Lắng nghe, thấu hiểu và đồng hành cùng Gen Z thời đại số

Các bạn trẻ trong một tọa đàm về an toàn số, an toàn trên không gian mạng tổ chức hồi tháng 5/2025. (Ảnh: PV)

Số liệu khảo sảt cho thấy, hiện, Việt Nam hiện có khoảng 70% dân số sử dụng internet, chủ yếu thông qua các thiết bị di động với số giờ truy cập hằng ngày tương đối lớn (trung bình 7 tiếng/ ngày). Dự báo trong thời gian tới, số người sử dụng internet và mạng xã hội không ngừng gia tăng và có xu hướng trẻ hóa.

Đáng chú ý, trẻ em Việt Nam từ 12-13 tuổi có 82% trẻ sử dụng internet; con số này tăng lên 93% đối với trẻ từ 14-15 tuổi; 75% trẻ trong độ tuổi từ 12-13 tuổi sử dụng ít nhất 1 lần/ngày và con số này tăng lên đáng kể đối với trẻ từ 14-15 tuổi, 90% trẻ trong độ tuổi này sử dụng internet hàng ngày.

Bảng khảo sát thực trạng dùng các nền tảng số tại Việt Nam. (Nguồn: TIK TOK VỊET NAM)

Cũng theo đó, khoảng 81% học sinh báo cáo rằng mạng xã hội giúp họ cảm thấy được kết nối hơn với bạn bè và thế giới xung quanh. Tuy nhiên, những tác hại của mạng xã hội và nền tảng số thì cũng không hề nhỏ, dù số lượng cụ thể chưa thống kê chính xác nhưng tỷ lệ “nghiện game” hay “nghiện net” ngày càng gia tăng. Hội chứng này có thể giúp cho con người (đa phần là người trẻ) thăng hoa trong thế giới ảo nhưng lại bị hủy hoại về thể chất, tinh thần trong đời sống thực. Điều này vô cùng nguy hiểm!

Theo bà Nguyễn Phương Linh, Viện trưởng Viện nghiên cứu quản lý phát triển bền vững (MSD), một tổ chức phi chính phủ Việt Nam hoạt động trong lĩnh vực phát triển bền vững, trẻ em và thanh thiếu niên không chỉ là đối tượng cần được bảo vệ mà còn là những người có tiếng nói, có góc nhìn và có năng lực góp phần xây dựng một không gian số lành mạnh, an toàn và văn minh. Thế giới số không chỉ là nơi tiêu thụ thông tin mà là nơi định hình bản sắc, kết nối cộng đồng và lan tỏa ảnh hưởng. Và – thế hệ lớn lên cùng công nghệ – xứng đáng được tin tưởng, trao quyền và đồng hành đúng cách.

Mặt trái của mạng xã hội và internet. (Nguồn: TIK TOK VIỆT NAM)

Gen Z xứng đáng được tin tưởng, trao quyền và đồng hành đúng cách trên nền tảng số

Nhấn mạnh vai trò của cha mẹ trong việc đồng hành cùng con ở giai đoạn vị thành niên, bà Nguyễn Thị Nga, Phó Cục trưởng Cục Bà mẹ và Trẻ em, Bộ Y tế khẳng định: “ không chỉ là nhiệm vụ của Chính phủ mà cần sự tham gia tích cực của mỗi gia đình đặc biệt là phụ huynh. Cha mẹ chính là “vắc xin số” đầu tiên của các con – người giúp con hình thành khả năng tự bảo vệ, nhận biết rủi ro và phát triển lành mạnh trong không gian mạng. Ngoài ra, chúng ta cũng lưu ý rằng trẻ em có quyền nhưng có cũng có bổn phận, người sáng tạo nội dung có quyền nhưng cũng cần có trách nhiệm và tất cả các bên liên quan đều phải coi trách nhiệm bảo vệ trẻ em lên trên hết”.

Bà Nguyễn Thị Nga, Phó Cục trưởng Cục Bà mẹ và Trẻ em, Bộ Y tế. (Ảnh: PV)

“Đất nước đang bước vào thế vận hội mới, sẽ còn nhiều thay đổi về công nghệ, nhưng nếu chúng ta cam kết và nỗ lực, chúng ta sẽ có thể biến khát vọng thành hành động, để có thể lan tỏa năng lượng tích cực tử tế cho các thế hệ trẻ kế cận liên tục”, Phó Cục trưởng Nguyễn Thị Nga nhìn nhận.

Dưới góc nhìn chuyên môn về tâm lý, để thúc đẩy sức khỏe tinh thần của trẻ em trên môi trường số (digital wellbeing) Phó giáo sư, Tiến sĩ Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết: "Sức khỏe số không chỉ là việc kiểm soát thời gian dùng thiết bị, mà còn là năng lực tự điều chỉnh cảm xúc, suy nghĩ và hành vi trong môi trường mạng. Với thanh thiếu niên – thế hệ sinh ra cùng công nghệ – những áp lực từ mạng xã hội, cảm giác bị so sánh, bị bỏ rơi, hoặc mất kết nối thật có thể ảnh hưởng lớn đến sức khỏe tinh thần"

Phó giáo sư, Tiến sĩ Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng, Trường đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội. (Ảnh: ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI)

Phó giáo sư, Tiến sĩ Trần Thành Nam cảnh báo, điều đáng lo là nhiều em không nhận ra mình đang bị tổn thương, trong khi người lớn thì thường phát hiện quá muộn. Vì vậy, chúng ta cần thay đổi cách tiếp cận: không chỉ dạy con 'dùng công nghệ đúng cách', mà còn cần cùng con hiểu thế giới số như một không gian sống có cả rủi ro và cơ hội. Thanh thiếu niên cần được lắng nghe, cần kỹ năng để tự điều chỉnh, quan trọng nhất là cần có người đồng hành – không phải để kiểm soát, mà để kết nối.

Phụ huynh đồng hành thông thái cùng các con trên môi trường mạng, nền tảng số

Bản thân là người trong cuộc, chính các bạn trẻ gen Z bằng những trải nghiệm thực tế với những lợi ích và cả khó khăn, thách thức khi tham gia trên các nền tảng số, hầu hết các em đều hào hứng chia sẻ về niềm vui sáng tạo, giải trí, học tập từ các nền tảng số và cũng không ngần ngại đưa ra các góp ý và các yêu cầu cho nền tảng cải thiện tốt hơn việc bảo đảm các trải nghiệm an toàn, lành mạnh của các em.

Chúng em không cần bị kiểm soát, chúng em cần được tin tưởng, hướng dẫn và đồng hành. (ẢNH GHÉP)

Các em nhấn mạnh rằng “được lắng nghe” là điều giúp các em cảm thấy an toàn và có trách nhiệm hơn. “Chúng em không cần bị kiểm soát, chúng em cần được tin tưởng, hướng dẫn và đồng hành”, đa phần các bạn trẻ khi được hỏi đều chung ý kiến này.

Bạn B.G.H (14 tuổi) hy vọng cha mẹ có thể dành thời gian hiểu hơn về ngôn ngữ tuổi teen, cũng có thể tìm hiểu thêm về các xu hướng, các hoạt động trên các nền tảng số để hai bên cùng trao đổi thêm nhiều khía cạnh trong cuộc sống. Quan trọng hơn cả, em mong muốn cha mẹ sẽ tôn trọng quyền riêng tư của các con hơn.

Đồng quan điểm trên, bạn N.Đ.K (16 tuổi) cho biết thêm, có nhiều bạn dưới 13 tuổi vẫn đang xem phải các nội dung bạo lực, hành vi sai lệch … Chúng em nghĩ rằng các nền tảng cần có thể thêm các tính năng cảnh báo tự động khi hiển thị các video có cảnh bạo lực, như nút Report (nút Báo cáo nội dung), nút SOS (nút Trợ giúp khẩn cấp)... để bảo đảm các bạn được tiếp cận những nội dung phù hợp với lứa tuổi”.

Liên quan tới nhóm trẻ khuyết tật trải nghiệm nền tảng số, bạn N.V (trẻ lớp Trẻ điếc 5C) góp ý về trải nghiệm dùng các nền tảng với trẻ điếc: “Khác với các bạn, chúng em xem video thông qua việc đọc phụ đề, do đó, em hy vọng tính năng phụ đề có thể được nâng cấp, dễ dàng chuyển qua các ngôn ngữ, như Việt-Anh, bên cạnh đó phụ đề cũng có thể chậm hơn để chúng em có thể dễ dàng học tập… Khi đăng ký, mọi người có thể điền thông tin cơ bản về họ tên và ghi chú tình trạng khuyết tật của trẻ, như vậy, thí dụ với trẻ điếc các em sẽ được phục vụ phụ đề để tiếp cận tốt hơn các nội dung số.”

Đất nước đang bước vào thế vận hội mới, sẽ còn nhiều thay đổi về công nghệ, nhưng nếu chúng ta cam kết và nỗ lực, chúng ta sẽ có thể biến khát vọng thành hành động, để có thể lan tỏa năng lượng tích cực tử tế cho các thế hệ trẻ kế cận liên tục.

Bà Nguyễn Thị Nga, Phó Cục trưởng Cục Bà mẹ và Trẻ em, Bộ Y tế

Từ góc nhìn của phụ huynh, chị Lê Thị Phương Hoa (Hà Nội) cho rằng, có ba điều mà phụ huynh nên trang bị cho các con để các con tự định hướng chứ không phải kiểm soát con. Thứ nhất là bản lĩnh số, bản lĩnh để đối mặt với những điều tiêu cực. Thứ hai là nhận thức số, tức là nhận thức được những lời nói, hành vi thế nào là đúng thế nào là sai. Thứ ba là trau dồi giá trị của bản thân để các con không bị xóa nhòa, không bị lệch lạc, sa đọa trên môi trường số.

Trong môi trường chuyển đổi số mạnh mẽ như hiện nay, có thể thấy, dù là người tạo nội dung hay là người tiếp thu nội dung, các bạn thiếu niên sẽ có thể trở thành các và đi đường dài trên môi trường mạng. Trong hành trình đó, các bậc phụ huynh cũng cần từng bước đồng hành với các em, càng sớm càng tốt và kiên nhẫn, cam kết để thực sự có thể kết nối và giao tiếp cùng con.

LÊ ANH