Lệnh trừng phạt của Mỹ với Nga có thể làm đảo lộn bản đồ dầu mỏ toàn cầu?

(Ảnh: AFP)

Khi Tổng thống Donald Trump trong tháng 10 công bố trừng phạt Rosneft và Lukoil - hai công ty trực tiếp hoặc gián tiếp chiếm khoảng hai phần ba lượng dầu Nga xuất khẩu - Washington đã nhắm thẳng vào nguồn thu chủ chốt của Điện Kremlin. Lệnh trừng phạt có hiệu lực từ ngày 21/11.

Ước tính cho thấy doanh thu dầu khí của Nga, vốn chiếm khoảng một phần tư ngân sách liên bang, đã giảm khoảng một phần ba trong tháng 11 so với cùng kỳ năm trước.

Nguồn thu từ nhiên liệu hóa thạch của Nga - nước xuất khẩu dầu lớn thứ hai thế giới - hiện đang ở mức thấp nhất kể từ khi quốc tế áp đặt trừng phạt sau xung đột ở Ukraine vào năm 2022.

Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ và Brazil đã giảm mua dầu thô Nga. Các nhà giao dịch thì khó tìm đầu ra, khiến lượng dầu Nga phải neo ngoài biển lên mức kỷ lục. Trung Quốc có thể hấp thụ một phần, nhưng Moscow có khả năng phải bán với mức chiết khấu còn sâu hơn.

Những biện pháp trước đây như áp trần giá, gây sức ép ngoại giao, hay hạn chế vận tải biển chỉ ảnh hưởng một phần, vì chúng chủ yếu nhắm vào khâu logistics và tài chính, chứ chưa đánh thẳng vào “trái tim” ngành dầu mỏ Nga. Lần này, Washington đã nâng mức rủi ro lên hẳn khi cho thấy ngay cả những tập đoàn năng lượng lớn nhất của Nga cũng không còn “quá lớn để bị trừng phạt”.

Từ vị thế thống trị đến làn sóng thoái vốn

Việc Lukoil và Rosneft buộc phải bán tài sản tại châu Âu, Trung Đông, châu Phi và Mỹ Latin có thể làm thay đổi chủ sở hữu của nhiều mỏ dầu và nhà máy lọc dầu lớn, từ đó tái định hình các chuỗi cung ứng toàn cầu. Quan trọng hơn, việc các doanh nghiệp Nga biến mất lâu dài khỏi những thị trường trọng yếu có thể làm thay đổi mô hình đầu tư và quan hệ thương mại trong nhiều năm chứ không chỉ trong ngắn hạn.

Nỗ lực bán tháo khối tài sản quốc tế trị giá 22 tỷ USD của Lukoil trước khi giấy phép tạm thời của Mỹ hết hạn vào ngày 13/12 mở đường cho các tập đoàn năng lượng Mỹ và nhà đầu tư phương Tây giành lại vị thế chiến lược từng rơi vào tay Moscow.

Sự chú ý dồn vào những tài sản thượng nguồn sinh lời cao nhất của Lukoil: Mỏ West Qurna-2 tại Iraq; cổ phần ở các mỏ Karachaganak và Tengiz của Kazakhstan; mỏ khí Shah Deniz ở Azerbaijan; cùng nhiều tài sản từ Mexico, Ghana đến Nigeria và Ai Cập.

Ở mảng hạ nguồn, sự xáo trộn cũng không kém phần đáng kể. Các nhà máy lọc dầu của Lukoil tại Bulgaria, Romania và Hà Lan - vốn là điểm tựa ảnh hưởng năng lượng của Nga ở châu Âu - sẽ buộc phải bán nếu lệnh trừng phạt tiếp tục.

Tại Phần Lan, công ty con của Lukoil đã lên kế hoạch đóng cửa hơn 400 trạm xăng sau khi chính phủ từ chối yêu cầu miễn trừ trừng phạt.

Dù Lukoil đã được cấp miễn trừ để tiếp tục vận hành hàng trăm cửa hàng bán lẻ tại Mỹ, Bỉ, Hà Lan và Tây Balkan, thị phần của hãng ở các khu vực này vốn không lớn.

Đông Âu tháo gỡ ảnh hưởng của Nga

Những thay đổi rõ nét nhất đang diễn ra ở Đông Âu.

Tại Bulgaria, nơi mô hình tích hợp giữa lọc dầu và bán lẻ của Lukoil từng mang lại cho Moscow lợi thế thương mại đáng kể, chính phủ đã chỉ định quản lý nhà nước và khởi động quá trình thoái vốn, dự kiến hoàn tất trước ngày 29/4.

Romania chọn tuân thủ đầy đủ lệnh trừng phạt, đẩy nhanh việc bán nhà máy lọc dầu Petrotel, còn Moldova đã tiếp quản hạ tầng nhiên liệu hàng không của Lukoil để bảo đảm nguồn cung ổn định.

Hungary và Slovakia - hai quốc gia lâu nay phụ thuộc gần như tuyệt đối vào dầu thô Nga qua đường ống Druzhba - hiện là hai thành viên EU duy nhất vẫn nhập dầu Nga theo cơ chế miễn trừ đặc biệt của EU.

Dù vậy, họ vẫn có lựa chọn khác. Đường ống Adria từ Croatia, hiện đang vận hành dưới công suất, có thể cung cấp khoảng 480.000 thùng/ngày dầu không có nguồn gốc Nga, đủ để đáp ứng toàn bộ nhu cầu của khu vực.

Thủ tướng Hungary Viktor Orban đã xin được giấy phép tạm thời từ Mỹ để cho phép tập đoàn năng lượng MOL tiếp tục mua dầu, nhưng giấy phép chỉ có hiệu lực một năm. Nếu Hungary không ngừng nhập khẩu, nước này có thể trở thành điểm bám cuối cùng của Nga trong thị trường dầu mỏ EU.

Giành lại không gian chiến lược

Các lệnh trừng phạt mới cũng có thể làm thay đổi thị trường sản phẩm lọc dầu - nơi Lukoil và Rosneft giữ vai trò lớn.

Khi “khe hở lọc dầu” của EU chính thức đóng lại từ tháng 1, những trung tâm trung chuyển từng nhập nhiều dầu thô Nga để tái xuất sản phẩm tinh chế sang châu Âu sẽ buộc phải thu hẹp hoạt động. EU cũng áp lệnh trừng phạt đối với nhà máy lọc dầu Nayara của Ấn Độ, nơi Rosneft nắm giữ cổ phần lớn.

Tuy vậy, vẫn tồn tại một khoảng trống. Việc kiểm soát sản phẩm tinh chế sẽ rất khó khăn. EU hiện thiếu năng lực giám sát có hệ thống để xác định liệu hàng xuất khẩu từ các quốc gia bán ròng lớn - như Ai Cập và UAE - có được khai thác từ dầu thô Nga hay không.

Bên cạnh đó, thị trường năng lượng toàn cầu đến nay vẫn tìm cách thích ứng để duy trì dòng chảy dầu Nga, trong đó có sự mở rộng của “đội tàu bí mật” - những tàu chở dầu hoạt động ngoài hệ thống tài chính phương Tây.

Dẫu vậy, có vẻ như chúng ta đang ở một thời điểm bước ngoặt. Trong nhiều năm, Nga tận dụng các tập đoàn năng lượng để mở rộng ảnh hưởng chính trị và kinh tế sang châu Âu, Trung Đông và nhiều khu vực khác. Giờ đây, cán cân quyền lực của ngành năng lượng toàn cầu có thể đang dịch chuyển theo một hướng mới.

Nh.Thạch

AFP