Lối ra nào cho 'nông dân 4.0'?

Tính đến thời điểm hiện tại, một con số cụ thể về nông dân chuyên nghiệp hay nông dân thông minh trên toàn quốc vẫn là một ẩn số. Thực tế, đây là những khái niệm mới đang được định hình và xây dựng, tồn tại dưới các mô hình và tiêu chí khác nhau ở từng địa phương.

Đơn cử như tại tỉnh Đồng Tháp, một trong những địa phương tiên phong trong chuyển đổi nông nghiệp, mô hình "nông dân chuyên nghiệp" đã được thí điểm và đạt được những kết quả ban đầu đáng khích lệ. Theo thống kê, đã có hơn 540 hộ được công nhận danh hiệu này.

Chưa có tiêu chí rõ ràng

Trong khi đó, tại những vùng nông nghiệp trọng điểm khác, con đường tiến tới sự chuyên nghiệp vẫn còn nhiều trăn trở. Tại hội thảo “Nông dân Việt Nam: từ truyền thống đến chuyên nghiệp, thông minh” tổ chức ngày 24/9, ông Lâm Tiến Thạch, Bí thư Đảng ủy xã Long Phú, một xã thuần nông trồng lúa ở Cần Thơ, cho biết: “Có thể sau khi sáp nhập đơn vị hành chính, trên địa bàn thành phố Cần Thơ đã có những tấm gương về nông dân chuyên nghiệp, thông minh, nhưng ở xã Long Phú thì gần như đến thời điểm hiện nay chưa có”.

Phát biểu của ông Thạch đã phản ánh đúng thực trạng chung của nhiều vùng nông thôn, khi tính chuyên nghiệp và thông minh vẫn còn là một đích đến xa xôi.

Tuy nhiên, không thể phủ nhận những tín hiệu tích cực đã và đang xuất hiện trên khắp cả nước. Phong trào thi đua "nông dân sản xuất, kinh doanh giỏi" đã trở thành động lực mạnh mẽ, giúp nâng cao năng lực và vị thế của người nông dân. Các số liệu cho thấy, đã có hơn 6,5 triệu hộ nông dân đăng ký tham gia và hơn 3,7 triệu hộ đã đạt danh hiệu này trong những năm qua, với những tiêu chí rõ ràng về doanh thu và lợi nhuận. Điều này chứng tỏ nông dân Việt Nam hoàn toàn có ý chí và năng lực để vươn lên làm giàu chính đáng.

Trong bối cảnh bùng nổ của công nghệ số, “nông dân thông minh” đang dần hiện hữu qua việc ứng dụng công nghệ vào sản xuất và kinh doanh. Dù chưa có con số chính xác về số lượng "nông dân thông minh", nhưng các dữ liệu về chuyển đổi số cho thấy một bức tranh đầy triển vọng. Theo thống kê, tính đến cuối năm 2024 đã có hơn 5,5 triệu hộ sản xuất nông nghiệp được hỗ trợ tạo tài khoản và đưa sản phẩm lên các sàn thương mại điện tử. Con số này không chỉ là dấu hiệu của một xu hướng, mà còn là minh chứng cho sự sẵn lòng tiếp nhận cái mới, chủ động tìm kiếm các kênh phân phối hiện đại của người nông dân, thành viên HTX.

Nhiều nông dân, thành viên HTX đang từng bước chuyển mình theo hướng chuyên nghiệp.

Tuy nhiên, con đường từ truyền thống đến chuyên nghiệp không hề bằng phẳng. Ông Lâm Tiến Thạch cho rằng, việc công nhận nông dân chuyên nghiệp, thông minh vẫn còn rất khó khăn do chưa có một khái niệm, tiêu chí chung trên toàn quốc. Điều này khiến người nông dân không có căn cứ rõ ràng để phấn đấu.

Bên cạnh đó, bức tranh lao động nông thôn vẫn còn nhiều hạn chế. Theo Tổng điều tra nông lâm thủy sản, cả nước có hơn 9 triệu hộ, nhưng quy mô sản xuất nhỏ lẻ, manh mún vẫn là rào cản lớn. Đất sản xuất của các hộ trung bình chỉ 2,8 thửa, với diện tích mỗi thửa là 2.026,3 m2. Với quy mô nhỏ như vậy, việc áp dụng công nghệ và quy trình sản xuất tuần hoàn là điều bất khả thi.

Ông Nguyễn Văn Cường, Giám đốc HTX tuần hoàn xanh GL (Gia Lai), đã chỉ ra một khó khăn khác: “Dù đã chuyển đổi sản xuất, liên kết theo chuỗi nhưng đến thời điểm này, HTX yếu nhất ở vấn đề tài chính. Hiện giờ, HTX đang phải vay ngân hàng theo hình thức thế chấp tài sản nhưng cũng rất khó khăn. Nếu HTX không hoạt động thì chuỗi sẽ đứt gãy”.

Theo ông Cường, nguồn vốn là một nút thắt quan trọng. Nếu không giải quyết được vấn đề này, ngay cả những nông dân hội tụ đủ tâm, trí, tài cũng khó có thể chuyển mình theo hướng chuyên nghiệp.

Bài toán cho sự chuyên nghiệp

Dù vậy, niềm tin vào sự chuyển mình của người nông dân vẫn là động lực lớn. Ông Nguyễn Anh Dũng, Giám đốc HTX Giống nông nghiệp Định An (Đồng Tháp), một trong những điển hình của tư duy tiên phong, kỳ vọng: “Mong muốn lớn nhất của tôi là tất cả nông dân, thành viên HTX đều trở thành người chuyên nghiệp, thông minh. Muốn vậy, cần tập huấn cho nông dân ứng dụng công nghệ số, trong đó có bán hàng online. Bởi thực tế, rất nhiều nông dân livestream bán hàng và không có đủ hàng để bán. Điều quan trọng là phải giúp họ biết cách livestream”. Chia sẻ này cho thấy, người nông dân hiện đại phải có tầm nhìn xa hơn, chuyển từ sản xuất đơn thuần đến kinh doanh, làm chủ công nghệ, thị trường.

Như ông Võ Quan Huy, Giám đốc Công ty TNHH Huy Long An, một doanh nhân thành công trong lĩnh vực nông nghiệp, nhận định: “Nông dân, thành viên HTX hiện nay mới chuyên nghiệp khoảng 50%. Muốn chuyên nghiệp và thông minh thì người nuôi thủy sản không chỉ dừng ở nuôi thông thường mà phải biết chọn giống, chế biến, liên kết doanh nghiệp. Người trồng cam không chỉ mở rộng diện tích, mà còn phải biết làm sao để xuất khẩu hoặc tiêu thụ ra Hà Nội vào mùa hè...”.

PGs. Ts Vũ Trọng Khải, nguyên Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn, cho biết nông nghiệp là kế sinh nhai chủ yếu của nhiều hộ nông dân, thành viên HTX. Nhưng nông dân, thành viên HTX phải sống được bằng nông nghiệp thì mới là “chuyên nghiệp”. Muốn vậy, nông dân, HTX phải tích tụ ruộng đất đủ lớn, có diện tích đủ lớn mới áp dụng được công nghệ, chuyển đổi sản xuất theo hướng thông minh, tuần hoàn. Muốn vậy, chính sách tích tụ ruộng đất phải phù hợp, phải tạo điều kiện cho nông dân, HTX được tích tụ trên quy mô lớn thay vì nhiều diện tích đất bị thu hồi và đền bù như hiện nay.

Có thể thấy, con đường chuyển đổi của người nông dân, thành viên HTX không chỉ dừng lại ở việc áp dụng công nghệ mà còn đòi hỏi sự thay đổi toàn diện về nhận thức, tư duy và kỹ năng. Việc xác định các tiêu chí rõ ràng, xây dựng một hệ thống hỗ trợ từ chính sách đến nguồn vốn, cùng với sự chủ động học hỏi của người nông dân, thành viên HTX chính là những yếu tố then chốt để hình mẫu “nông dân 4.0” không còn là câu chuyện của tương lai, mà trở thành hiện thực sống động trên khắp các cánh đồng Việt Nam.

Huyền Trang