Nâng cấp hệ thống thủy lợi, phục vụ sản xuất bền vững
Các công trình hồ, đập giữ vai trò then chốt trong cung cấp nước tưới, sinh hoạt và phát điện. Tuy nhiên, hạ tầng thủy lợi ở nhiều nơi, nhất là khu vực phía Tây tỉnh Gia Lai, vẫn thiếu đồng bộ, chưa đáp ứng nhu cầu.
Xung quanh vấn đề này, phóng viên Báo và phát thanh, truyền hình Gia Lai có cuộc trao đổi với ông Vũ Ngọc An-Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường.
* Thực trạng hạ tầng thủy lợi và quản lý hồ, đập ở Gia Lai hiện nay ra sao, thưa ông?
Ông Vũ Ngọc An-Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường. Ảnh: NVCC
- Tỉnh Gia Lai hiện có 283 hồ chứa với tổng dung tích khoảng 1.275 triệu m³, cùng 486 đập dâng và 53 hồ thủy điện với tổng công suất gần 2.700 MW. Đây là hệ thống hạ tầng thủy lợi quan trọng, đóng vai trò thiết yếu trong việc cung cấp nước tưới cho hơn 270 nghìn ha đất nông nghiệp mỗi năm. Bên cạnh đó, các công trình này còn phục vụ nhiều mục đích khác như cấp nước sinh hoạt, phát điện, nuôi trồng thủy sản và đáp ứng nhu cầu sản xuất công nghiệp.
Đặc biệt, nhờ các hồ đập lớn như Ayun Hạ, Ia Mơr, Định Bình, Đồng Mít, Núi Một…, tỉnh đã chủ động được nguồn nước tưới cho cây trồng, qua đó giữ vững diện tích gieo trồng lúa, hoa màu và cây công nghiệp hằng năm. Nhiều công trình còn đảm nhận vai trò điều tiết lũ cục bộ, cấp nước cho chăn nuôi, thủy sản và hỗ trợ đời sống dân sinh, góp phần quan trọng vào phát triển KT-XH địa phương.
Tuy nhiên, không ít công trình đã được xây dựng từ lâu nên hiện trong tình trạng xuống cấp nghiêm trọng. Một số hạng mục như mái đập bị sạt lở, tràn xả lũ và cống lấy nước hư hỏng, gây nhiều khó khăn cho công tác vận hành, đặc biệt vào mùa mưa lũ. Bên cạnh đó, nhiều hồ đập nhỏ do địa phương quản lý lại không có hồ sơ thiết kế, gây trở ngại cho việc bảo trì, sửa chữa và xây dựng cơ sở dữ liệu. Ngoài ra, năng lực quản lý, vận hành ở cấp cơ sở còn hạn chế, dẫn đến việc khai thác chưa đúng quy trình kỹ thuật, tiềm ẩn rủi ro mất an toàn.
Hồ thủy lợi Ayun Hạ phục vụ tưới cho hơn 13.500 ha đất nông nghiệp, sản xuất 2 vụ lúa nước ở Phú Thiện, Ia Pa, Ayun Pa, phát điện và phục vụ một số cơ sở sản xuất công nghiệp. Ảnh: Phạm Quý
* Đâu là nguyên nhân khiến năng lực cấp nước ở phía Tây còn hạn chế?
- Do yếu tố địa lý và lịch sử, hạ tầng thủy lợi giữa khu vực phía Đông và phía Tây tỉnh vẫn còn nhiều chênh lệch. Vùng phía Đông (trước đây thuộc tỉnh Bình Định) được quy hoạch và đầu tư hệ thống hồ đập từ khá sớm, với mạng lưới kênh mương đồng bộ, phù hợp với địa hình bằng phẳng, dân cư tập trung nên rất thuận lợi cho việc phát triển thủy lợi.
Ngược lại, khu vực phía Tây (thuộc Gia Lai cũ) lại gặp nhiều khó khăn do địa hình đồi núi phức tạp, độ dốc lớn, dân cư phân bố thưa, mùa khô kéo dài và nguồn nước mặt phân tán, không ổn định. Bên cạnh đó, nguồn lực đầu tư cho thủy lợi tại đây còn hạn chế. Do vậy, năng lực cấp nước ở phía Tây hiện vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu sản xuất, đặc biệt là trong mùa khô - thời điểm mà tình trạng thiếu nước thường xuyên xảy ra.
* Vậy tỉnh có định hướng nào để cải thiện hệ thống thủy lợi tại khu vực phía Tây?
- Tỉnh xác định đây là vùng trọng điểm cần ưu tiên đầu tư trong giai đoạn 2026 - 2030. Một số dự án thủy lợi lớn đã được quy hoạch, như: Công trình Ea Thul, hệ thống chuyển nước Ayun Thượng - Đăk Pờ Tó, cùng nhiều hạng mục sửa chữa, chống sạt lở, hiện đại hóa hệ thống tưới. Bên cạnh đó, tỉnh cũng thúc đẩy ứng dụng công nghệ tưới tiết kiệm, tăng cường liên kết hồ chứa, đầu tư kênh mương phù hợp địa hình. Mục tiêu là từng bước thu hẹp khoảng cách giữa các vùng, bảo đảm cấp nước ổn định phục vụ sản xuất và sinh hoạt.
* Tỉnh sẽ triển khai những giải pháp gì để khắc phục tình trạng xuống cấp của các hồ, đập?
- Trước mắt, tỉnh sẽ rà soát, đánh giá hiện trạng toàn bộ công trình để lập danh mục ưu tiên sửa chữa theo mức độ khẩn cấp và khả năng huy động vốn. Nguồn lực thực hiện được kết hợp từ ngân sách địa phương, Trung ương, chương trình mục tiêu quốc gia, vốn ứng phó biến đổi khí hậu và xã hội hóa. Bên cạnh đó, tỉnh đẩy mạnh ứng dụng công nghệ quan trắc, dự báo khí tượng thủy văn, điều tiết hồ chứa; tăng cường đào tạo đội ngũ vận hành, bảo trì định kỳ và tuyên truyền cộng đồng nhằm đảm bảo an toàn trong mùa mưa bão.
Ngành Nông nghiệp và tỉnh cũng chủ động tiếp cận đa dạng nguồn vốn cho các dự án hồ chứa, tưới tiết kiệm, kênh mương; khuyến khích xã hội hóa đầu tư thủy lợi. Tỉnh kiến nghị Trung ương hoàn thiện cơ chế phân cấp quản lý, bổ sung ngân sách thường xuyên cho bảo trì, duy tu hồ đập trọng điểm, nhất là công trình bảo vệ vùng hạ du.
Tỉnh cũng đề xuất Trung ương có cơ chế riêng cho các dự án thủy lợi, cấp nước quy mô lớn ở vùng khô hạn; đầu tư hệ thống cấp nước sạch tập trung nông thôn; đồng thời hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo nhân lực trong ứng dụng công nghệ giám sát, vận hành, điều tiết, dự báo khí tượng… hướng đến quản lý thủy lợi hiện đại, hiệu quả, an toàn.
