Liên thông dữ liệu quốc gia để chặn hàng giả từ cửa khẩu

Ông Lưu Mạnh Tưởng, Phó cục trưởng Cục Hải quan

Thưa ông, công tác kiểm tra, giám sát hàng hóa trên thị trường hiện nay vẫn bị cho là chồng chéo giữa các lực lượng chức năng. Ông đánh giá thế nào về thực trạng này?

Cơ quan Hải quan là một trong những cơ quan thực hiện việc kiểm tra, giám sát và kiểm soát hàng hóa xuất nhập khẩu, đóng vai trò ở khâu đầu vào của chuỗi xuất nhập khẩu, sản xuất, lưu thông và tiêu dùng trên thị trường.

Hiện tại đang có sự gia tăng mạnh mẽ của hoạt động xuất nhập khẩu. Theo số liệu cập nhất đến 15/10/2025, kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa đạt khoảng 715 tỷ USD, tăng hơn 17% so với cùng kỳ năm trước. Đây là mức tăng trưởng rất lớn. Cùng với đó, phương thức mua bán, trao đổi hàng hóa, đặc biệt là thương mại điện tử, cũng không ngừng phát triển. Bối cảnh này đặt trách nhiệm nặng nề hơn cho cơ quan Hải quan trong công tác quản lý chất lượng hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu.

Trong quá trình thực hiện các biện pháp kiểm tra, giám sát và kiểm soát hải quan, chúng tôi tổ chức triển khai chính sách của các bộ quản lý chuyên ngành. Tuy nhiên, đang có thực tế là nhiều bộ, ngành vẫn chưa ban hành đầy đủ tiêu chuẩn, quy chuẩn cho từng nhóm hàng, khiến cơ quan Hải quan thiếu căn cứ cụ thể để tổ chức thực hiện.

Hơn thế nữa, cùng với sự phát triển nhanh của công nghệ, cấu tạo và tiêu chuẩn kỹ thuật của hàng hóa ngày càng phức tạp. Trong khi đó, các cơ quan giám định trong nước lại chưa có đủ công cụ, thiết bị để xác định chính xác. Ví dụ, việc phân biệt giữa dược phẩm và thực phẩm chức năng vẫn gặp nhiều lúng túng. Có trường hợp, cơ quan Hải quan gửi mẫu đi giám định, nhưng cơ quan chuyên môn trả lời “không xác định được”, khiến quá trình kiểm soát chất lượng hàng hóa gặp khó khăn.

Hiện xu thế quản lý nhà nước là tạo thuận lợi thương mại, chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, nhưng lại chưa có đánh giá cụ thể về việc mặt hàng nào cần kiểm tra trước khi thông quan và mặt hàng nào có thể chuyển sang kiểm tra sau thông quan. Chẳng hạn, đối với các mặt hàng thiết yếu, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống như thuốc, thực phẩm chức năng, vẫn cần kiểm soát chặt ngay tại khâu thông quan; trong khi các nhóm hàng ít rủi ro có thể chuyển sang hậu kiểm, để vừa giảm tải thủ tục, vừa đảm bảo chất lượng hàng hóa đến tay người tiêu dùng. Song, để làm được điều đó, các cơ quan chức năng phải có đủ nguồn lực, máy móc và thiết bị phục vụ công tác hậu kiểm, đảm bảo việc xác định chính xác chất lượng hàng hóa sau nhập khẩu có đáp ứng yêu cầu hay không.

Việc liên thông dữ liệu, ứng dụng công nghệ giữa các ngành có thể là một giải pháp tốt để quản lý nguồn hàng, truy xuất nguồn gốc và phát hiện hàng giả, hàng nhái một cách hiệu quả không, thưa ông?

Việc phát hiện kịp thời hàng kém chất lượng không chỉ phụ thuộc vào cơ quan quản lý, mà còn đòi hỏi sự tham gia của người dân và doanh nghiệp.

Cùng với sự phát triển của khoa học và công nghệ, chúng ta cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc để xác định rõ hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu, sản xuất và lưu thông trên thị trường có nguồn gốc từ đâu. Theo đó, các cơ quan quản lý nhà nước cần xây dựng cơ sở dữ liệu hàng hóa thuộc trách nhiệm từng bộ, ngành, đồng thời đưa các tiêu chuẩn, quy chuẩn và quy định chuyên ngành lên hệ thống dữ liệu quốc gia. Từ đó, hình thành ứng dụng truy xuất nguồn gốc tập trung trên Cổng thông tin quốc gia, giúp người dân, doanh nghiệp và các tổ chức dễ dàng tra cứu, kiểm chứng và quản lý thông tin.

Khi được tích hợp liên thông giữa các bộ, ngành, hệ thống dữ liệu này sẽ giúp minh bạch hóa nguồn gốc hàng hóa, nâng cao hiệu quả giám sát, đồng thời phát hiện kịp thời các trường hợp hàng giả, hàng nhái, hàng không đạt chất lượng như đã đăng ký.

Hệ thống dữ liệu này đang được cơ quan Hải quan triển khai như thế nào?

Ngành hải quan đang triển khai mạnh mẽ Cơ chế Một cửa quốc gia, tích hợp các giấy phép, chứng từ và quy định quản lý chuyên ngành trên Cổng thông tin Một cửa quốc gia. Hệ thống này cho phép kiểm tra trực tiếp dữ liệu điện tử trong quá trình làm thủ tục hải quan, giúp giảm giấy tờ, rút ngắn thời gian xử lý và nâng cao hiệu quả kiểm soát.

Chúng tôi kỳ vọng các bộ, ngành sẽ tiếp tục tích hợp dữ liệu của mình vào hệ thống này, để việc quản lý trở nên tập trung, thống nhất và minh bạch hơn.

Hồng Vân thực hiện