Làng cổ Đông Hòa Hiệp: Dấu xưa trên đất trù phú miền Tây

Giữa sự hối hả của nhịp sống hiện đại, có một nơi Ở miền Tây vẫn giữ trọn nhịp đập của quá khứ, lặng lẽ kể những câu chuyện trầm tích của gần 3 thế kỷ. Đó là Làng cổ Đông Hòa Hiệp thuộc xã Cái Bè, tỉnh Đồng Tháp, một trong ba ngôi làng cổ hiếm hoi được công nhận và bảo tồn tại Việt Nam.

Cùng với Làng cổ Đường Lâm (TP. Hà Nội) và Làng cổ Phước Tích (TP. Huế), Làng cổ Đông Hòa Hiệp được xem là một bảo tàng kiến trúc sống, là biểu tượng vượt thời gian của sự phát triển kinh tế và văn hóa đặc sắc của khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.

NGƯỢC THỜI GIAN QUA NHỮNG MÁI NHÀ RÊU PHONG

Để hiểu giá trị của Làng cổ Đông Hòa Hiệp, chúng tôi lật giở lại tư liệu về thế kỷ thứ XVIII, cụ thể là năm 1732, dưới thời Chúa Nguyễn. Đây là giai đoạn mở rộng và quản lý vùng đất phía Nam được đẩy mạnh. Dinh Phiên Trấn đã quyết định thiết lập một đơn vị hành chính mới là Dinh Long Hồ.

Du khách nước ngoài tham quan kiến trúc độc đáo của nhà cổ.

Vị trí được chọn làm lỵ sở (trụ sở hành chính) ban đầu chính là thôn An Bình Đông thuộc xã Đông Hòa Hiệp (nay là xã Cái Bè, tỉnh Đồng Tháp). Dù chỉ giữ vai trò lỵ sở Dinh Long Hồ trong vòng 25 năm (đến năm 1757 thì dời về tỉnh Vĩnh Long), nhưng chính quãng thời gian này đã tạo nên một nền tảng vững chắc cho sự phát triển vượt bậc của làng.

Các vị quan lại, đại địa chủ, những người có điều kiện kinh tế đã chọn nơi đây làm nơi sinh sống, đầu tư xây dựng cơ ngơi. Điều này nhanh chóng biến Đông Hòa Hiệp thành một vùng đất trù phú, sầm uất, là trung tâm kinh tế - văn hóa quan trọng của khu vực.

Sự thịnh vượng của Đông Hòa Hiệp được thể hiện rõ nét qua phong cách kiến trúc nhà ở. Từ cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX, hàng loạt ngôi nhà bề thế được xây cất. Những công trình này không chỉ sử dụng các loại gỗ quý hiếm, mái ngói cao rộng, mà còn thể hiện sự giao thoa kiến trúc đặc sắc giữa phương Đông và phương Tây.

Những ngôi nhà được ví như những “biệt thự” cổ kính, nằm nép mình bên những dòng sông, ẩn mình trong những vườn cây ăn trái sum suê. Sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc cổ điển, vật liệu bền vững và cảnh quan miệt vườn đã tạo nên một diện mạo kiến trúc và cảnh quan nổi bật, không thể lẫn vào đâu được so với các địa phương khác trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Nhận thấy giá trị to lớn của Làng cổ Đông Hòa Hiệp, Tổng cục Du lịch Việt Nam cùng Tổ chức Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) chọn để thực hiện Dự án “Hỗ trợ phát huy vai trò của cộng đồng trong phát triển bền vững tại Việt Nam, thông qua du lịch di sản”.

Năm 2011, với sự tài trợ của JICA và Trường Đại học Nữ Chiêu Hòa (Nhật Bản), Dự án được triển khai nhằm đưa di sản thành tài sản du lịch bền vững. Các hoạt động không chỉ dừng lại ở việc bảo tồn, mà còn hướng đến nâng cao nhận thức cộng đồng và cải thiện cơ sở hạ tầng.

Dự án bao gồm tổ chức các lớp về phát triển du lịch gắn liền với bảo tồn di sản văn hóa; tổ chức các cuộc thi hàng rào hoa kiểng đẹp, khuyến khích người dân cùng làm đẹp môi trường sống; phát hành sách ảnh, bản đồ để giới thiệu, thu hút du khách.

Dự án này còn hỗ trợ mở rộng tuyến đường du lịch, xây dựng cầu đi bộ, nhà nghỉ mát, hệ thống đèn chiếu sáng và bến tàu du lịch. Nhờ những nỗ lực này, Làng cổ Đông Hòa Hiệp trở thành điểm nhấn đặc trưng, hấp dẫn, thu hút du khách đến tham quan, trải nghiệm tại các ngôi nhà cổ.

TUYỆT TÁC KIẾN TRÚC VƯỢT THỜI GIAN

Làng cổ Đông Hòa Hiệp có nhiều ngôi nhà cổ được xây dựng cách đây từ 150 - 220 năm, cùng với nhiều ngôi nhà có niên đại từ 80 - 100 năm. Dù trải qua bao biến cố của lịch sử và thời gian, những ngôi nhà này vẫn giữ được nét kiến trúc độc đáo và nguyên vẹn. Nhờ những giá trị đặc biệt đó, Di tích kiến trúc nghệ thuật Làng cổ Đông Hòa Hiệp được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích quốc gia vào năm 2017.

Nét cổ kính bên trong ngôi nhà cổ.

Ngôi nhà cổ của ông Trần Tuấn Kiệt là một điểm nhấn đặc biệt, với niên đại trên 150 năm. Đây là một trong những ngôi nhà được JICA tài trợ trùng tu và thu hút đông đảo du khách. Ngôi nhà mang đậm dấu ấn kiến trúc đồng bằng Bắc Bộ với kiểu chữ Đinh, gồm 3 gian 2 chái rộng gần 1.000m². Toàn bộ ngôi nhà được dựng lên từ 108 cây cột gỗ quý.

Kiến trúc độc đáo còn thể hiện qua các chi tiết trang trí hình chạm khắc rồng, phượng, hoa lá vô cùng tinh xảo trên cột kèo, xiên và vách cửa. Vách nhà không kín đáo hoàn toàn mà là từng chấn song gỗ nằm cách quãng, một thiết kế thông minh để tạo sự thoáng khí, chống ẩm mốc do đặc trưng mưa nhiều của miền Nam. Đặc biệt, các chấn song này có thể gỡ ra để tạo không gian lớn khi có tiệc tùng.

Chúng tôi tìm về ngôi nhà cổ của ông Võ Văn Võ, được xây dựng năm 1929 và hoàn thành vào năm 1931, đã trải qua 4 đời nhưng vẫn giữ được nét kiến trúc khá nguyên vẹn, mang đậm phong cách đặc trưng của Nam Bộ, có thể xem là một trong những ngôi nhà cổ có tuổi đời lâu năm nhất ở đây.

Kiến trúc nhà chữ Đinh, kiểu nhà rường xiên, trính, gồm 3 gian 2 chái, tổng diện tích xây dựng 380 m², bộ khung gồm 54 cột gỗ tròn thao lao kê trên tảng đá xanh. Cửa chính gắn biển đại tự “Hiển Nhạc Đường” được chạm khắc tinh xảo, sơn son thếp vàng.

Du khách tham quan ngôi nhà cổ của ông Trần Tuấn Kiệt được xây dựng bằng gỗ vào khoảng năm 1838.

Điều đáng quý nhất tạo nên sức sống cho Làng cổ Đông Hòa Hiệp chính là tình yêu và trách nhiệm của những thế hệ con cháu đang tiếp quản các ngôi nhà. Họ bằng mọi cách bảo vệ bộ khung gỗ và các hiện vật bên trong để chúng tồn tại theo thời gian, phục vụ du khách đến tham quan, trải nghiệm.

Bà Võ Thị Ánh, 79 tuổi, thuộc đời thứ 4 trong gia đình nhà cổ Võ Văn Võ kể lại: “Ngôi nhà này từ thời ông cố để lại cho con cháu. Khách đến tham quan nhà cổ gia đình không thu vé, chỉ phục vụ ăn uống cho du khách. Gia đình tôi muốn thể hiện sự mến khách, thật thà và lòng tự hào sâu sắc của cư dân nơi đây đối với di sản của cha ông”.

Chính sự mộc mạc, hiếu khách và lòng tự hào đó đã biến Làng cổ Đông Hòa Hiệp không chỉ là nơi ngắm kiến trúc, mà còn là điểm đến trải nghiệm văn hóa, thân tình ấm áp. Khách quốc tế đặc biệt yêu thích những trải nghiệm này, biến ngôi làng thành một trong những điểm đến thu hút nhất của Đồng Tháp.

Làng cổ Đông Hòa Hiệp là điểm đến du lịch hấp dẫn, nơi du khách không thể nào quên trong hành trình trải nghiệm ở vùng đất sông nước miệt vườn Cái Bè. Giữa xã hội hiện đại tấp nập, ngôi làng cổ hiện lên với một vẻ đẹp rất riêng, với những mái ngói đỏ phủ rêu phong, khu vườn trái cây đặc sản bao bọc và những ngôi nhà hàng trăm tuổi lặng lẽ kể câu chuyện về một thời kỳ vàng son trên đất trù phú miền Tây.

DƯƠNG ÚT