Mùa bắt sâu tre

Tặng vật của rừng

Trước ngày làng Kon Băh (xã Ia Khươl) tổ chức lễ mừng nhà rông mới, anh Mao-Trưởng thôn, cùng vài thanh niên ngược về làng cũ cách đó gần chục cây số giáp tỉnh Quảng Ngãi để tìm sâu tre đãi khách quý.

Từ ngày dân làng Kon Băh chuyển về nơi ở mới, những rặng tre nơi làng cũ không còn người trông coi, cứ thế mà hóa thành rừng. Người làng vẫn thường tìm về đây để bắt sâu tre-loài sâu trắng sữa, được chế biến thành món ăn đặc sản của họ.

Già làng Kon Băh giới thiệu món sâu tre trong bữa tiệc mừng nhà rông mới. Ảnh: Minh Châu

Anh Mao cho biết: Sâu tre thường xuất hiện vào mùa măng rừng. Nếu tháng 9 là mùa sâu sinh sản trong thân tre thì tháng 10 và 11 là mùa sâu trú ngụ trong cây lồ ô. Để bắt được sâu cũng cần con mắt quan sát và kinh nghiệm: “Giữa bụi tre, thấy cây nào đốt ngắn hơn, ngọn héo, còi cọc, trên thân có những lỗ nhỏ đùn ra mùn cưa thì chắc chắn có sâu”-anh Mao nói.

Vào mùa sâu tre, những chàng trai Bahnar thường rủ nhau thành nhóm vào rừng “săn” sâu. “Có rừng lồ ô sâu trong núi, xe máy không vào được, phải đi bộ hàng chục cây số. Nhưng mùa bắt sâu tre vui lắm, đi một ngày có khi bắt được vài ký, đem về cải thiện bữa ăn gia đình. Mùa bắt sâu tre còn trở thành sinh hoạt truyền thống của trai làng Bahnar vùng này”-ông Mao cười nói.

Sâu tre là món ăn bổ dưỡng chỉ có theo mùa măng mừng. Ảnh: Minh Châu

Những con sâu trắng sữa, mập mạp được người Bahnar chế biến khá đơn giản: chiên, xào, rang nhưng ngon nhất là nướng ống lồ ô. Sâu có vị béo, bùi, ngậy, mềm tan trong miệng. Trong bữa tiệc mừng nhà rông mới, chỉ bàn đãi khách quý ở vị trí trung tâm mới có món sâu tre.

Trưởng thôn Kon Băh kể thêm: “Loài sâu này rất bổ, ăn vào khỏe người lắm. Trẻ con suy dinh dưỡng, người già yếu mà được ăn sâu này thì như có thuốc quý. Nhưng thỉnh thoảng cũng có người bị dị ứng, nhẹ thì ngứa, nặng thì khó thở. Dù vậy, đây vẫn là món ăn mà người Bahnar rất ưa thích. Khách quý lắm mới được mời món sâu tre”.

Ký ức buôn làng

Sâu tre không chỉ là món ăn, mà còn gắn với ký ức buôn làng. Già làng Yưuh (làng Kon Sơ Lăl, xã Ia Khươl) kể: “Từ nhỏ, mình thường theo cha vào rừng bắt sâu tre. Ngày xưa, nguồn thực phẩm của ông bà đều đến từ tự nhiên, mùa nào ăn thức đó. Nhưng mùa bắt sâu tre nhộn nhịp hơn vì loài này gắn liền với những bụi tre bản địa thân thuộc. Kinh nghiệm bắt sâu tre được truyền lại giữa các thế hệ như một phần đời sống văn hóa”.

Tái hiện cảnh bắt sâu tre trong nghi lễ mừng lúa mới của người Bahnar. Ảnh: Minh Châu

Không quá lời khi nói tre, nứa, lồ ô đã hòa vào đời sống của cư dân bản địa. Chúng không chỉ là nguyên liệu làm nhà rông, nhà ở, đan lát vật dụng thiết yếu, chế tác nhạc cụ truyền thống, chế biến món ăn, mà còn hiện diện trong mọi mặt sinh hoạt. Và từ chính loài cây gắn bó máu thịt với đời sống ấy sinh ra loài sâu tre-tặng vật quý mà rừng gửi tặng cho con người.

Già làng Yưuh cho biết: Những cây tre, lồ ô bị sâu làm tổ sẽ không thể phát triển, việc chặt cây lấy ấu trùng cũng là cách người dân bảo vệ rừng nguyên liệu tự nhiên.

Sâu tre không chỉ là món ăn mà còn gắn với ký ức buôn làng. Ảnh: Minh Châu

Cũng bởi mối gắn bó máu thịt ấy mà trong phần phục dựng lễ mừng lúa lúa mới (Tuần lễ hoa dã quỳ-Núi lửa Chư Đang Ya năm 2024), làng Kon Sơ Lăl đã tái hiện lại hình ảnh những chàng trai Bahnar khỏe mạnh vào rừng bắt sâu tre-một nghi thức vừa đời thường, vừa mang đậm nếp sống văn hóa.

Mùa bắt sâu tre vì thế không chỉ là dịp kiếm món ăn ngon theo mùa mà còn là cách gìn giữ nếp sống gắn bó với rừng, nuôi dưỡng ký ức và bản sắc của cả một vùng đất.

MINH CHÂU