Nga và Iran hướng tới thay đổi cục diện khu vực

Tổng thống Nga Vladimir Putin (bên trái) bắt tay Tổng thống Iran Ebrahim Raisi trong cuộc gặp tại Điện Kremlin vào ngày 7/12/2023, ở Thủ đô Moscow của Nga. Ảnh: AFP

Truyền thông quốc tế dẫn các nguồn tin từ Nga và Iran cho biết, hai nước đã đạt được thỏa thuận hợp tác toàn diện mới có thời hạn 20 năm. Thỏa thuận được trình lên lãnh đạo tối cao Iran Ali Khamenei vào ngày 11/12/2023 và vừa được chính thức phê duyệt. Thỏa thuận này thay thế cho thỏa thuận có thời hạn 10 năm được ký kết vào tháng 3/2021, sau đó gia hạn 2 lần, trong 5 năm.

Nhận định từ giới phân tích chính trị chỉ ra rằng, thỏa thuận mới giữa Nga và Iran không chỉ được mở rộng về thời gian mà còn cả về phạm vi và quy mô, trong đó nổi bật các nội dung hợp tác về quốc phòng và năng lượng. Thỏa thuận mới cũng bổ sung thêm các yếu tố chính của Thỏa thuận hợp tác toàn diện 25 năm giữa Iran và Trung Quốc.

Phân tích các điểm mới nổi bật của thỏa thuận mới, giới chuyên gia chỉ ra rằng, lĩnh vực năng lượng là nội dung đáng chú ý bậc nhất. Theo đó, thỏa thuận mới trao cho Nga quyền khai thác đầu tiên ở khu vực biển Caspian thuộc chủ quyền của Iran, bao gồm cả mỏ Chalous có tiềm năng khổng lồ. Khu vực lưu vực Caspian rộng hơn, bao gồm cả các mỏ trên đất liền và ngoài khơi, ước tính có khoảng 48 tỷ thùng dầu và 290 nghìn tỷ feet khối (tcf) khí đốt tự nhiên.

Tương tự, quyền khai thác đầu tiên của Nga cũng được áp dụng đối với các mỏ dầu và khí đốt lớn của Iran ở Khorramshahr và tỉnh Ilam lân cận giáp biên giới Iraq. Theo truyền thông quốc tế, các mỏ dầu chung của Iran và Iraq từ lâu đã cho phép Tehran tránh các biện pháp trừng phạt đối với ngành dầu mỏ quan trọng của họ, vì không thể biết dầu nào đến từ phía Iran hay phía Iraq của các mỏ này. Giới phân tích nhìn nhận, nội dung này cho thấy, Iran “lách luật” khi đổi tên loại dầu bị trừng phạt của mình thành dầu không bị trừng phạt của Iraq và từ đó có thể vận chuyển đến bất kỳ đâu.

Theo giới chuyên gia chính trị, các mỏ chung có lợi thế lớn khi cho phép tự do di chuyển nhân sự một cách hiệu quả từ phía Iran sang phía Iraq. Việc tận dụng các hoạt động phát triển dầu khí quan trọng trên khắp Iraq là một phần quan trọng trong kế hoạch lâu dài của Iran, được Nga hỗ trợ hoàn toàn. Từ đó có thể xây dựng một cầu nối tới bờ biển Địa Trung Hải của Syria.

Bên cạnh lĩnh vực năng lượng, thỏa thuận mới cũng cho thấy những triển vọng ưu việt trong hợp tác Nga - Iran, nổi bật là trao đổi hàng hóa, bao gồm cả thiết bị quân sự. Đặc biệt, việc mở rộng hợp tác quân sự giữa Iran và Nga cũng gắn liền với các yếu tố lĩnh vực năng lượng. Điển hình là việc nâng cấp các sân bay và cảng biển của Iran theo hướng lưỡng dụng. Nga coi đây là tốt nhất cho lực lượng không quân của nước này.

Liên quan đến việc Nga giành được quyền khai thác đầu tiên ở khu vực biển Caspian của Iran, giới chuyên gia nhìn nhận, Nga cũng sẽ được trao quyền chỉ huy chung đối với khu vực phòng thủ ở phía Bắc khu vực Caspian của Iran.

Theo giới quan sát khu vực, hệ thống tác chiến điện tử (EW) của Iran tại khu vực này có thể dễ dàng liên kết với Lữ đoàn EW 19 của Bộ Chỉ huy chiến lược liên hợp miền Nam (Rassvet) của Nga gần Rostov-on-Don ở phía Tây Bắc Caspian, đồng thời có thể được liên kết với khả năng tác chiến điện tử của Trung Quốc.

Lý giải về nhận định thỏa thuận mới có thể thay đổi cục diện Trung Đông và Nam Âu, giới chuyên gia cho rằng, những ưu việt trong hợp tác Nga - Iran tới đây sẽ giúp Iran mở rộng tầm ảnh hưởng quân sự đáng kể, từ đó tạo ra những đòn bẩy quan trọng cho nước này trong việc đưa ra các yêu cầu chính trị trên bình diện toàn khu vực. Yếu tố này cũng sẽ tạo ra một bối cảnh mới khi vai trò của Mỹ suy yếu. Theo đó, các quốc gia ở hai khu vực này nếu chỉ dựa vào sự bảo vệ của Mỹ thì sẽ không còn được an toàn như trước đây.

Thanh Trúc