Là giáo viên, tôi đề xuất tạm dừng kỳ thi học sinh giỏi bậc trung học cơ sở
Giai đoạn hiện nay, với những yêu cầu phát triển toàn diện học sinh, việc duy trì kỳ thi học sinh giỏi cấp trung học cơ sở có còn phù hợp?
Trong suốt nhiều năm qua, kỳ thi học sinh giỏi đã trở thành một trong những hoạt động truyền thống trong hệ thống giáo dục của Việt Nam, tạo sân chơi bổ ích cho các học sinh đam mê học chuyên sâu, nâng cao kiến thức.
Tuy nhiên, với những thay đổi lớn trong cơ cấu quản lý và tổ chức giáo dục, đặc biệt là sau khi chính quyền địa phương được tổ chức theo mô hình hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã), nhiều ý kiến cho rằng đây là lúc cần phải xem xét lại mô hình thi học sinh giỏi ở các bộ môn văn hóa đối với cấp trung học cơ sở.
Giai đoạn hiện nay, với những yêu cầu phát triển toàn diện học sinh và tăng cường tính tự chủ của các cơ sở giáo dục, việc duy trì kỳ thi học sinh giỏi cấp trung học cơ sở có còn phù hợp?
Ảnh minh họa
Bên cạnh đó năm học 2025 – 2026 là năm đầu tiên áp dụng quy định mới trong các hoạt động liên quan đến chính quyền địa phương 2 cấp, nên việc thi học sinh giỏi các môn văn hóa ở cấp trung học cơ sở còn nhiều lúng túng, bỡ ngỡ và chưa được hướng dẫn kịp thời.
Đến thời điểm này theo tìm hiểu của người viết, đa số các địa phương chưa ban hành các hướng dẫn về kỳ thi học sinh giỏi cấp trung học cơ sở. Do đó, năm học này, người viết cho rằng các địa phương nếu chưa ban hành thì có thể tạm dừng kỳ thi này 1,2 năm để nghiên cứu và có giải pháp hợp lý để thực hiện một cách đồng bộ, hiệu quả. Dưới đây là các nguyên nhân nên tạm dừng kỳ thi học sinh giỏi các môn văn hóa ở cấp trung học cơ sở trong năm học này.
Thứ nhất, địa bàn tỉnh mới rộng
Trước đây kỳ thi học sinh giỏi theo 3 cấp: cấp trường, cấp huyện, cấp tỉnh.
Hiện nay, sau khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, chỉ còn cấp tỉnh và cấp xã, giao các trường trung học cơ sở cho xã quản lý. Hiện nay, chưa có hướng dẫn về kỳ thi học sinh giỏi cấp trung học cơ sở khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp.
Theo tìm hiểu của người viết, nhiều địa bàn cấp tỉnh chưa có hướng dẫn về kỳ thi học sinh giỏi cấp trung học cơ sở, còn nhiều vướng mắc khi triển khai thi học sinh giỏi khi địa bàn xã không có nhiều trường, địa bàn tỉnh lại rất rộng.
Về kỳ thi học sinh giỏi cấp xã nếu không tổ chức thì khó chọn học sinh dự thi, nếu để mỗi trường tự chọn và thành lập đội tuyển thi cấp tỉnh thì số lượng sẽ rất đông, gây quá tải cho việc tổ chức.
Nếu tổ chức kỳ thi học sinh giỏi cấp xã cũng chưa phù hợp vì cấp xã không đủ nhân lực, đôi khi mỗi xã chỉ có 1,2 trường trung học cơ sở, việc thi học sinh giỏi cấp xã sẽ hình thức, chưa phù hợp.
Địa bàn tỉnh mới sẽ rất rộng, nhiều trường trung học cơ sở cách trung tâm hành chính cấp tỉnh, trụ sở Sở Giáo dục và Đào tạo cấp tỉnh (nơi tổ chức kỳ thi học sinh giỏi cấp tỉnh) 200-300km, nếu học sinh dự thi có thể tốn gần 1 ngày để đến nơi dự thi.
Thứ hai, địa bàn rộng, nhiều môn thi cũng bị ảnh hưởng
Kể từ khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, các hoạt động giáo dục đã có sự thay đổi rõ rệt. Mô hình chính quyền này giúp các địa phương có thêm quyền chủ động trong việc quyết định chương trình học, phương pháp giảng dạy và tổ chức các hoạt động ngoại khóa. Đồng thời, hệ thống này cũng tạo ra sự linh hoạt hơn trong việc phân bổ nguồn lực và phát triển cơ sở vật chất.
Khi địa bàn tỉnh rộng, mỗi địa phương có những đặc điểm riêng biệt về văn hóa, trình độ phát triển, và nguồn lực, việc tổ chức một kỳ thi học sinh giỏi cấp trung học cơ sở trên toàn quốc có thể gây nên sự không công bằng giữa các khu vực. Học sinh ở những vùng miền khó khăn, nơi cơ sở vật chất và điều kiện học tập chưa phát triển, sẽ gặp nhiều bất lợi so với các học sinh ở thành phố hay khu vực có điều kiện thuận lợi hơn.
Hay, năm học này về một số môn học có điều chỉnh, học sinh chưa thể tiếp thu được trong một sớm một chiều. Các môn Lịch sử và Địa lý, Giáo dục công dân,… cần phải có những hướng dẫn, điều chỉnh để phù hợp tình hình chính quyền địa phương 2 cấp.
Thứ ba, kỳ thi mệt mỏi, tốn nhiều kinh phí
Nếu mỗi tỉnh đều tổ chức kỳ thi học sinh giỏi cấp tỉnh, các em có thể phải tham gia kỳ thi cấp trường, cấp xã, cấp tỉnh rất áp lực, vất vả, tốn kém.
Đối với nhà trường, cấp tỉnh và cấp xã sẽ tốn rất nhiều kinh phí để tổ chức kỳ thi học sinh giỏi như: kinh phí tổ chức, khen thưởng, chi phí ra đề, chấm bài,…tốn rất nhiều tiền của, công sức của nhà nước, giáo viên, học sinh.
Kinh phí tốn kém nhiều, áp lực nhưng hiệu quả chưa cao, lứa tuổi học sinh trung học cơ sở chưa cần thiết phải có kỳ thi học sinh giỏi, các em cần được giáo dục toàn diện, phát triển năng lực, phẩm chất, đạo đức, văn thể mỹ nhiều hơn là nhồi nhét kiến thức, tạo nhiều áp lực, cạnh tranh,…
Thứ tư, gây áp lực không cần thiết lên học sinh
Kỳ thi học sinh giỏi không chỉ là một cuộc đua về kiến thức mà còn tạo ra một áp lực rất lớn đối với học sinh và giáo viên. Đặc biệt, đối với học sinh trung học cơ sở, lứa tuổi đang ở giai đoạn phát triển về tâm lý và thể chất, việc phải tham gia một kỳ thi mang tính cạnh tranh cao sẽ dễ dàng dẫn đến căng thẳng, lo âu và những vấn đề tâm lý không đáng có.
Sau kỳ thi áp lực, vất vả, học sinh sau khi đạt thì không được hưởng lợi gì nhiều nhưng học sinh không đạt thì buồn bã, chán nản.
Lứa tuổi học sinh trung học cơ sở cần nhiều thời gian để phát triển toàn diện kiến thức, năng lực và phẩm chất hơn là vất vả, áp lực với kỳ thi chưa thật sự cần thiết.
Thứ năm, đẩy học sinh, giáo viên chạy theo thành tích.
Nhiều gia đình và trường học đã bắt đầu đẩy học sinh vào cuộc đua giành giải thưởng trong các kỳ thi học sinh giỏi, tạo ra một hệ thống giáo dục mà thành tích trở thành thước đo duy nhất của sự thành công. Điều này không chỉ làm mất đi giá trị của việc học tập mà còn làm giảm đi khả năng phát triển toàn diện của học sinh. Học sinh không còn tập trung vào việc phát triển tư duy, kỹ năng sống mà chỉ cố gắng cho qua các kỳ thi.
Các địa phương cũng căn cứ vào kết quả thi học sinh giỏi để xét thi đua, khen thưởng,…vô hình trung tạo áp lực không đáng có lên học sinh.
Một số giải pháp nâng cao chất lượng học sinh mà không cần phải có kỳ thi cấp trung học cơ sở
Thứ nhất, chuyển từ thi sang đánh giá toàn diện quá trình học tập bằng các công cụ cụ thể
Thay vì tiếp tục duy trì một kỳ thi học sinh giỏi mang tính đối kháng, có thể chuyển sang mô hình đánh giá học sinh theo tiến trình học tập. Việc đánh giá học sinh thông qua các bài kiểm tra thường xuyên, bài luận, bài thuyết trình và các hoạt động nhóm sẽ giúp giáo viên dễ dàng nhận diện năng lực thực sự của học sinh mà không phải phụ thuộc vào một kỳ thi đơn lẻ.
Mô hình đánh giá này không chỉ giúp học sinh tránh được áp lực thi cử mà còn thúc đẩy khả năng tự học, phát triển kỹ năng tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề. Đồng thời, việc này cũng giúp giáo viên có cái nhìn rõ ràng và toàn diện về sự tiến bộ của học sinh trong suốt năm học.
Thứ hai, thay kỳ thi học sinh giỏi văn hóa bằng các kỳ thi kỹ năng sống, phát huy năng lực, phẩm chất
Thực hiện đánh giá toàn diện cũng đồng nghĩa với việc đưa vào những yếu tố ngoài kiến thức lý thuyết, như kỹ năng mềm, sáng tạo, và khả năng làm việc nhóm. Những yếu tố này là cực kỳ quan trọng trong bối cảnh xã hội hiện đại, nơi mà sự thành công không chỉ phụ thuộc vào kiến thức mà còn phụ thuộc vào khả năng thích ứng và sáng tạo trong môi trường làm việc.
Đặc biệt trong các trường hợp học sinh từ những vùng khó khăn, việc đánh giá năng lực toàn diện sẽ giúp phát hiện ra những học sinh có năng lực tiềm ẩn mà không bị giới hạn bởi các tiêu chí hẹp của kỳ thi học sinh giỏi.
Nếu cần thiết có sân chơi để các em giao lưu, rèn kỹ năng thì nên tổ chức các kỳ thi tổng hợp kiến thức, các kỳ thi trực tuyến hoặc các hội thi trực tiếp phát sóng trên truyền hình để các em được giao lưu, học hỏi kinh nghiệm và lan tỏa đam mê.
