Liệu Mỹ có giúp Israel - Syria xích lại gần nhau?

Kể từ khi chính quyền Tổng thống Syria Bashar Al-Assad sụp đổ vào cuối năm 2024, Israel đã liên tục phát động các cuộc không kích nhắm vào cơ sở hạ tầng quân sự tại nhiều địa điểm trên khắp Syria.

Lực lượng Israel cũng tiến vào vùng đệm phi quân sự do Liên Hợp Quốc giám sát – vốn ngăn cách Syria với khu vực Cao nguyên Golan mà Israel kiểm soát – cũng như các vùng lân cận, bao gồm đỉnh núi Hermon.

Tuy nhiên, trong tháng trước, có thông tin cho thấy các quan chức Syria và Israel đã tiến hành các cuộc đàm phán trực tiếp nhằm “tránh xung đột”, với mục tiêu ngăn ngừa những căng thẳng leo thang dọc biên giới hai nước.

Trước đây, Syria chỉ liên lạc với Israel thông qua các bên trung gian như Các Tiểu Vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE). Do đó, các cuộc gặp mặt trực tiếp này đánh dấu sự chuyển biến đáng chú ý của chính phủ mới ở Syria do Tổng thống lâm thời Ahmed al-Sharaa lãnh đạo.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu (trái) và Tổng thống lâm thời Syria - ông Ahmed al-Sharaa. Ảnh: THE TIMES OF ISRAEL/SANA

Phức tạp quan hệ Syria-Mỹ-Israel

Theo giới quan sát, tình hình quan hệ Israel - Syria cần được phân tích trong bối cảnh những chuyển biến chính sách táo bạo từ chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump đối với Syria.

Chặng dừng chân đầu tiên trong chuyến công du của ông Trump đến vùng Vịnh vào tháng trước là Saudi Arabia. Tại đây, tổng thống Mỹ đã tuyên bố dỡ bỏ các lệnh trừng phạt của Washington đối với Syria. Ngày hôm sau, ông Trump đã có cuộc gặp trực tiếp với ông al-Sharaa có sự tham dự của Thái tử Saudi Arabia Mohammed bin Salman.

Ngày 23-5, Bộ Tài chính Mỹ đã ban hành quyết định dỡ bỏ trừng phạt, cho phép các cá nhân và doanh nghiệp Mỹ được tiến hành các giao dịch tài chính với các tổ chức tại Syria.

Đến cuối 5, lá cờ Mỹ đã được kéo lên trước dinh thự của Đại sứ Mỹ tại Damascus – một khoảnh khắc biểu tượng mạnh mẽ cho thấy Washington và chính phủ mới ở Syria đang từng bước hướng đến bình thường hóa quan hệ.

Trong khi Mỹ, Anh và Liên minh châu Âu (EU) đã dỡ bỏ nhiều lệnh trừng phạt đối với Syria và bắt đầu thiết lập quan hệ ngoại giao với chính phủ mới ở Damascus, cách tiếp cận của Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu lại trái ngược hoàn toàn.

Chính phủ Israel công khai mong muốn phương Tây tiếp tục duy trì áp lực kinh tế lên Syria, đồng thời kêu gọi Mỹ và châu Âu tránh thực hiện các bước đi có thể trao tính chính danh cho chính quyền của ông al-Sharaa.

Theo tờ The New Arab, giới cầm quyền ở Damascus hiểu rằng chỉ có Washington mới đủ sức gây áp lực buộc Tel Aviv chấm dứt các hành động quân sự chống lại Syria. Đây là một trong những lý do khiến ông al-Sharaa coi việc mở ra chương mới trong quan hệ với Mỹ là yếu tố then chốt cho tương lai của đất nước.

Dù chính sách của Mỹ đối với Syria hiện nay mâu thuẫn với chính sách của Israel, ông Trump nhìn chung vẫn để mặc Israel hành động theo ý mình, ông Aron Lund, chuyên gia nghiên cứu tại tổ chức Century International và nhà phân tích cấp cao của Cơ quan Nghiên cứu Quốc phòng Thụy Điển, nhận định.

Triển vọng bình thường hóa quan hệ Syria – Israel

Một câu hỏi then chốt đang được nhiều nhà phân tích đặt ra là: chính quyền Mỹ sẽ tận dụng việc dỡ bỏ trừng phạt và mở cửa ngoại giao với Damascus như thế nào để đưa Syria vào quỹ đạo bình thường hóa quan hệ với Israel.

Thị trấn Daraa, phía nam Syria, trúng không kích ngày 18-3. Ảnh: AFP

Ông al-Sharaa từng tuyên bố rằng khả năng bình thường hóa quan hệ với Israel là điều có thể cân nhắc, tuy nhiên phải đi kèm những điều kiện nhất định. Dù vậy, chuyên gia Aron Lund cho rằng viễn cảnh Syria thiết lập quan hệ ngoại giao đầy đủ với Israel là điều “khó xảy ra”.

“Có vẻ như ông al-Sharaa đang sử dụng triển vọng ký kết thỏa thuận với Israel như một cách để giữ chân Washington trong cuộc chơi, và có lẽ cũng nhằm khiến Mỹ kiềm chế Israel” - ông Lund nói.

“Mượn ý tưởng bình thường hóa để gây chú ý khác hoàn toàn với việc thực sự bình thường hóa” - vị chuyên gia nêu ý kiến.

Khác với Ai Cập, Jordan, UAE và Morocco vào thời điểm ký các thỏa thuận bình thường hóa với Israel theo Hiệp định Abraham mà Tổng thống Trump đưa ra trong nhiệm kỳ đầu, Syria vẫn tồn tại tranh chấp lãnh thổ chưa được giải quyết với Tel Aviv. Điều này khiến khả năng Syria bình thường hóa với Israel ngày càng khó xảy ra.

“Vấn đề không chỉ xoay quanh người Palestine, mà còn liên quan đến lãnh thổ của Syria – cụ thể là Cao nguyên Golan. Nếu bạn hỏi các nhà lãnh đạo Israel, họ sẽ nói nơi đó đã vĩnh viễn thuộc về Israel. Mỹ thì ủng hộ tuyên bố đó. Điều này khiến lập trường của Syria đối với Israel hoàn toàn khác với các quốc gia đã ký các thỏa thuận bình thường hóa trước đây” - ông Lund giải thích.

“Thêm vào đó, tình hình khu vực hiện nay không thuận lợi cho một thỏa thuận, với làn sóng phẫn nộ tại Syria và nhiều nơi khác về cách Israel đối xử với người Palestine ở Gaza” - chuyên gia nói thêm.

Bên cạnh đó, việc Israel kiểm soát thêm lãnh thổ và không kích Syria được dự đoán là sẽ tiếp diễn. Do đó, khả năng Syria tham gia Hiệp định Abraham trong bối cảnh hiện tại là điều rất xảy ra.

Về lâu dài, giới lãnh đạo Syria sẽ tìm cách duy trì đà tiến ngoại giao với phương Tây, đặc biệt là với Mỹ. Đây là một yếu tố có thể khiến Damascus hạn chế đối đầu trực diện với Israel.

THẢO VY