưới. Ảnh: Thanh Xuân
Sản xuất nông nghiệp vốn gắn liền với câu nói “Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống”. Với vùng đất tương đối khô hạn như Khánh Hòa, vai trò của hồ chứa nước càng trở nên sống còn, phục vụ tưới cho hàng chục nghìn héc-ta sản xuất nông nghiệp của nhân dân. Những dòng nước chảy từ các công trình thủy lợi đã và đang xanh hóa những vùng đất, đảm bảo sinh kế cho người dân vùng hưởng lợi và góp phần quan trọng trong việc cắt lũ, giảm thiểu thiệt hại vào mùa mưa. “Trong đời sống hằng ngày, trong từng cánh đồng xanh tươi, nhờ nguồn nước đảm bảo, nông dân như chúng tôi mới thấy hết ý nghĩa lớn lao của các công trình thủy lợi. Bởi nước không chỉ là nhu cầu sinh tồn, mà còn là nguồn lực quyết định để nông nghiệp, công nghiệp và đời sống phát triển bền vững. Và tất nhiên, nếu không có hồ chứa nước, sẽ không thể có những vụ mùa bội thu, không thể có những vùng chuyên canh nông sản xuất khẩu, càng khó lòng có sự yên tâm của người nông dân. Chính vì vậy, mỗi hồ chứa nước, mỗi dòng kênh dẫn nước là một mạch sống, là niềm tin để nông thôn phát triển” - ông Trần Trung Tính, nông dân xã Bắc Ninh Hòa, vùng hạ du hồ chứa nước Đá Bàn nhấn mạnh.
Theo ông Lê Xuân Thái - Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi Khánh Hòa, sau sáp nhập, tỉnh có 54 hồ chứa nước, với tổng dung tích thiết kế hơn 700 triệu m³. Đây là nguồn nước cung cấp cho hàng chục nghìn héc-ta lúa, mía, sầu riêng, nho, táo… và đảm bảo nước sinh hoạt cho hàng trăm nghìn hộ dân, phục vụ nhu cầu dịch vụ - công nghiệp trong tiến trình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.
Đầu tư thêm những công trình
Không thể phủ nhận, hàng chục hồ chứa nước, hàng trăm đập dâng và hàng nghìn km kênh mương thủy lợi đang đáp ứng tương đối đầy đủ nhu cầu nước phục vụ cho mục đích sinh hoạt, công nghiệp - dịch vụ và khoảng 70% diện tích đất sản xuất nông nghiệp. Trên địa bàn tỉnh có những hồ chứa nước tương đối lớn như: Hồ Sông Cái (219 triệu m3), Sông Than (85 triệu m3), Đá Bàn (75 triệu m3), Sông Sắt (69 triệu m3), Suối Dầu (32,18 triệu m3), Sông Trâu (31,5 triệu m3)… Theo cơ quan chuyên môn, những hồ này không chỉ giữ vai trò tưới tiêu, mà còn là “tấm lá chắn” giúp giảm áp lực lũ cho hạ du trong các mùa mưa bão; đồng thời góp phần cải thiện môi trường sinh thái, tạo nên những vùng sinh cảnh mới, điều hòa khí hậu cục bộ, giữ lại đa dạng sinh học. Nhiều hồ còn trở thành điểm đến du lịch sinh thái hấp dẫn, tạo thêm sinh kế cho người dân.
Nông dân xã Khánh Sơn chăm sóc sầu riêng.
Tuy nhiên, ngoại trừ một số hồ kể trên, đa số các hồ chứa nước hiện tại còn khá nhỏ, phổ biến dưới 5 triệu m3, chỉ cần thời tiết nắng nóng, các hồ nhanh chóng cạn kiệt; chức năng cắt lũ cũng hạn chế. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khắc nghiệt, cùng với nâng cao năng lực quản lý, vận hành hiệu quả hệ thống hiện có nhằm đảm bảo sử dụng nước hiệu quả, tiết kiệm, việc đầu tư thêm các công trình phù hợp với nhu cầu và quy mô phát triển kinh tế - xã hội đang được các cấp, ngành quan tâm đầu tư. Đặc biệt ở khu vực phía bắc của tỉnh, nhiều công trình hồ chứa nước đang và sẽ đầu tư hứa hẹn giải quyết được nhu cầu nước ngày càng tăng. Giai đoạn 2021 - 2024, UBND tỉnh đã đầu tư xây dựng một số hồ chứa nước như: Sông Chò 1, Đắc Lộc, Ka Tơ, Sơn Trung, Chà Rang…; nâng cấp, sửa chữa 8 hồ chứa nước trong tiểu dự án nâng cao an toàn đập; nâng cấp hệ thống kênh chính hồ Đá Bàn, trạm bơm Cầu Đôi, trạm bơm Hòn Tháp, đập Hải Triều, đập Xuân Đài, đập Gò Mè; xây dựng 12 công trình cấp nước sinh hoạt ở nông thôn, miền núi, xã đảo. Dự án UNDP hỗ trợ xây mới, nâng cấp 430 ao chứa nước khu vực Khánh Sơn và Khánh Vĩnh…
Trong thời gian tới, nhiều công trình sẽ được xem xét thực hiện, như hồ Đá Bàn được nâng cấp từ 75 triệu m3 hiện nay lên 123 triệu m3; xây dựng tuyến dẫn nước hồ Sông Chò 1 cho khu tưới dọc tuyến, bổ sung nước hồ Suối Dầu, hồ Cam Ranh; triển khai đầu tư xây dựng hồ chứa nước Đồng Điền… Như vậy, hệ thống thủy lợi Khánh Hòa vừa có nhiều công trình đã hoàn thành, đi vào sử dụng, vừa có một loạt dự án đang triển khai và sẽ đầu tư trong giai đoạn tới, trải rộng từ hồ chứa, đập dâng, kênh mương đến kè biển, kè sông, hệ thống thoát lũ và cấp nước sinh hoạt.
Theo ông Lê Xuân Thái, hệ thống công trình thủy lợi trên địa bàn tỉnh đóng vai trò hết sức quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Các phương án phát triển thủy lợi được triển khai phù hợp với định hướng phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh và quy hoạch phát triển ngành, lĩnh vực, định hướng tái cơ cấu ngành nông nghiệp. Trong đó, ngành đặt mục tiêu đến năm 2030, đảm bảo cấp nước tưới cho 100% diện tích đất sản xuất lúa 2 vụ, 80% diện tích đất trồng trọt, cấp nước cho nuôi trồng thủy sản và đảm bảo cấp thoát nước cho dân sinh, các ngành kinh tế, góp phần phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
