Kỳ vọng về một 'Khoán 10' trong khoa học, công nghệ

Phát biểu khai mạc diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến nhấn mạnh, khoa học và công nghệ đang trở thành động lực then chốt thúc đẩy nông nghiệp Việt Nam phát triển bền vững, nâng cao năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.

Tinh thần phát triển khoa học, công nghệ đã được khẳng định rõ trong Nghị quyết số 19 về phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn, đặc biệt là định hướng phát triển nông nghiệp hữu cơ và kinh tế tuần hoàn.

Gần đây, Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị ban hành ngày 10-7-2024 tiếp tục nhấn mạnh khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là động lực chủ yếu để hiện đại hóa lực lượng sản xuất, đưa nền kinh tế Việt Nam tiến tới giá trị gia tăng cao hơn.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến phát biểu tại diễn đàn. Ảnh: Báo Nông nghiệp và Môi trường

Trong lĩnh vực nông nghiệp, khoa học, công nghệ hiện đóng góp khoảng 30% giá trị gia tăng toàn ngành. Nhờ ứng dụng tiến bộ kỹ thuật, nông nghiệp Việt Nam không chỉ bảo đảm an ninh lương thực quốc gia, mà còn góp phần ổn định nguồn cung cho thế giới.

“Năm 2025, ngành Nông nghiệp có thể đạt kỷ lục xuất khẩu khoảng 67-70 tỷ USD - minh chứng cho hiệu quả của đổi mới khoa học, công nghệ”, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến cho biết thêm.

Quang cảnh diễn đàn. Ảnh: Báo Nông nghiệp và Môi trường

Trong các lĩnh vực công nghệ, công nghệ sinh học được xem là mũi nhọn với tiềm năng đột phá. Việt Nam đang ứng dụng nhiều hướng nghiên cứu như công nghệ chuyển gen, chỉ thị phân tử (marker), nuôi cấy mô, phôi và tế bào nhằm chọn tạo giống cây trồng, vật nuôi thích ứng biến đổi khí hậu, nâng cao năng suất và giá trị sản phẩm.

Dù nguồn lực và chủ trương đã có, việc hoàn thiện khung pháp lý vẫn là điều kiện tiên quyết để khoa học, công nghệ phát huy hiệu quả. Do đó, cần tạo môi trường và động lực để các nhà khoa học yên tâm cống hiến, tránh tình trạng họ trăn trở với nghiên cứu, nhưng vẫn lo lắng cho cuộc sống. Việc này sẽ góp phần tạo ra một “Khoán 10 mới trong khoa học công nghệ, giúp “cởi trói” cho nhà nghiên cứu, khuyến khích sáng tạo và khơi dậy tinh thần dấn thân trong cộng đồng khoa học”, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến nhấn mạnh.

Nghiên cứu chỉnh sửa gen trên giống cây trồng tại Trung tâm Thông tin - Ứng dụng khoa học và công nghệ Bình Định (cũ). Ảnh: Báo Nông nghiệp và Môi trường

Tại hội thảo, các đại biểu cho rằng, công nghệ chỉnh sửa gen cho phép tác động chính xác vào từng vị trí trong bộ gen cây trồng, giúp tạo giống có khả năng chịu mặn, kháng bệnh, tăng giá trị dinh dưỡng hoặc kéo dài thời gian bảo quản, mà không cần đưa gen ngoại lai như công nghệ chuyển gen (GMO). Nhờ vậy, các sản phẩm chỉnh sửa gen gần như tương đồng với giống lai tự nhiên, đồng thời rút ngắn thời gian chọn tạo chỉ còn 2-5 năm, thay vì 10-15 năm như trước. Nhiều viện, trường trong nước, như: Viện Di truyền Nông nghiệp, Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Đại học Quốc gia Hà Nội, Trung tâm Công nghệ sinh học thành phố Hồ Chí Minh... đã làm chủ công nghệ này. Các kết quả nổi bật gồm lúa chịu mặn và kháng bệnh, đậu tương giảm đường khó tiêu, cà chua giàu carotenoid, hay ngô, đu đủ tăng năng suất và chất lượng.

Tuy nhiên, do Luật Đa dạng sinh học 2008 mới chỉ định nghĩa “sinh vật biến đổi gen”, các sản phẩm chỉnh sửa gen dù không chứa DNA ngoại lai vẫn bị xếp chung với GMO, gây khó khăn cho thương mại hóa và hội nhập quốc tế. Do đó, các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần tách biệt khái niệm “chỉnh sửa gen” khỏi “biến đổi gen”, đồng thời áp dụng cơ chế quản lý dựa trên bản chất sản phẩm, thay vì công nghệ sử dụng. Cùng với đó, hoàn thiện khung pháp lý linh hoạt, minh bạch, giúp Việt Nam trở thành quốc gia tiên phong trong khu vực về phát triển và thương mại hóa cây trồng chỉnh sửa gen, góp phần bảo đảm an ninh lương thực, giảm phát thải và thích ứng với biến đổi khí hậu…

Quỳnh Dung