Nâng tầm nông sản Việt

Cần đẩy mạnh khâu chế biến sau thu hoạch để nâng cao giá trị cho nông sản. Ảnh: Hạ Lan.

Còn nhiều hạn chế trong khâu bảo quản sau thu hoạch

Nhận định về ngành nông nghiệp Việt Nam trong thời gian qua, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NNMT) Phùng Đức Tiến khẳng định, trong suốt một thập kỷ qua, ngành nông nghiệp Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu toàn diện. Trước hết, tốc độ tăng trưởng GDP ngành luôn duy trì ổn định từ 2,5 - 3,5%/năm. Bên cạnh đó, giá trị xuất khẩu nông, lâm, thủy sản năm 2024 đạt kỷ lục 62,5 tỷ USD, tăng gần 19% so với năm 2023, đưa Việt Nam trở thành một trong 10 quốc gia xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới.

Chưa hết, cơ cấu ngành nông nghiệp cũng đã có chuyển dịch tích cực, tỷ trọng chế biến tăng, nông nghiệp xanh, tuần hoàn và chuyển đổi số ngày càng rõ nét. Công nghệ bảo quản, chế biến đã giúp giảm tổn thất sau thu hoạch 5 - 10%, nâng cao chất lượng sản phẩm và đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Cơ giới hóa nông nghiệp tiến mạnh, tỷ lệ cơ giới hóa khâu làm đất đạt trên 95%, nhiều mô hình sử dụng drone, trí tuệ nhân tạo và robot nông nghiệp đang dần được triển khai tại những vùng sản xuất hàng hóa lớn. Nhờ vậy, năng suất lao động được cải thiện, chi phí sản xuất giảm, cũng như thu nhập của nông dân từng bước nâng cao.

Đồng quan điểm, giới chuyên gia chia sẻ, khoa học công nghệ không chỉ là động lực, mà còn là then chốt cho sự phát triển nông nghiệp bền vững. Theo PGS.TS Phạm Anh Tuấn - Viện trưởng Viện Cơ điện nông nghiệp và Công nghệ sau thu hoạch (Bộ NNMT), mặc dù đã có những bước tiến đáng kể, công nghệ bảo quản, chế biến và cơ giới hóa nông nghiệp tại Việt Nam vẫn đối mặt nhiều hạn chế. Tỷ lệ thất thoát sau thu hoạch vẫn còn cao, đặc biệt đối với rau củ quả. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc áp dụng công nghệ còn rời rạc, thiếu đồng bộ và không phù hợp với quy mô sản xuất nhỏ lẻ, manh mún.

PGS.TS Phạm Tuấn Anh cho biết thêm, các máy móc hiện tại thường có công suất nhỏ, không thể đáp ứng nhu cầu sản xuất lớn, dẫn đến tình trạng thiếu lao động thời vụ và hiệu suất thấp. Do vậy cần phát triển các giải pháp cơ giới hóa tích hợp, ví dụ như hệ thống máy trồng và thu hoạch hành, tỏi đã được nghiên cứu tại viện để giải phóng sức lao động, giảm chi phí và nâng cao công suất hoạt động. “Cần đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng công nghệ đồng bộ từ khâu thu hoạch đến chế biến để giải quyết các vấn đề về công nghệ bảo quản, chế biến và cơ giới hóa nông nghiệp” - PGS.TS Phạm Anh Tuấn nhấn mạnh.

Đẩy mạnh chuyển giao công nghệ

Đứng trước những cơ hội cùng thách thức của ngành nông nghiệp, Thứ trưởng Bộ NNMT Phùng Đức Tiến cho rằng, cần tập trung vào một số vấn đề then chốt như: ứng dụng công nghệ để giảm tổn thất sau thu hoạch; phát triển cơ giới hóa đồng bộ phù hợp với từng vùng sản xuất; đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý chuỗi cung ứng và xây dựng chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư vào chế biến sâu nhằm tạo ra sản phẩm có giá trị gia tăng cao.

Nêu quan điểm của mình, GS.TS Lê Văn Tán - giảng viên Trường Đại học Công nghiệp TPHCM chỉ ra 3 xu hướng nổi bật: phát triển kinh tế tuần hoàn và hệ sinh thái thông minh; ứng dụng công nghệ cao trong chế biến nông sản (enzyme, bảo quản sinh học, nông nghiệp chính xác, nông nghiệp số); kết nối công nghệ liên ngành để nâng cao năng suất, chất lượng và giá trị sản phẩm.

Vẫn theo ông Tán, một số công nghệ hiện đại đang được nghiên cứu và bước đầu triển khai gồm, siêu âm cường độ cao, plasma lạnh, xử lý áp suất cao (HP), điện trường xung (PDE).

Các công nghệ này giúp kéo dài thời hạn bảo quản, duy trì giá trị dinh dưỡng và chất lượng sản phẩm, nhưng thách thức lớn là chi phí thiết bị và khả năng triển khai ở quy mô sản xuất. Trong thời gian tới, Việt Nam cần đặc biệt quan tâm và đầu tư để từng bước thương mại hóa các công nghệ này, đây sẽ là yếu tố quyết định giúp ngành nông nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh, đáp ứng tiêu chuẩn xanh toàn cầu.

NAM ANH