New START sẽ đi về đâu?

Mặc dù các chuyên gia và nhà phân tích hoan nghênh tuyên bố của ông Putin là một bước đi cụ thể hướng tới việc hạn chế kho dự trữ hạt nhân, đặc biệt nếu nó dẫn đến các cuộc đàm phán tiếp theo, nhưng họ cũng lưu ý rằng Nga có thể đang muốn củng cố vị thế đàm phán với Washington về Ukraine.

Vũ khí chiến lược của Nga tại Diễu binh mừng chiến thắng, tháng 5/2025.

Pavel Podvig, Giám đốc Dự án Lực lượng hạt nhân Nga, mô tả lời đề nghị của ông Putin giống như "một sáng kiến chung nhằm tạo không khí" hơn là một đề xuất với mục đích cụ thể.

Hiệp ước New START dự kiến sẽ hết hạn vào tháng 2/2026, và phần lớn được cho là đã bị hủy bỏ sau khi Nga tuyên bố dừng tham gia hiệp ước này vào năm 2023. Nhưng, trong một cuộc họp được truyền hình trực tiếp của Hội đồng An ninh, ông Putin tuyên bố rằng ông sẵn sàng tiếp tục tuân thủ hiệp ước thêm 1 năm nữa. "Sau đó, dựa trên phân tích tình hình, chúng tôi sẽ đưa ra quyết định về việc có nên duy trì những hạn chế tự nguyện, tự áp đặt này hay không", ông Putin nói tiếp. Ông không đưa ra bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy ông muốn thảo luận về một thỏa thuận thay thế Hiệp ước New START. Trong 3 năm qua, ông Putin đã nhiều lần đưa ra những lời đe dọa tấn công các nước phương Tây bằng vũ khí hạt nhân, thường coi hành động đó là một biện pháp phòng thủ tiềm năng.

"Chúng ta thực sự đang ở ngưỡng cửa của một tình huống mà chúng ta có thể bị bỏ lại mà không có bất kỳ văn bản song phương nào điều chỉnh sự ổn định và an ninh chiến lược. Điều này, tất nhiên, tiềm ẩn những nguy cơ lớn đối với tình hình toàn cầu nói chung", người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov nói.

Tổng thống Mỹ Barack Obama và Tổng thống Nga Dmitry Medvedev ký hiệp ước New START tại Lâu đài Prague ở Prague, ngày 8/4/2010.

Các chuyên gia về không phổ biến vũ khí hạt nhân hoan nghênh đề xuất của Tổng thống Putin.

Nếu động thái này trở thành điểm khởi đầu cho các cuộc đàm phán về một hiệp ước kiểm soát vũ khí lâu dài, hai ông Putin và Trump "có thể giúp giảm thiểu mối đe dọa an ninh hiện hữu cấp bách nhất mà thế giới đang phải đối mặt", Daryl Kimball, giám đốc điều hành của Hiệp hội Kiểm soát vũ khí, cho biết trong một tuyên bố. "Chúng tôi mạnh mẽ khuyến khích Tổng thống Trump đáp lại đề xuất của ông Putin", ông Kimball nói thêm. Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt cho biết hôm 22/9 rằng đề xuất này nghe có vẻ "khá hay" nhưng từ chối giải thích thêm về quan điểm của ông Trump.

Được ký kết bởi hai Tổng thống Dmitry Medvedev và Barack Obama tại Prague vào năm 2010, New START là một thỏa thuận cắt giảm vũ khí rộng rãi được ca ngợi là một bước tiến đáng kể hướng tới việc giảm kho dự trữ hạt nhân và mối đe dọa chiến tranh hạt nhân.

Hiệp ước này thay thế Hiệp ước Cắt giảm tấn công chiến lược (SORT) năm 2002, vốn được mở rộng dựa trên Hiệp ước START thứ nhất và thứ hai được ký kết vào những năm 1990. Sau khi Mỹ rút khỏi Hiệp ước Lực lượng hạt nhân tầm trung (INF) trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump vào năm 2019, New START trở thành thỏa thuận duy nhất còn lại hạn chế việc triển khai vũ khí hạt nhân của Mỹ và Nga.

Các điều khoản của Hiệp ước New START giới hạn số đầu đạn hạt nhân được triển khai ở mức 1.550 và các hệ thống phân phối vũ khí hạt nhân - chẳng hạn như tên lửa đạn đạo và máy bay ném bom mang vũ khí hạt nhân - ở mức 800. Mặc dù không giới hạn số lượng tên lửa đạn đạo liên lục địa và tên lửa đạn đạo phóng từ tàu ngầm chưa triển khai, hiệp ước này vẫn cho phép mỗi bên giám sát kho dự trữ.

Năm 2023, Tổng thống Putin đã đình chỉ sự tham gia của Nga vào hiệp ước nhưng không rút lui, một sự khác biệt tinh tế cho phép Điện Kremlin duy trì kiểm soát vũ khí là một vấn đề nóng trong các cuộc đàm phán với phương Tây. Ông Putin cho biết lý do ông quyết định đình chỉ Hiệp ước New START là do sự hỗ trợ quân sự của phương Tây đối với Ukraine, bao gồm cả việc giúp Ukraine tấn công các căn cứ của Nga nơi các máy bay ném bom hạt nhân đang đồn trú.

Mặc dù vẫn chưa rõ ông Trump sẽ phản ứng thế nào, nhưng những tuyên bố trước đây của ông cho thấy ông có cái nhìn thân thiện về các nỗ lực cắt giảm vũ khí và có thể sẽ chấp nhận lời đề nghị của ông Putin. Vào tháng 7, ông Trump cho biết ông muốn duy trì giới hạn kho dự trữ hạt nhân của New START.

RS-24 Yars - Tên lửa đạn đạo xuyên lục địa nhiệt hạch được trang bị đầu đạn MIRV của Nga.

Một phần động lực của ông Trump nằm ở hình ảnh bản thân của ông như một người kiến tạo hòa bình, ông Podvig nói. Ông cho rằng việc gia hạn New START không gây ra bất kỳ bất lợi thực sự nào cho cả ông Trump hay ông Putin, và chỉ có thể nâng cao hình ảnh của mỗi nhà lãnh đạo. Sự đáp trả của Mỹ sẽ là một diễn biến tích cực, "nhưng nó sẽ không thay đổi đáng kể bất cứ điều gì vì đây chỉ là những cam kết chính trị và không có cơ chế xác minh nào kèm theo".

Đồng thời, việc thảo luận về kiểm soát vũ khí hạt nhân lâu dài với Nga có thể khiến Nhà Trắng rơi vào thế khó. Những người theo đường lối cứng rắn với Trung Quốc ở Washington, lo ngại trước sự mở rộng dần dần kho vũ khí hạt nhân của Bắc Kinh, tin rằng Mỹ cuối cùng có thể cần phải triển khai thêm vũ khí hạt nhân. Do không có các hiệp ước kiểm soát vũ khí dài hạn, cả 3 nước đều có thể tiếp tục xây dựng kho dự trữ của mình.

Do đó, việc gia hạn Hiệp ước New START chỉ là một giải pháp tạm thời, Erath, chuyên gia của Trung tâm Kiểm soát và Không phổ biến vũ khí hạt nhân, cho biết. "Dù sao thì Mỹ cũng nên tuyên bố rằng họ sẽ gia hạn việc tuân thủ các giới hạn của Hiệp ước New START", ông này nói.

Trương Hùng (Tổng hợp)