Lan tỏa tinh thần thiện nguyện

Điểm tiếp nhận ủng hộ đồng bào miền trung, Tây Nguyên bị ảnh hưởng bão, lũ tại cơ quan Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh. (Ảnh: VƯƠNG LÊ)

Cùng với sự chăm lo đầy trách nhiệm và kịp thời của Đảng, Nhà nước, cả cộng đồng từ các đơn vị, cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp tới đông đảo người dân đã nhanh chóng vào cuộc, tự nguyện đóng góp công sức, tiền của để những mảnh đời khó khăn không bị bỏ lại phía sau. Tuy nhiên, cũng đã và đang xuất hiện những gam mầu tối trong bức tranh thiện nguyện, đòi hỏi cần có giải pháp chấn chỉnh kịp thời.

Thời gian qua, khi bão lũ xảy ra liên tiếp ở nhiều tỉnh, thành phố trên cả nước, công tác cứu trợ - từ những đoàn thiện nguyện quy mô lớn đến nhóm nhỏ lẻ, tự phát đã cùng tham gia tích cực, qua đó minh chứng cho tình nghĩa đồng bào tương trợ lẫn nhau, vượt qua hoạn nạn.

Hình ảnh những bếp ăn đỏ lửa thâu đêm nấu hàng nghìn suất cơm gửi đến người dân vùng lũ, những tấm áo lành lặn được gom góp lại, những chuyến xe nghĩa tình từ khắp mọi miền Tổ quốc hướng đến các tỉnh, thành phố bị thiệt hại nặng nề bởi thiên tai,... khiến chúng ta không khỏi xúc động.

Không ít gia đình vừa đi qua cơn bão, cuộc sống vẫn còn ngổn ngang trăm nỗi lo toan, song họ vẫn sẵn lòng chia sẻ một phần thu nhập, đóng góp nhu yếu phẩm để hỗ trợ đồng bào mình.

Không chỉ trong lúc gặp hoạn nạn vì thiên tai, dịch bệnh mà trong đời sống thường nhật, công tác thiện nguyện, giúp đỡ người khó khăn, yếu thế luôn nhận được sự quan tâm sâu sắc của cộng đồng, tạo thành những phong trào có sức lan tỏa mạnh mẽ.

Những chương trình như Cơm có thịt, Áo ấm cho trẻ vùng cao… đã huy động được sự tham gia của mọi tầng lớp nhân dân. Mỗi cá nhân, đóng góp một chút tấm lòng và công sức của mình bằng những việc làm thiết thực, với mong muốn làm vơi bớt những cơ cực, nhọc nhằn của người không may mắn.

Chính nhờ đó, sức mạnh của toàn xã hội không ngừng được nhân lên, tạo một mạng lưới an sinh rộng khắp, giúp nhiều người có hoàn cảnh khó khăn vượt qua nghịch cảnh để vươn lên trong cuộc sống. Đó là giá trị vô giá, giúp kiến tạo nên một xã hội trách nhiệm, nhân văn.

Tuy vậy, bên cạnh những nghĩa cử cao đẹp, tại nhiều vụ việc thiện nguyện trong thời gian qua cũng cho thấy đang tồn tại không ít bất cập, nhất là liên quan vấn đề minh bạch.

Nhiều ý kiến cho rằng, thiếu minh bạch không chỉ nguy cơ làm méo mó hình ảnh từ thiện mà còn rất dễ xảy ra tình trạng đánh đồng lòng tốt của đa số với hành vi tiêu cực của thiểu số.

Gần đây, dư luận xã hội hết sức quan tâm đến một dự án thiện nguyện lớn dành cho trẻ em do phát sinh những nghi vấn trong việc vận hành quỹ và thu chi thiếu rõ ràng, tài khoản nhận quyên góp là tài khoản cá nhân khiến việc kiểm soát gặp khó khăn.

Ngày 9/12, trên trang fanpage của dự án này đã nhận lỗi cũng như thừa nhận sự hạn chế về báo cáo và hiện sẽ tìm kiếm, hợp tác với đơn vị chuyên môn để bổ sung và nâng cao chất lượng của các báo cáo, tăng mức độ về sự tin cậy.

Sự việc khiến nhiều người nhớ đến làn sóng yêu cầu sao kê đối với những cá nhân điều hành/triển khai hoạt động thiện nguyện từ số tiền quyên góp của cộng đồng trước đó.

Từ đây đặt ra một vấn đề cần được quan tâm: Niềm tin và lòng tốt của cộng đồng luôn rộng mở, sẵn sàng ủng hộ bằng mọi khả năng có thể; nhưng nếu thiếu sự rành mạch, thông tin được xác thực trong các dự án thiện nguyện thì nguy cơ không nhỏ sẽ khiến cho xã hội mất niềm tin, làm suy giảm hiệu quả của hoạt động có ý nghĩa này.

Thậm chí, có thể dẫn đến hệ lụy tâm lý, khi những người yếu thế vốn cần sự hỗ trợ nhất cảm thấy bị bỏ rơi, và loay hoay trong vòng luẩn quẩn của nghèo đói và cô lập.

Mặt khác, khoảng trống từ việc thiếu minh bạch có thể tạo kẽ hở cho các đối tượng xấu trục lợi, như việc giả danh tổ chức uy tín đến lạm dụng hoạt động để phục vụ mục đích cá nhân, làm thất thoát nguồn lực quý giá trong xã hội.

Nghiêm trọng hơn, trong bối cảnh thông tin lan truyền nhanh chóng, các thế lực thù địch có thể lợi dụng để công kích, gieo rắc chia rẽ, nghi ngờ, xuyên tạc hệ thống an sinh, vai trò điều hành của Đảng và Nhà nước, tác động tiêu cực đến trật tự xã hội, cản trở sự phát triển của đất nước.

Nghị định số 93/2021/NĐ-CP ngày 27/10/2021 của Chính phủ về vận động, tiếp nhận, phân phối và sử dụng các nguồn đóng góp tự nguyện hỗ trợ khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố; hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo đã có những quy định rõ ràng, là cơ sở quan trọng để đánh giá tính hiệu quả cũng như giám sát hoạt động từ thiện của tổ chức, cá nhân.

Tuy nhiên, trong quá trình triển khai, việc tuân thủ các quy định, nhất là yêu cầu về tính công khai phụ thuộc rất nhiều vào ý thức, trách nhiệm và tính chuyên nghiệp của mỗi tổ chức, cá nhân đứng ra vận động, tiếp nhận sự đóng góp.

Nếu người thực hiện không tuân thủ với ý thức trách nhiệm cao thì sẽ dẫn đến nhiều hệ lụy. Do đó, vấn đề minh bạch không chỉ là chuyện pháp lý, mà còn là đạo đức xã hội và tạo dựng niềm tin trong cộng đồng.

Khi niềm tin bị rạn nứt, rất có thể lòng hảo tâm sẽ giảm sút, những chiến dịch trợ giúp, dù xuất phát từ thiện chí cũng khó đạt được hiệu quả, thậm chí bị phản tác dụng. Kịp thời chấn chỉnh tình trạng này, đòi hỏi có giải pháp tổng thể để ngăn chặn tiêu cực, giúp từ thiện thật sự phát huy ý nghĩa tốt đẹp và có tính bền vững.

Trước hết, mỗi tổ chức, cá nhân kêu gọi hỗ trợ, thực hiện công tác thiện nguyện cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của pháp luật như: Mở tài khoản riêng, minh bạch nguồn vào-nguồn ra, công khai báo cáo quyên góp và phân phát, cung cấp biên nhận khi được yêu cầu.

Tích hợp blockchain vào quản lý quỹ sẽ loại bỏ rủi ro thao túng, trục lợi. Đồng thời, cần có cơ chế giám sát độc lập từ các cơ quan nhà nước hoặc bên thứ ba uy tín để đánh giá, kiểm toán sau mỗi đợt vận động; nếu phát hiện sai phạm, cần xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật để bảo đảm tính răn đe.

Luật sư Hoàng Hà (Đoàn Luật sư Thành phố Hồ Chí Minh) đề xuất: “Để từ thiện phát triển bền vững cần hoàn thiện hệ thống pháp luật theo hướng cụ thể hơn. Trước hết cần có quy định rõ ràng về ngưỡng quy mô, thí dụ dự án huy động hơn 500 triệu đồng mỗi năm phải có kiểm toán độc lập bắt buộc dù thành lập quỹ hay không”.

Bên cạnh đó, truyền thông chính thống, mạng xã hội cần phát huy vai trò trách nhiệm, tham gia giám sát, phản biện: Yêu cầu công khai chứng từ, danh sách nhân vật được hỗ trợ, phiếu xác nhận; điều tra và công bố kết quả một cách kịp thời, chính xác, công bằng.

Đối với cộng đồng - những người tham gia đóng góp tài chính cho các dự án thiện nguyện cần sáng suốt, tỉnh táo, tìm hiểu kỹ thông tin, lựa chọn địa chỉ uy tín, theo dõi sát sao quá trình thực hiện để bảo đảm việc hỗ trợ, giúp đỡ thật sự hiệu quả.

Cần thấy rằng, vun đắp thêm niềm tin của cộng đồng đối với công tác từ thiện không thể chỉ dựa vào những lời hứa suông, mà cần những bằng chứng rõ ràng: tài khoản rành mạch, báo cáo đầy đủ, biên nhận hợp pháp, danh sách cụ thể, bảo đảm mỗi đồng tiền, mỗi bữa ăn, mỗi tấm áo ấm được đến đúng nơi, gửi tới đúng người cần.

Điều này càng có ý nghĩa khi chúng ta hướng đến một xã hội phát triển bền vững, không ai bị bỏ lại phía sau, nơi lòng tốt được lan tỏa, nhân rộng.

THÀNH NAM