Luật sư Phan Anh - Tấm gương trí thức yêu nước và di sản được tiếp nối

Hơn ba thập kỷ sau khi ông qua đời, những giá trị mà ông theo đuổi vẫn được tiếp nối thông qua các hoạt động thiết thực của Quỹ Xã hội Phan Anh – một tổ chức mang tên ông, hướng đến phát triển văn hóa, giáo dục và khoa học vì cộng đồng.

Cuốn sách "Những chặng đường anh đi" của Đỗ Hồng Chỉnh viết về Luật sư Phan Anh.

Phan Anh – Người trí thức của dân tộc

Luật sư Phan Anh sinh ngày 1 tháng 3 năm 1912 tại làng Tùng Ảnh, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh – một vùng quê giàu truyền thống khoa bảng và cách mạng. Được đào tạo trong nền giáo dục Pháp – Việt, ông sớm bộc lộ tư duy độc lập và tầm nhìn vượt thời đại.

Năm 1937, Phan Anh tốt nghiệp cử nhân luật tại Trường Đại học Đông Dương với vị trí thứ hai, chỉ sau một người Pháp, không phải vì kém tài học mà chỉ vì đơn giản ông là dân bản xứ! Năm 1938, luật sư Phan Anh sang Pháp du học nhưng do chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ, ông đã không kịp bảo vệ học vị Tiến sĩ Luật học. Tuy nhiên, ông cũng không ở lại Pháp để hành nghề như nhiều người bạn Pháp khuyên mà đã trở về Việt Nam với ý thức phụng sự xã hội một cách đúng đắn và đường hoàng theo tinh thần kẻ sĩ truyền thống.

Trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, ông là Bộ trưởng Bộ Thanh niên trong Chính phủ Trần Trọng Kim. Tuy nhiên, ngay khi tham gia chính phủ Trần Trọng Kim, ông và nhiều trí thức khác đã bí mật, kín đáo gieo những hạt mầm cho cách mạng. Trường Thanh niên Tiền tuyến là một minh chứng. Hàng chục tướng lĩnh, sĩ quan của Quân đội cách mạng đã xuất thân từ ngôi trường này.

Ông đã tham gia Chính phủ Hồ Chí Minh ngay sau khi Cách mạng thành công. Sau cuộc Tổng tuyển cử ngày 6/1/1946, luật sư Phan Anh đã được mời làm Bộ trưởng Quốc phòng trong thành phần Chính phủ Liên hiệp Kháng chiến (thành lập ngày 2/3/1946), một vị trí tối quan trọng trong bối cảnh đất nước đang chuẩn bị kháng chiến chống thực dân Pháp quay trở lại.

Tới ngày 3/11/1946, khi Chính phủ mới được thành lập, vị trí Bộ trưởng Bộ Quốc phòng mới được giao cho Đại tướng Võ Nguyên Giáp… Với Bộ trưởng Phan Anh, lực lượng vũ trang ta thời đó đã lựa chọn được nhiều trí thức yêu nước, tuổi trẻ tài cao vào các vị trí quan trọng: Hoàng Đạo Thúy – Chính trị Cục trưởng; Phan Tử Lăng – Quân chính Cục trưởng; Vũ Văn Cẩn – Quân y Cục trưởng; Vũ Anh – Chế tạo Cục trưởng; Phan Văn Phúc – Quân huấn Cục trưởng; Lê Văn Chất – Quân pháp Cục trưởng… Tất cả những nhân vật này khi mới gia nhập quân đội đều chưa là đảng viên nhưng đã mang sẵn trong mình bầu máu nóng phụng sự chính nghĩa, vì độc lập, tự do của Tổ quốc.

Từ sau năm 1954, ông tiếp tục giữ nhiều chức vụ quan trọng: Bộ trưởng Bộ Thương nghiệp, Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam, Phó Chủ tịch Quốc hội, Phó Chủ tịch Mặt trận Tổ quốc Việt Nam... Mỗi vai trò, ông đều thể hiện sự tận tụy và tinh thần phụng sự tổ quốc. Phan Anh là mẫu hình trí thức dấn thân – không chỉ hiểu biết sâu sắc về luật pháp, kinh tế, xã hội mà còn giữ vững được đạo đức và lý tưởng phụng sự nhân dân.

Đặc biệt, ông là một trong số ít những người thuộc tầng lớp trí thức "Tây học" nhưng không tách rời khỏi đời sống thực tiễn, và luôn gần gũi với nỗi đau của dân tộc. Trong những năm cuối đời, ông tập trung nhiều cho các hoạt động giáo dục và phát triển trí tuệ thế hệ trẻ – điều mà ngày nay được tiếp nối mạnh mẽ bởi Quỹ mang tên ông.

Quỹ Xã hội Phan Anh – Di sản sống động của một nhân cách lớn

Năm 2019, phu nhân của Luật sư Phan Anh là bà Đỗ Thị Hồng Chỉnh đã thành lập Quỹ Xã hội mang tên luật sư Phan Anh. Được thành lập nhằm ghi nhớ và phát huy những giá trị mà Luật sư Phan Anh theo đuổi, Quỹ Xã hội Phan Anh (Phan Anh Social Foundation) là một tổ chức phi lợi nhuận hoạt động vì sự phát triển bền vững của xã hội. Với triết lý “Giáo dục là chìa khóa của sự tiến bộ”, Quỹ đã không ngừng mở rộng phạm vi hoạt động, kết nối các nguồn lực xã hội để hỗ trợ cộng đồng – đặc biệt là trẻ em, thanh thiếu niên và người yếu thế.

Một trong những hoạt động trọng tâm của Quỹ là trao học bổng cho học sinh nghèo, học sinh vùng sâu vùng xa, đặc biệt tại quê hương Hà Tĩnh của Luật sư Phan Anh. Đây không chỉ là một hành động từ thiện, mà còn là cách Quỹ thúc đẩy “công bằng giáo dục”, giúp những học sinh khó khăn có cơ hội tiếp cận tri thức và vượt lên số phận.

Ngay từ đầu thành lập Quỹ đã giành hàng trăm xuất quà cùng hàng chục xuất học bổng cho các em học sinh nghèo tại Hà Tĩnh quê hương của nhiều danh nhân, anh hùng hào kiệt, chiến sĩ cách mạng. Các học bổng không chỉ hỗ trợ tài chính, mà còn là lời nhắn gửi về giá trị của nghị lực, của ý chí vươn lên trong nghịch cảnh.

Không dừng lại ở việc cấp học bổng, Quỹ còn tổ chức nhiều hoạt động bồi dưỡng kỹ năng mềm, kỹ năng sống, các cuộc thi sáng tạo như vẽ tranh thư viện, đọc sách truyền cảm hứng… Quỹ hướng đến việc xây dựng một thế hệ công dân trẻ có đạo đức, có năng lực tư duy độc lập và sẵn sàng cống hiến cho xã hội.

Quỹ Phan Anh còn tham gia vào các chương trình quốc tế nhằm thúc đẩy sự phát triển xanh, giảm phát thải carbon, kết nối thương mại bền vững… Đây là bước đi cho thấy tầm nhìn chiến lược và cam kết của Quỹ trong việc góp phần giải quyết các thách thức toàn cầu, trên nền tảng của giáo dục và đạo lý nhân bản. Một biểu tượng vượt thời gian.

Luật sư Phan Anh không chỉ là một nhân vật lịch sử – ông là biểu tượng của một lớp trí thức Việt Nam hiện đại: có tri thức, có đạo đức, có tinh thần dân tộc, có trách nhiệm xã hội. Cuộc đời ông là minh chứng cho sức mạnh của lý tưởng, của sự dấn thân vì công lý và sự phát triển.

Sự ra đời và phát triển của Quỹ Xã hội Phan Anh không chỉ là sự tưởng nhớ, mà là cách những người hôm nay tiếp nối hành trình của một con người đã sống trọn vẹn vì dân tộc. 35 năm sau ngày ông mất, tên tuổi Luật sư Phan Anh không chỉ sống trong sử sách – mà còn sống trong từng suất học bổng, từng cuốn sách được trao, từng nụ cười của trẻ em nghèo được tiếp thêm ước mơ.

Tưởng nhớ ông hôm nay – cũng là nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm của mỗi con người trước cộng đồng, trước lịch sử và trước tương lai.

Trung Sơn