Ký ức mùa thu lịch sử

Di tích lịch sử cồn Ba Cây nay thuộc xã Hoằng Châu, tỉnh Thanh Hóa - nơi diễn ra cuộc mít tinh mừng chiến thắng của huyện Hoằng Hóa vào ngày 24/7/1945.

Tại Thanh Hóa, sau khi Tỉnh ủy lâm thời được thành lập vào cuối năm 1941, do đồng chí Nghiêm Quý Ngãi làm bí thư, bị địch khủng bố tan rã, đến giữa năm 1942, một số chiến sĩ cộng sản trong tỉnh chắp nối liên lạc thành lập Tỉnh ủy lâm thời do đồng chí Lê Tất Đắc làm Bí thư. Tháng 2/1943, Tỉnh ủy liên lạc được với Trung ương Đảng và quyết định xúc tiến xây dựng, phát triển lực lượng chính trị, lực lượng vũ trang, kết hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang chống Pháp - Nhật và bọn tay sai. Thời cơ lịch sử đến đó là vào ngày 9/3/1945, ngay khi thực dân Pháp đầu hàng Nhật và giao quyền cai trị Đông Dương cho phát xít Nhật, Trung ương Đảng đã ra Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”, hướng dẫn toàn Đảng, toàn dân chuẩn bị điều kiện nổi dậy giành chính quyền. Không khí cách mạng đã lan sâu vào từng thôn xóm, những cuộc đấu tranh chống bắt phu, chống sưu thuế liên tiếp nổ ra, phong trào “phá kho thóc để cứu đói”, “sắm vũ khí tự trang bị” phát triển sâu rộng ở các huyện Hoằng Hóa, Yên Định, Thiệu Hóa, Thọ Xuân (cũ) và nhiều phủ, huyện khác trong tỉnh.

Tại huyện Hoằng Hóa ngay sau khi Nhật đảo chính Pháp, ban Việt Minh, Đảng bộ và Nhân dân trong huyện bước vào công cuộc sửa soạn khởi nghĩa. Sáng ngày 24/7/1945, các đội tự vệ chiến đấu của Hoằng Hóa đã tổ chức tập kích quân địch định kéo xuống khủng bố phong trào cách mạng của Hoằng Hóa tại Đằng Trung và Liên Châu – Hóa Lộc, bắt sống tri phủ và 12 tên lính Bảo an tại cồn Mả Nhón (xã Hoằng Đạo). Buổi trưa cùng ngày, đông đảo du kích và Nhân dân tổ chức cuộc mít tinh mừng chiến thắng quy mô lớn tại cồn Ba Cây (xã Hoằng Thắng cũ). Cựu chiến binh Hoàng Khắc Vang ở xã Hoằng Châu là người có điều kiện gặp gỡ và ghi chép khá cẩn thận về cuộc khởi nghĩa giành chính quyền của huyện Hoằng Hóa ngày 24/7/1945 nên sự kiện mít tinh tại cồn Ba Cây ông nắm rất rõ: “Các cụ kể lại rằng tại cồn Ba Cây, cuộc mít tinh thu hút trên 5.000 du kích và Nhân dân tất cả các tổng của phủ Hoằng Hóa. Sau khi đồng chí Đinh Chương Lân được tỉnh phân công chỉ đạo phong trào cách mạng của huyện Hoằng Hóa đọc bản luận tội và tha tội cho tri phủ và lính Bảo an, lượng du kích và Nhân dân được trang bị gậy guộc, dao mác tiến về phủ lỵ Hoằng Hóa bắt bọn nha lại và thu toàn bộ vũ khí, giấy tờ. Đây là cuộc khởi nghĩa táo bạo, đầy sáng tạo, quần chúng chuyển từ cuộc đấu tranh chống khủng bố sang chớp thời cơ tiến hành khởi nghĩa giành chính quyền và trở thành “lá cờ đầu” của công cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Thanh Hóa và trong cả nước”.

Khởi nghĩa giành chính quyền ở Hoằng Hóa thành công sớm đã có tác động sâu sắc tới phong trào cách mạng trong cả tỉnh. Ngày 13/8/1945, Tỉnh ủy đã triệu tập Hội nghị mở rộng tại nhà ông Tô Đình Bảng ở làng Mao Xá, xã Thiệu Toán, huyện Thiệu Hóa (cũ) để quyết định những chủ trương, biện pháp khẩn cấp phát động Nhân dân nổi dậy giành chính quyền. Mặc dù chưa nhận được chỉ thị của Trung ương Đảng, song Hội nghị đánh giá thời cơ khởi nghĩa đã đến và quyết định thành lập Ủy ban khởi nghĩa tỉnh gồm 7 đồng chí, do đồng chí Lê Tất Đắc làm trưởng ban và quyết định 12 giờ đêm ngày 18, rạng sáng 19/8/1945 tiến hành Tổng khởi nghĩa trong toàn tỉnh. Trong 2 ngày 17 và 18/8, công tác chuẩn bị tổng khởi nghĩa được tiến hành khẩn trương, quần chúng cách mạng trong tỉnh đã sẵn sàng nhất tề đứng dậy đập tan xiềng xích nô lệ, giành chính quyền về tay Nhân dân. Ông Lê Chí Thành - Cán bộ tiền khởi nghĩa huyện Đông Sơn (cũ) nhớ lại: “Trong những ngày chuẩn bị cho tổng khởi nghĩa, Đông Sơn nằm gần thị xã Thanh Hóa. Lúc đó đứng về mặt lực lượng, chính quyền tay sai đã rệu rã nhưng quân Nhật vẫn còn đóng ở thị xã Thanh Hóa. Cho nên tỉnh thấy với lực lượng của Đông Sơn đang còn mỏng, mới phát triển được 3 tổng trên này, 4 tổng dưới chưa phát triển nên yêu cầu Ủy ban khởi nghĩa huyện phải tiến hành khởi nghĩa giành chính quyền cùng một lúc với thị xã mới được”.

Phóng viên gặp gỡ ông Lê Hữu Đước, sinh năm 1920 là cán bộ tiền khởi nghĩa xã Thiệu Quang.

Đêm ngày 18, rạng sáng 19/8/1945, sau khi Ủy ban khởi nghĩa tỉnh phát lệnh tổng khởi nghĩa giành chính quyền, Nhân dân và tự vệ các huyện vùng lên như vũ bão. Cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở Thanh Hóa đã nổ ra kịp thời và giành thắng lợi nhanh chóng. Trong 2 ngày 19, 20/8/1945, hầu hết các huyện trong tỉnh đều giành được chính quyền về tay Nhân dân. Ông Lê Hữu Đước, sinh năm 1920 là cán bộ tiền khởi nghĩa xã Thiệu Quang. Giờ đây mặc dù sức khỏe đã yếu, trí tuệ không còn minh mẫn nhưng khi nhắc về những ngày tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở phủ Thiệu Hóa ông vẫn thấy xốn xang: “Đêm 18/8/1945, tổ chức phân công trung đội tự vệ Phùng Thịnh do tôi làm trung đội trưởng về giữ bến đò làng Trịnh đề phòng quân Bảo an phủ Thiệu Hóa kéo lên. Tuy nhiên sáng 19/8/1945 không thấy quân Bảo an kéo lên cũng là lúc chúng tôi hay tin cuộc cướp chính quyền ở phủ Thiệu Hóa đã thành công. Lúc đó tôi cho anh em đội tự vệ rút về các làng đồng thời phát lệnh chiêng, trống hô hào đồng bào biểu tình mít tinh, trương cờ biểu ngữ mừng thắng lợi cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở phủ Thiệu Hóa. Nhân dân ở khắp các làng quê sôi nổi, rộn ràng trong niềm vui được cởi bỏ ách nộ lệ, từ đây được làm chủ quê hương, đất nước”.

Sau khi các địa phương trong tỉnh giành được chính quyền, ngày 23/8/1945, từ đình làng Ngô Xá Hạ, ở căn cứ Thiệu Hóa, lực lượng cứu quốc quân gồm hàng ngàn tự vệ của các huyện Thiệu Hóa, Đông Sơn, Yên Định, Thọ Xuân tiến về thị xã Thanh Hóa ra mắt quốc dân đồng bào. Quần chúng cách mạng vừa đi vừa hô lớn những khẩu hiệu cách mạng. Đồng chí Lê Tất Đắc, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân cách mạng lâm thời tuyên bố thành lập chính quyền cách mạng và kêu gọi toàn dân đoàn kết xây dựng, bảo vệ chế độ mới.

Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám là kết quả tất yếu từ mạch ngầm sục sôi của chủ nghĩa yêu nước Việt Nam chảy suốt hàng ngàn năm lịch sử và bùng nổ thành cao trào cách mạng không gì cản nổi. Cuộc cách mạng vĩ đại dưới sự lãnh đạo của Đảng ta là một biểu tượng của tinh thần quật cường “đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”. Đó chính là sự kết tinh và tỏa sáng của sức mạnh nội lực Việt Nam. Tròn 80 năm đã trôi qua, nhưng thắng lợi vĩ đại của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 vẫn còn vang vọng mãi, luôn nhắc nhở và tiếp thêm sức mạnh cho Đảng bộ và Nhân dân Thanh Hóa vững bước trên con đường đổi mới, phát triển và hội nhập.

Bài và ảnh: Mai Ngọc