Nâng cao năng lực giám tuyển, định hình bảo tàng tương lai

Các diễn giả thảo luận tại diễn đàn

Sự kiện do Văn phòng UNESCO tại Hà Nội phối hợp Trường ĐH Văn hóa TP.HCM và Viện ĐH Sydney Việt Nam tổ chức, tiếp nối phiên thảo luận đầu tiên ở Hà Nội (11.2024), nhằm thúc đẩy đối thoại liên ngành, nâng cao năng lực giám tuyển và tăng cường hợp tác giữa bảo tàng công lập và tư nhân.

Chia sẻ và hợp tác để cùng nhau “mở khóa” bảo tàng

Theo ông Jonathan Baker, Trưởng đại diện UNESCO tại Việt Nam, tiếp nối thành công hội thảo đầu tiên tại Hà Nội vào năm ngoái, Diễn đàn lần này tiếp tục hành trình tái hình dung vai trò lãnh đạo và thực hành giám tuyển trong lĩnh vực bảo tàng tại Việt Nam.

“UNESCO tự hào được đồng hành cùng Trường ĐH Văn hóa TP.HCM và Viện ĐH Sydney Việt Nam trong sáng kiến này, nhằm tạo ra một không gian hợp tác cởi mở, nơi các nhà giáo dục, giám tuyển, sinh viên và chuyên gia có thể cùng khám phá ý tưởng mới, chia sẻ kinh nghiệm quốc tế và định hình tương lai ngành bảo tàng theo hướng bao trùm, sáng tạo và bền vững.

Trong bối cảnh văn hóa Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ, đây là điểm thuận lợi để tiếp tục bồi đắp và phát huy vai trò lãnh đạo có tầm nhìn trong toàn ngành”, ông Jonathan Baker chia sẻ.

PGS.TS Jane Gavan, thành viên sáng lập và hiện là thành viên ban cố vấn học thuật của Viện Sydney Việt Nam

GS Nguyễn Thu Anh, Viện trưởng Viện Đại học Sydney Việt Nam, bày tỏ vinh dự khi được đồng hành cùng Trường ĐH Văn hóa TP.HCM và UNESCO tổ chức diễn đàn lần này.

GS Nguyễn Thu Anh đặt vấn đề, làm thế nào để bảo tàng hôm nay không chỉ là nơi lưu giữ ký ức, mà còn kết nối con người với cội nguồn, nuôi dưỡng đối thoại, khơi gợi cảm hứng và kết nối cộng đồng, đồng thời truyền cảm hứng cho thế hệ tương lai.

Làm thế nào để kết hợp hài hòa giữa truyền thống và đổi mới, giữa công nghệ, nghệ thuật và ký ức, biến chúng thành “chất liệu sống” cho bảo tàng hiện đại.

“Chúng tôi tin rằng việc kết nối giữa các nhà nghiên cứu, các nhà làm công tác văn hóa, nghệ sĩ và giám tuyển từ khu vực công đến tư, từ địa phương cho tới quốc tế chính là chìa khóa để xây dựng một hệ sinh thái văn hóa linh hoạt, đa chiều và bền vững”, GS Thu Anh khẳng định.

PGS.TS Lâm Nhân, Hiệu trưởng Trường ĐH Văn hóa TP.HCM nhấn mạnh, tầm quan trọng của sự tương tác, chia sẻ, kết nối và hợp tác để cùng nhau “mở khóa” tri thức, “mở khóa” bảo tàng.

Ông cho rằng, bảo tàng và các điểm đến di sản luôn chứa đựng nhiều ký ức, giá trị lịch sử, văn hóa và khoa học. Những giá trị này chỉ thật sự được “mở ra” khi có sự tương tác và kết nối chặt chẽ giữa các bên.

PGS.TS Lâm Nhân dẫn lại quan niệm “kinh tế là khóa, văn hóa là chìa”, đồng thời nhấn mạnh văn hóa không chỉ là chìa khóa mở ra kinh tế, mà còn mở ra nhiều lĩnh vực khác trong xã hội, góp phần mang lại thành công, thịnh vượng và hạnh phúc cho cộng đồng.

Ông bày tỏ hy vọng, diễn đàn lần này sẽ là bước khởi đầu để “mở khóa” những giá trị văn hóa, và sẽ có thêm nhiều bước tiếp nối để “chìa khóa” văn hóa phát huy vai trò mạnh mẽ hơn trong tương lai.

PGS.TS Jane Gavan chia sẻ việc xây dựng ý tưởng cho các triển lãm tại bảo tàng

PGS.TS Jane Gavan, thành viên sáng lập và hiện là thành viên ban cố vấn học thuật của Viện Sydney Việt Nam (một sáng kiến của ĐH Sydney), chia sẻ góc nhìn về vai trò của bảo tàng như những không gian khám phá và sáng tạo.

Bà nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết về đào tạo chuyên môn cho đội ngũ bảo tàng, đồng thời khẳng định tầm quan trọng của việc tăng cường hợp tác công – tư.

Theo chuyên gia, những dự án hợp tác sẽ giúp các bảo tàng và thể chế văn hóa phát triển hài hòa, gắn kết với lợi ích cộng đồng và vai trò đặc thù của từng địa phương.

Bà Jane Gavan cũng chia sẻ câu chuyện về việc xây dựng ý tưởng cho các triển lãm tại bảo tàng, ví dụ như chủ đề “Ẩm thực thời kháng chiến”, qua đó có thể lồng ghép nhiều chủ đề lớn như sức khỏe, ký ức, niềm tin và bản sắc.

Bà nhấn mạnh, bảo tàng nên trở thành không gian mở, chào đón nghệ sĩ, người dân, sinh viên, khuyến khích tinh thần cởi mở và đối thoại toàn cầu.

Để thực hiện được điều đó, việc đầu tư là yếu tố then chốt. Khi có sự hỗ trợ từ Chính phủ, các bảo tàng sẽ có điều kiện xây dựng cơ chế và chính sách phù hợp, tạo nền tảng cho phát triển bền vững.

PGS.TS Jane Gavan khẳng định, bảo tàng tại Việt Nam không chỉ là nơi lưu giữ ký ức mà còn là không gian sáng tạo hướng đến tương lai. Theo bà, các giám tuyển bảo tàng giống như “người làm vườn”.

Họ gieo trồng, định hình và chăm sóc từng giá trị văn hóa. “Hãy cùng nhau vun trồng và chăm sóc mảnh đất văn hóa phong phú này, để bảo tàng thực sự trở thành không gian sống động và gần gũi với cộng đồng”, bà Jane Gavan kêu gọi.

Làm cách nào để bảo tàng vừa “sống tốt”, vừa phát huy giá trị văn hóa?

Tại diễn đàn, nhiều chuyên gia tập trung thảo luận về cách để bảo tàng “sống tốt”, thu hút công chúng và phát huy giá trị văn hóa. Đại diện các bảo tàng công lập và tư nhân đã cùng chia sẻ kinh nghiệm, giải pháp và mô hình hoạt động phù hợp với bối cảnh hiện nay.

Các đại biểu tham gia thảo luận nhiều chuyên đề về công tác bảo tàng và giám tuyển

Trong phần chia sẻ, bà Huỳnh Ngọc Vân - Giám đốc Bảo tàng Áo Dài, nguyên Giám đốc Bảo tàng Chứng tích chiến tranh, đã nêu kinh nghiệm thực tiễn quản lý bảo tàng công lập và ngoài công lập, nhấn mạnh vấn đề tự chủ tài chính để bảo tàng có thể “sống” và phát triển bền vững.

Khi còn làm Giám đốc Bảo tàng Chứng tích chiến tranh, bà Vân định hướng bảo tàng chuyển sang tự chủ tài chính toàn phần từ năm 2014, một quyết định táo bạo và khó khăn nhưng được bà khẳng định là đúng đắn.

Nhờ lượng khách tham quan luôn dẫn đầu TP.HCM và nằm trong nhóm đông nhất cả nước, nguồn thu chính của bảo tàng từ bán vé luôn ổn định.

Để duy trì và phát triển nguồn thu, bảo tàng tập trung đầu tư chuyên môn, tổ chức các cuộc trưng bày, triển lãm hấp dẫn, giúp thu hút khách. Đồng thời, các dịch vụ đi kèm như bán ấn phẩm, quà lưu niệm, dịch vụ ẩm thực… cũng được triển khai bài bản, trở thành nguồn thu đáng kể…

Khi tiếp quản Bảo tàng Áo Dài (cuối năm 2017), bà Vân đối diện với khó khăn lớn, lượng khách ban đầu chỉ khoảng 1.700 khách/năm. Tuy nhiên, nhờ áp dụng mô hình phát triển từ Bảo tàng Chứng tích chiến tranh, đến năm 2019, bảo tàng tăng lượng khách đến tham quan...

Bà Huỳnh Ngọc Vân cũng chỉ ra sự khác biệt giữa bảo tàng công lập và ngoài công lập. Bảo tàng công lập có lợi thế về địa điểm đắc địa, không gian rộng rãi, hội trường lớn thuận lợi cho tổ chức sự kiện, nhưng lại vướng nhiều ràng buộc về cơ chế pháp lý.

Đặc biệt, tâm lý “an toàn” của người quản lý khiến bảo tàng công lập thiếu tính năng động, hạn chế khả năng gia tăng nguồn thu. Trong khi đó, bảo tàng ngoài công lập dù linh hoạt, sáng tạo, nhưng lại thiếu nguồn vốn, phụ thuộc vào năng lực tự khai thác và khả năng thu hút công chúng.

Theo bà Huỳnh Ngọc Vân, điểm mấu chốt để bảo tàng tồn tại và phát triển chính là phải “đứng vững trong lòng công chúng”, từ đó mới có thể “kinh doanh bảo tàng” thành công.

GS.TS Nguyễn Xuân Tiên, Chủ tịch Hội Mỹ thuật TP.HCM, nhấn mạnh vai trò quan trọng của giám tuyển trong đời sống nghệ thuật. Ông cho biết, ở Việt Nam, khái niệm “giám tuyển” chỉ mới được biết đến từ sau thời kỳ Đổi mới, đặc biệt khoảng năm 1995, khi các trào lưu triển lãm quốc tế bắt đầu du nhập.

Theo Chủ tịch Hội Mỹ thuật TP.HCM, hiện nay, Việt Nam chưa có đội ngũ giám tuyển được đào tạo bài bản; phần lớn là những người tự xưng hoặc làm việc tự do, tham gia một số dự án nghệ thuật.

Ông cho rằng, để phát triển đội ngũ giám tuyển chuyên nghiệp, trước mắt cần tổ chức các lớp học ngắn hạn dành cho những người đang làm việc tại bảo tàng, trung tâm nghệ thuật hoặc giám tuyển tự do, nhằm bồi dưỡng kiến thức và kỹ năng còn thiếu.

Về lâu dài, cần xây dựng chương trình đào tạo bài bản, như các khóa học thạc sĩ về giám tuyển tại các trường mỹ thuật, văn hóa... Từ đó, mới có thể hình thành lực lượng giám tuyển thực sự chất lượng, có trình độ và bằng cấp chính thức.

Phần chia sẻ của đại biểu quốc tế gợi mở thêm nhiều hướng đi cho các bảo tàng Việt Nam

Bà Kiều Đào Phương Vy, Trưởng phòng Giáo dục - Truyền thông và Quan hệ công chúng, Bảo tàng TP.HCM, chia sẻ về việc nghiên cứu và xây dựng các chương trình giáo dục, tăng cường mối quan hệ giữa bảo tàng và cộng đồng.

Theo bà, thông qua truyền thông giáo dục và phát triển cộng đồng, bảo tàng sẽ trở nên hấp dẫn hơn, bắt kịp xu thế mới và tránh tụt hậu.

Ở khối tư nhân, ông Nguyễn Thiều Kiên - Giám đốc Bảo tàng Quang San, nhấn mạnh nỗ lực kết nối, hỗ trợ nghệ sĩ trong hệ sinh thái nghệ thuật. Ngoài việc trưng bày các bộ sưu tập, bảo tàng còn tổ chức triển lãm cá nhân, tập huấn bảo quản tranh và xây dựng cộng đồng gắn bó với Quang San.

Bảo tàng Nghệ thuật Quang San là bảo tàng nghệ thuật tư nhân đầu tiên tại TP.HCM, hướng đến kết nối giới trẻ với các giá trị truyền thống lịch sử thông qua nhiều loại hình nghệ thuật như mỹ thuật, nhiếp ảnh, thời trang và âm nhạc.

THÙY TRANG