Ly tán và đói khát ở Gaza: Bóng ma 'thảm họa' gần 80 năm trước quay lại

Cuộc chiến tại Dải Gaza không chỉ cướp đi sinh mạng của hàng chục nghìn người mà còn khiến phần lớn dân cư rơi vào cảnh vô gia cư, đói khát. Trong ký ức của nhiều gia đình Palestine, những gì đang diễn ra gợi lại sự kiện Nakba năm 1948, khi hàng trăm nghìn người buộc phải rời bỏ quê hương.

Hình ảnh phụ nữ và trẻ em Palestine buộc phải di tản khỏi vùng đất nay là Israel năm 1948. Ảnh: Getty Images/Bettmann

Cuộc chiến của Israel ở Dải Gaza hiện đã khiến phần lớn trong số 2,2 triệu cư dân Palestine phải rời bỏ nhà cửa. Ảnh: AFP

Ký ức không phai về “thảm họa” năm 1948

Một buổi tối tháng 9/2023, gia đình ông Abdallah Abu Samra quây quần bên ngôi nhà nhỏ ở phía bắc Gaza. Trong không khí ấm áp, người đàn ông 87 tuổi lại kể cho con cháu nghe câu chuyện tuổi thơ của mình, khi ông mới 10 tuổi đã phải rời khỏi ngôi làng Iraq Suwaydan trong cuộc xung đột năm 1948. Gia đình ông, cũng như hàng trăm nghìn người Palestine khác, trở thành những người tị nạn trong chính vùng đất quê hương.

Ông Abdallah Abu Samra đã trải qua "thảm họa" năm 1948 và giờ lại phải sống trong một căn lều tạm bợ ở miền nam Gaza với nỗi lo thảm họa lặp lại. Ảnh: The New York Times

Đối với ông Abdallah, ký ức ấy chưa bao giờ mờ nhạt. Ông thường nhấn mạnh rằng mỗi thế hệ phải ghi nhớ sự kiện Nakba, bởi đó không chỉ là quá khứ đau thương mà còn là một phần bản sắc. “Điều quan trọng nhất là chìa khóa của ngôi nhà”, ông kể. “Mọi người đều khóa cửa lại và mang theo chìa khóa với hy vọng chỉ rời đi trong một thời gian ngắn”. Nhưng những ngày rời xa nhà đã biến thành nhiều tháng, rồi nhiều năm.

Trong câu chuyện của mình, ông Abdallah vẫn mong có thể được trở về. Nhưng chỉ trong vòng vài tuần sau, viễn cảnh đó dường như xa vời hơn bao giờ hết.

Chiến tranh mới và nỗi sợ tái diễn

Ngày 7/10/2023, vụ tấn công bất ngờ của Hamas vào Israel làm khoảng 1.200 người thiệt mạng và khoảng 250 người bị bắt làm con tin, theo số liệu phía Israel. Ngay sau đó, Israel phát động chiến dịch quân sự quy mô lớn tại Gaza. Các cuộc không kích liên tiếp, cùng với lệnh sơ tán hàng loạt, đã khiến hàng triệu người phải bỏ nhà cửa, sống trong cảnh màn trời chiếu đất.

Người dân Palestine di tản khỏi miền bắc Gaza sau lệnh sơ tán của Israel vào tháng 3. Ảnh: The New York Times

Theo Liên Hợp Quốc, khoảng 90% dân số Gaza, tương đương gần 2 triệu người đã bị buộc phải rời bỏ nơi ở, nhiều gia đình phải di chuyển nhiều lần. Chính quyền Israel cho rằng, việc sơ tán là “biện pháp tạm thời” nhằm bảo vệ dân thường trước các đợt tấn công nhằm vào cơ sở hạ tầng của Hamas. Tuy nhiên, nhiều tổ chức quốc tế cảnh báo đây có thể là sự thay đổi nhân khẩu lâu dài, vi phạm luật pháp quốc tế.

Cao ủy Nhân quyền Liên Hợp Quốc Volker Turk cho rằng, hành động này “tương đương với thanh lọc sắc tộc”. Tổ chức Theo dõi Nhân quyền cùng nhiều nhóm nhân quyền khác thậm chí cáo buộc Israel đang theo đuổi một chính sách có tính hệ thống nhằm trục xuất người Palestine ra khỏi Gaza.

Bộ trưởng Nông nghiệp Israel Avi Dichter từng tuyên bố: “Chúng tôi đang triển khai chiến dịch Nakba Gaza 2023”. Trong khi đó, Bộ trưởng Tài chính Bezalel Smotrich nói, lực lượng Israel sẽ “phá hủy mọi thứ còn sót lại của Gaza” và “chinh phục, thanh lọc, ở lại cho đến khi Hamas bị tiêu diệt”. Những tuyên bố này càng làm gia tăng lo ngại trong cộng đồng Palestine rằng lịch sử năm 1948 đang lặp lại.

Người dân Palestine bên những đống đổ nát của trại Jabalia ở phía bắc Gaza. Ảnh: The New York Times

Cuộc sống trong cảnh ly tán

Gia đình ông Abdallah Abu Samra là minh chứng rõ nét. Ngay ngày đầu tiên chiến sự bùng nổ, bom đạn rơi sát ngôi nhà khiến cả gia đình phải vội vã rời đi. Hơn 20 người trong gia đình rơi vào vòng xoáy di tản liên miên, chia tách mỗi người một nơi. Một số đã thiệt mạng, một số sang Ai Cập và tự hỏi liệu họ có ngày trở về.

Ở tuổi gần 90, ông Abdallah phải sống trong một căn lều tạm bợ ở miền nam Gaza, che chắn bằng bạt, màn và vài tấm gỗ vụn. Ông thừa nhận: “Tôi luôn nghĩ, luôn nói, và luôn mơ về ngày được về nhà”, song viễn cảnh ấy ngày càng xa vời.

Ngôi nhà của gia đình ông Abdallah Abu Samra trước xung đột.

Ngôi nhà của gia đình ông Abdallah Abu Samra bị phá hủy.

Con gái ông, bà Abeer Abu Samra nhớ lại khi còn nhỏ từng thắc mắc vì sao cha mẹ mình lại rời bỏ ngôi nhà ở Iraq Suwaydan năm 1948. “Tôi từng hỏi, nhưng rồi khi bom rơi gần nhà, tôi hiểu ra. Chúng tôi, hai thế hệ, đã phải trải qua cùng một thử thách”, bà nói.

Cháu gái ông, Ghada Abu Samra, hiện tạm trú ở Ai Cậpcho biết, cô vẫn mang theo chiếc chìa khóa ngôi nhà giờ đã thành đống đổ nát. “Đó là thứ duy nhất nhắc nhở tôi về quê hương”, cô nói.

Những câu hỏi chưa có lời đáp

Trong bối cảnh chiến sự, Israel cho biết đã mở hành lang nhân đạo, thông báo sơ tán bằng tờ rơi, tin nhắn và cuộc gọi. Nhưng thực tế, nhiều khu vực của Gaza đã trở nên không thể ở được, dẫn tới tình trạng di dời kéo dài và nguy cơ không thể hồi hương.

Ngân hàng Thế giới ước tính phải mất tới 80 năm để tái thiết toàn bộ số nhà cửa bị phá hủy ở Gaza. Với nhiều người, hy vọng trở lại ngôi nhà xưa dần tắt lịm. “Với những gì đang xảy ra, chúng tôi đang mất dần niềm tin rằng mình có thể quay về”, Ghada Abu Samra thổ lộ.

Chiếc chìa khóa nhà ở Gaza mà Ghada Abu Samra luôn mang theo. Ảnh: The New York Times

Trong khi đó, cộng đồng quốc tế vẫn chia rẽ. Người Israel coi sự ra đời của nhà nước năm 1948 là cuộc chiến sinh tồn, trong khi người Palestine coi đó là thảm họa. Chính sự bất đồng này khiến giải pháp “quyền trở về” của người tị nạn Palestine vẫn là vấn đề gai góc nhất trong mọi nỗ lực hòa giải.

Một vòng luẩn quẩn của ly tán

Từ năm 1948 đến nay, hàng triệu người Palestine và hậu duệ của họ vẫn sống trong tình trạng tị nạn, chủ yếu tại Gaza, Bờ Tây và các quốc gia lân cận. Cuộc chiến hiện tại đang khiến vòng luẩn quẩn ấy thêm trầm trọng.

Ông Abdallah giờ ở tuổi xế chiều vẫn không thoát khỏi cảnh di tản. Gia đình ông đã nhiều lần kêu gọi hỗ trợ để sang Ai Cập, nhưng bản thân ông kiên quyết ở lại Gaza. “Tôi sẽ không rời Gaza thêm lần nào nữa. Tôi đã chịu cảnh ly tán đủ rồi, từ thời thơ ấu đến nay”.

Lời khẳng định ấy vang vọng như một tuyên ngôn bất lực trước số phận, nhưng cũng phản ánh niềm khát khao bám trụ với mảnh đất quê hương, dù chỉ còn là đống tro tàn.

Tương lai nào cho Gaza?

Những gì đang diễn ra ở Gaza hôm nay không chỉ là một cuộc chiến tranh quân sự, mà còn là cuộc chiến về ký ức và bản sắc. Đối với người Palestine, Nakba không phải là một sự kiện khép lại từ 80 năm trước, mà là một trải nghiệm liên tục, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Trong bối cảnh đó, nỗi lo lịch sử tái diễn không chỉ xuất phát từ ký ức của quá khứ, mà còn từ hiện thực khốc liệt mà hàng triệu người Gaza đang phải đối mặt. Liệu họ có cơ hội trở về, hay một “Nakba mới” đang dần hình thành, là câu hỏi lớn mà thế giới vẫn chưa có câu trả lời.

Hồng Nhung