Kỳ vọng và thách thức trước cuộc gặp thượng đỉnh Nga - Mỹ tại Budapest

Cuộc gặp thượng đỉnh Nga - Mỹ tại Budapest được kỳ vọng sẽ mở ra cơ hội hạ nhiệt cuộc xung đột Ukraine. Ảnh: Izvestia

Cuộc gặp sắp tới diễn ra trong một bối cảnh quốc tế căng thẳng: xung đột Ukraine vẫn chưa có dấu hiệu giảm nhiệt, trong khi Mỹ cân nhắc việc chuyển giao tên lửa Tomahawk cho Ukraine, một điểm nghẽn quan trọng trong quan hệ Washington - Moscow.

Trước khi hội nghị diễn ra, các bên sẽ phải giải quyết nhiều vấn đề kỹ thuật, ngoại giao và pháp lý, từ đảm bảo an ninh, quyền đi lại, tới cân nhắc các bước đi quân sự và ngoại giao liên quan đến Ukraine.

Ưu thế trung gian của Budapest và quan hệ với Moscow - Washington

Hungary, dưới sự dẫn dắt của Thủ tướng Viktor Orbán, đã từ lâu đóng vai trò như một “cầu nối ngoại giao” giữa Nga và phương Tây, với các chuyến công du liên tục tới Moscow, Kiev và Washington. Vì thế, theo giới quan sát, Budapest có tính thương lượng cao như một nơi trung lập cho các cuộc đàm phán Nga-Mỹ.

Bộ trưởng Ngoại giao Hungary Péter Szijjártó khẳng định rằng Hungary sẽ đảm bảo Tổng thống Putin được vào và rời khỏi lãnh thổ an toàn, bất chấp lệnh bắt giữ của ICC (Tòa án Hình sự Quốc tế). Thậm chí, có thông tin cho biết Hungary đang tiến hành thủ tục rút khỏi ICC, như một cách để né ràng buộc pháp lý nếu cần.

Giới phân tích cho rằng, việc chọn Budapest cũng mang ý nghĩa biểu tượng: vào năm 1994, tại đây đã ký Bản ghi nhớ Budapest, theo đó các bên cam kết tôn trọng chủ quyền Ukraine đổi lấy việc Kiev từ bỏ vũ khí hạt nhân. Việc tổ chức cuộc gặp quan trọng giữa Nga và Mỹ tại Budapest có thể được giải thích như việc nhắc lại các cam kết cũ dưới ánh sáng của tình hình mới.

Tuy nhiên, lựa chọn này cũng gây tranh cãi trong EU và NATO, vì Tổng thống Putin là nhân vật có lệnh bắt giữ quốc tế. Việc Hungary tiếp đón lãnh đạo Nga đặt ra áp lực chính trị rất lớn với Brussels và các đồng minh châu Âu. Trong bối cảnh Hungary đã bị chỉ trích vì các xu hướng “xa rời đồng minh”, việc tổ chức hội nghị này có thể được xem là bước leo thang trong lập trường ngoại giao ưu tiên cho quan hệ với Nga.

Xung đột Ukraine: Hòa đàm hay nhân nhượng?

Rõ ràng, cuộc xung đột Ukraine sẽ là tâm điểm chương trình nghị sự. Nga muốn nhấn mạnh con đường chính trị, đàm phán và ngoại giao như một giải pháp (dù không từ bỏ áp lực quân sự). Trong điện đàm, Tổng thống Putin tái khẳng định rằng việc Washington chuyển giao tên lửa Tomahawk cho Kiev không thay đổi tình hình chiến trường, mà có thể gây tổn hại quan hệ Nga-Mỹ và phá vỡ triển vọng hòa bình.

Mỹ được cho là cũng đang đề xuất xem xét lại việc chuyển giao vũ khí này, với lập luận rằng Mỹ cũng cần dự trữ. Trên mạng xã hội và trong các tuyên bố, Tổng thống Trump cho biết nếu hai bên có thể đạt bước đột phá tại Budapest, chính quyền của ông sẽ xem xét giảm trừng phạt với Nga và thúc đẩy hợp tác kinh tế.

Một mục tiêu khác có thể là mở ra nền tảng cho cuộc gặp tiềm năng giữa hai nhà lãnh đạo, do đó biến hội nghị Mỹ-Nga tại Budapest thành một phần của “quy trình song song” ngoại giao. Bản thân ông Trump cũng đã nhiều lần nói về khả năng này.

Nếu Mỹ và Nga đi tới một thỏa thuận, cho dù là hạn chế ở Budapest, tác động có thể lan rộng: từ điều chỉnh trừng phạt, kiểm soát vũ khí, tới sự dự liệu lại cấu trúc an ninh châu Âu. Một thành quả ngoại giao nào đó có thể được dùng để biện minh cho việc tái cân đối chiến lược giữa hai siêu cường.

Tuy nhiên, để đạt được điều đó cần vượt qua nhiều rào cản: niềm tin giữa hai bên vốn đã bị xói mòn, lợi ích chiến lược mâu thuẫn về Ukraine, và áp lực từ các đồng minh châu Âu và Kiev. Nếu không kiểm soát được những yếu tố này, cuộc gặp có thể trở thành một sự kiện hình thức nhiều hơn là bước đột phá thực chất.

Hai nhà lãnh đạo Nga - Mỹ tại cuộc gặp thượng đỉnh ở Alaska ngày 15/8/2025. Ảnh: Izvestia

Giới hạn và các yếu tố quyết định

Ngay cả trong cuộc điện đàm dài gần 2,5 giờ giữa hai nhà lãnh đạo, mặc dù được hai bên mô tả tích cực, song không có cam kết rõ ràng nào được công bố. Do đó, áp lực chính là để biến hội nghị Budapest thành điểm xuất phát chứ không phải đích đến của tiến trình hòa bình.

Sự thiếu tham gia chính thức của Ukraine trong hội nghị Mỹ-Nga có thể khiến sự kiện mất tính khả tín đối với Kiev và các nước ủng hộ Ukraine. Ngoài ra, nếu Mỹ hoặc Nga bị yêu cầu nhượng bộ lớn, phản ứng chính trị nội bộ hai nước có thể gây trở ngại đáng kể.

Rõ ràng, các cuộc họp cấp cố vấn (giữa Ngoại trưởng hai nước và các nhóm hỗ trợ) đóng vai trò then chốt nhằm dàn xếp chi tiết trước khi lãnh đạo gặp nhau. Nếu không kiểm soát được vấn đề tên lửa, lộ trình trừng phạt hoặc các điều khoản rút quân khỏi Ukraine, cuộc gặp chính thức có thể tan vỡ khi bước vào giai đoạn thực tế.

Nhưng thách thức nằm ở chỗ: mỗi bên có thể đạt hiểu biết khác nhau về “thành công”. Với Nga, việc không bị cô lập, được thừa nhận đàm phán có giá trị là ưu tiên; với Mỹ, thể hiện vai trò trung gian và giữ ổn định liên minh phương Tây. Điều này đòi hỏi kỹ thuật ngoại giao rất khéo léo.

Kịch bản khả thi và kỳ vọng thực tế

Kịch bản tích cực: bước đệm cho ngoại giao

Dưới tình huống thuận lợi, cả hai bên đạt được lòng tin chính trị, Kiev được tham gia gián tiếp hoặc trực tiếp, và các điều khoản tên lửa, ngừng bắn tạm thời được đồng ý, Budapest có thể trở thành bước đệm quan trọng cho việc duy trì động lực ngoại giao. Thành công này sẽ tạo áp lực lên các bên khác (EU, NATO, Ukraine) để xem xét điều chỉnh chiến lược.

Kịch bản thận trọng: cam kết hạn chế

Một tình huống thực tế khả năng cao là hai bên đạt được cam kết mang tính khung hoặc tuyên bố chung về quan điểm đối thoại, nhưng không cam kết triển khai quân sự hay thay đổi lớn lập trường Ukraine. Điều này có thể là “kết quả tốt nhất có thể” trong điều kiện niềm tin thấp và lợi ích mâu thuẫn như hiện nay.

Kịch bản tiêu cực: thất bại ngoại giao hoặc lợi dụng tuyên truyền

Nếu hai bên không đạt được đồng thuận nào quan trọng, việc tổ chức cuộc gặp có thể bị xem là chiến lược tuyên truyền: Nga dùng để đánh lạc hướng dư luận quốc tế; Mỹ dùng để khẳng định vai trò trung gian mà không cam kết lợi ích thực sự. Cuộc gặp có thể thổi bùng tranh cãi về vấn đề pháp lý liên quan đến lệnh bắt giữ Tổng thống Putin của ICC và làm xói mòn uy tín của Kiev nếu Ukraine bị lơ là.

Hùng Anh (CTV)