Ngành điện 'khát' nhân lực trong bối cảnh chuyển đổi năng lượng quốc gia

Thách thức từ chuyển đổi năng lượng và nhu cầu đào tạo mới

Theo số liệu cập nhật quý II năm 2025, cơ cấu nguồn điện sản xuất tại Việt Nam đang có sự thay đổi đáng kể: nhiệt điện than chiếm 54,2%, thủy điện 18,6%, năng lượng tái tạo (điện mặt trời và điện gió) đã vươn lên 17,8%... Chỉ trong chưa đầy một thập kỷ, tỷ trọng năng lượng tái tạo đã tăng gần gấp ba, cho thấy xu thế phát triển là không thể đảo ngược. Trước xu thế chuyển dịch mạnh mẽ sang năng lượng tái tạo, Việt Nam đang bước vào một giai đoạn phát triển ngành điện theo hướng “công nghiệp năng lượng mới” với nhiều yêu cầu căn bản về chiến lược nhân lực.

Tọa đàm “Phát triển bền vững hệ thống điện quốc gia: Vai trò then chốt từ nguồn nhân lực” do Báo Công Thương tổ chức sáng 29/7. Ảnh: Quốc Chuyển

Đánh giá về thực trạng nguồn nhân lực ngành điện hiện nay trước sự phát triển mạnh mẽ của ngành tại tọa đàm “Phát triển bền vững hệ thống điện quốc gia: Vai trò then chốt từ nguồn nhân lực”do Báo Công Thương tổ chức sáng 29/7, ông Hà Đăng Sơn - Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh cho biết, giai đoạn 2018-2021 chúng ta chứng kiến sự bùng nổ của các dự án năng lượng tái tạo tại Việt Nam, với hàng loạt nhà máy điện gió và điện mặt trời được triển khai. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng này đã làm nổi bật thách thức lớn về nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành điện.

Trong giai đoạn này, nhu cầu kỹ sư có chuyên môn về điện, tự động hóa và điều khiển tăng đột biến, dẫn đến hiện tượng theo ông Sơn nhấn mạnh là “cướp nhân lực”. Các dự án năng lượng tái tạo cạnh tranh khốc liệt để thu hút kỹ sư có năng lực cốt lõi, đặc biệt trong các lĩnh vực nền tảng như hệ thống điện, đo lường và thiết bị điện. Tuy nhiên, ông Sơn chỉ ra, nguồn cung nhân lực ngành không đáp ứng kịp nhu cầu thực tế.

Nêu một số nguyên do, chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn cho biết, một trong những yếu tố có thể kể đến như thiếu hụt nguồn đầu vào. Trước đây, xu hướng đào tạo nhân lực tại Việt Nam nghiêng về các ngành kinh tế và kinh doanh, khiến các ngành kỹ thuật như điện và tự động hóa bị xem nhẹ. Điều này dẫn đến thiếu hụt sinh viên theo học các chuyên ngành kỹ thuật cần thiết cho năng lượng tái tạo.

Ông Hà Đăng Sơn - Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh. Ảnh: Quốc Chuyển

Thứ hai, thời gian đào tạo dài: Việc đào tạo kỹ sư chất lượng cao mất 4-5 năm, trong khi các dự án năng lượng tái tạo thường hoàn thành trong 6-9 tháng. Sự chênh lệch này khiến nguồn nhân lực không kịp đáp ứng nhu cầu ngắn hạn của các dự án.

Thứ ba, yêu cầu chuyên môn sâu: Các dự án năng lượng tái tạo đòi hỏi kỹ sư không chỉ nắm vững kiến thức cơ bản về hệ thống điện mà còn phải hiểu biết về công nghệ mới, như lưới điện thông minh và tự động hóa điều khiển.

“Sự bùng nổ của năng lượng tái tạo đã mở ra một xu hướng mới, nhưng cũng phơi bày thực trạng thiếu hụt kỹ sư có năng lực cốt lõi, đặt ra thách thức lớn cho ngành điện trong việc đáp ứng nhu cầu chuyển đổi năng lượng” – ông Sơn nhấn mạnh.

Xây dựng một thế hệ kỹ sư mới đủ sức cạnh tranh với thị trường quốc tế

Nhấn mạnh thêm về những thách thức lớn về nguồn nhân lực, đặc biệt là tình trạng “chảy máu” nhân sự ngành điện hiện nay, bà Phan Thị Hồng Hạnh - Phó Ban Tổ chức và Nhân sự Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho biết, trong quá trình chuyển dịch cơ cấu nguồn điện sang năng lượng tái tạo, EVN đối mặt với khủng hoảng nhân sự. Khi năng lượng mặt trời phát triển mạnh mẽ, nhiều cán bộ có kinh nghiệm của EVN đã chuyển sang các doanh nghiệp tư nhân. Tuy nhiên, EVN nhìn nhận đây là cơ hội đóng góp cho ngành điện quốc gia, bởi nhân sự EVN là “cái nôi” đào tạo cho các đơn vị mới tham gia ngành.

Để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, theo bà Hạnh, EVN đã xây dựng chiến lược dài hạn dựa trên quy hoạch của Chính phủ và định hướng của Bộ Công Thương, bao gồm, đào tạo cán bộ quản lý: Tổ chức các hội thảo quốc tế và trao đổi với các cơ quan chính phủ để trang bị kiến thức về chính sách, giúp cán bộ dẫn dắt ngành điện theo hướng đúng đắn.

Phát triển chuyên gia kỹ thuật: Cử cán bộ học tập tại các quốc gia phát triển như Đức và Phần Lan về năng lượng mặt trời và gió, đồng thời mời chuyên gia quốc tế hỗ trợ đào tạo. Nhóm chuyên gia này được trang bị kiến thức để xử lý các vấn đề kỹ thuật phức tạp và đi đầu trong công nghệ.

Nâng cao nhận thức toàn hệ thống: Đảm bảo tất cả nhân sự hiểu rõ chính sách chuyển dịch năng lượng để giảm thiểu lực cản khi triển khai các dự án mới.

Chú trọng thúc đẩy chuyển đổi số: EVN tự hào là đơn vị dẫn đầu trong chuyển đổi số, với các dịch vụ công như ứng dụng thanh toán tiền điện và phản ánh thông tin qua app, giúp nâng cao hiệu quả quản lý và phục vụ khách hàng.

Bà Phan Thị Hồng Hạnh - Phó Ban Tổ chức và Nhân sự Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN). Ảnh: Quốc Chuyển

"EVN nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chuẩn bị trước cho nhu cầu nhân lực, phối hợp với các trường đại học, cao đẳng và doanh nghiệp để đảm bảo nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu chuyển dịch năng lượng trong tương lai" - bà Hạnh nói.

Thực tế cho thấy, sự bùng nổ của năng lượng tái tạo không chỉ mang lại thách thức mà còn mở ra nhiều cơ hội cho ngành điện, đặc biệt trong việc định hình lại hệ thống đào tạo nhân lực tại các trường đại học và cao đẳng. Theo đó, ông Sơn chỉ ra rằng: "Để đáp ứng yêu cầu của các nguồn điện xanh và sạch như điện gió, điện mặt trời, Việt Nam cần một đội ngũ kỹ sư có kiến thức nền tảng vững chắc, am hiểu về hệ thống điện, tự động hóa, đo lường và thiết bị điện; Thành thạo các công nghệ hiện đại như lưới điện thông minh, AI và công nghệ vật liệu tiên tiến; Sẵn sàng học hỏi và làm chủ các công nghệ nhập khẩu, đồng thời đóng góp vào quá trình nội địa hóa".

Do đó, theo ông Sơn, các trường cần tăng cường thực hành như đầu tư vào phòng thí nghiệm hiện đại và hợp tác với doanh nghiệp để sinh viên tiếp cận công nghệ thực tế; Đào tạo đa ngành, trong đó tập trung mở rộng các ngành học mới, như công nghệ vật liệu và năng lượng tái tạo, để đáp ứng nhu cầu dài hạn; Phối hợp với địa phương xây dựng các chương trình đào tạo tại chỗ, đặc biệt ở các khu vực tập trung năng lượng tái tạo như Tây Nguyên, Nam Trung Bộ và vùng ven biển.

Nga Đỗ