'Nghệ thuật' IPO của công ty chứng khoán

Kỳ vọng ngành chứng khoán có “sóng” IPO và tái định giá

Tiếp cận đồng thời cả hai nhóm nhà đầu tư

Các thương vụ IPO quy mô lớn thường cần sự tham gia đồng thời của cả nhà đầu tư tổ chức và nhà đầu tư cá nhân. Trong đó, nhà đầu tư tổ chức thường được xem như sự bảo chứng cho chất lượng và triển vọng của doanh nghiệp, bởi các cổ phiếu này đã được “thẩm định kỹ” trước khi chào bán, từ đó tạo cảm giác an tâm cho nhà đầu tư cá nhân khi mua theo.

Theo kinh nghiệm của nhiều nhà tư vấn IPO/niêm yết, cơ cấu cổ đông của doanh nghiệp sẽ thay đổi theo từng giai đoạn phát triển và mức độ đại chúng hóa. Với các doanh nghiệp mới IPO hoặc niêm yết, nhóm cổ đông sáng lập, hội đồng quản trị và lãnh đạo chủ chốt thường nắm giữ tỷ lệ sở hữu cao, từ 65-85%. Tỷ lệ này giúp duy trì quyền kiểm soát và đảm bảo thực thi chiến lược dài hạn của công ty.

Kỳ vọng lý tưởng khi IPO là có sự tham gia tối thiểu của nhà đầu tư tổ chức ở mức 5%, tốt hơn là từ 10% trở lên. Tỷ lệ này thường mang đến tín hiệu “cổ phiếu chất lượng” và tạo tâm lý tích cực trên thị trường. Phần còn lại sẽ là nhà đầu tư cá nhân - yếu tố giúp gia tăng tính đại chúng và đảm bảo thanh khoản. Vì vậy, trong hầu hết các thương vụ tư vấn, đơn vị tư vấn đều nỗ lực giúp doanh nghiệp tiếp cận đồng thời cả hai nhóm nhà đầu tư này.

Tại Việt Nam, nhà đầu tư cá nhân chi phối phần lớn giao dịch hàng ngày, nên việc cân bằng giữa hai nhóm tổ chức - cá nhân đặc biệt quan trọng. Nếu cổ phiếu chủ yếu thuộc về nhà đầu tư cá nhân - vốn có xu hướng đầu tư ngắn hạn - doanh nghiệp có thể gặp khó khăn trong các kế hoạch dài hạn như tăng vốn hay thông qua các quyết sách quan trọng do thiếu sự đồng thuận cao.

Theo ông Bùi Hoàng Hải, Phó chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, hiện nhà đầu tư cá nhân chiếm khoảng 99% số tài khoản mở trên thị trường, tương ứng gần 4 triệu tài khoản và đóng góp 85-90% tổng giá trị giao dịch.

Sự tham gia mạnh mẽ của nhà đầu tư cá nhân mang lại nhiều điểm tích cực, đặc biệt là thanh khoản cao. Thị trường chứng khoán Việt Nam thời gian qua nằm trong nhóm có thanh khoản lớn nhất khu vực Đông Nam Á, tương đương Thái Lan và Singapore - đáp ứng được tiêu chí của các tổ chức xếp hạng như FTSE Russell và MSCI.

Tuy nhiên, cơ cấu giao dịch thiên về nhà đầu tư cá nhân cũng kéo theo rủi ro biến động mạnh. Mức dao động của thị trường chứng khoán Việt Nam trong năm 2022 là cao nhất khu vực, khiến chi phí vốn của doanh nghiệp tăng do nhà đầu tư nước ngoài định giá rủi ro cao hơn.

Xây dựng cơ cấu cổ đông phù hợp

Sau một thời gian trầm lắng, thị trường IPO Việt Nam đang trở lại đầy sôi động với những thương vụ lớn như Chứng khoán Kỹ Thương (TCBS), Chứng khoán VPBank (VPBankS) và sắp tới là Chứng khoán VPS (VPS). Điểm đáng chú ý là tất cả đều thuộc ngành chứng khoán - nơi hội tụ những “tay chơi sành sỏi” trong việc cấu trúc thương vụ, chào bán và thu hút dòng vốn từ các nhà đầu tư tổ chức lẫn cá nhân.

“Quan sát cách các đơn vị này vận hành một thương vụ IPO, từ khâu chuẩn bị đến trình diễn trên thị trường, giới đầu tư có thể học hỏi rất nhiều. Thậm chí, có khi quyết định mua bán còn dựa trên việc đọc vị tín hiệu từ chính cách họ triển khai thương vụ”, một nhóm nhà đầu tư chia sẻ.

VPBankS vừa tổ chức chuỗi roadshow tại TP.HCM và Hà Nội - được xem là thương vụ IPO kỷ lục của ngành chứng khoán Việt Nam. Trước đó, giới đầu tư từng tò mò “VPBankS sẽ tung ra điều gì hấp dẫn?” và thực tế, các buổi gặp gỡ trong - ngoài nước đã phần nào giải đáp câu hỏi đó, khi hé lộ danh sách các tổ chức lớn đăng ký tham gia mua cổ phiếu, đẩy “sức nóng” thương vụ lên cao.

Từ ngày 15 đến 25/9, VPBankS đã thực hiện chuyến roadshow quốc tế tại 4 trung tâm tài chính lớn gồm Thái Lan, Singapore, Hồng Kông (Trung Quốc) và Vương quốc Anh, gặp gỡ hơn 50 quỹ đầu tư và nhà đầu tư quốc tế.

Ngay trong những ngày đầu mở bán cổ phần VPBankS, tổng giá trị đăng ký mua đã lên tới gần 6.000 tỷ đồng, tương đương 50% lượng cổ phiếu chào bán - tạo tín hiệu tích cực sau thành công của TCBS. Đáng chú ý, “cá mập” Dragon Capital, quỹ đầu tư lớn và lâu đời nhất tại Việt Nam, đăng ký mua 50 triệu USD (tương đương gần 1.350 tỷ đồng) cổ phần. Trong khi đó, Chứng khoán VIX đăng ký mua 2.000 tỷ đồng - một công ty được biết đến với danh mục tự doanh lớn, lợi nhuận cao và danh mục các tài sản tài chính ghi nhận thông qua lãi lỗ (FVTPL) hơn 12.400 tỷ đồng.

So với mặt bằng chung, mức đăng ký 6.000 tỷ đồng trong thương vụ IPO VPBankS là con số ấn tượng. Dragon Capital được xem là dòng vốn dài hạn, trong khi VIX đại diện cho dòng vốn ngắn - trung hạn, tạo thế cân bằng bước đầu và lan tỏa niềm tin trên thị trường. Đặc biệt, sự kiện này nối tiếp ngay sau IPO TCBS, góp phần củng cố “sóng IPO ngành chứng khoán” và tín hiệu tái định giá toàn ngành.

Trước đó, IPO TCBS gây chú ý lớn - một phần nhờ vị thế doanh nghiệp, phần khác bởi đây là thương vụ mở đầu cho chu kỳ IPO mới. Dragon Capital khi đó trở thành cổ đông tổ chức nước ngoài đầu tiên của TCBS, giúp cơ cấu cổ đông chuyển từ “nội bộ 100%” sang “có tổ chức ngoại uy tín”. Thời điểm đón Dragon Capital được đánh giá là “nước cờ chiến lược”, giúp thương vụ IPO thu hút sự chú ý mạnh mẽ từ giới tài chính.

Kết quả, lượng đăng ký mua đạt hơn 575 triệu cổ phiếu, gấp 2,5 lần lượng chào bán (231,15 triệu cổ phiếu) và tỷ lệ phân bổ cho nhà đầu tư là 40,18%.

Đây chỉ là hai trong số nhiều thương vụ IPO đang diễn ra, cho thấy sự tính toán kỹ lưỡng trong việc xây dựng cơ cấu cổ đông, vừa đảm bảo thành công IPO, vừa cân bằng lợi ích giữa các nhóm nhà đầu tư. Với mỗi giai đoạn phát triển, bài toán “cơ cấu cổ đông thế nào cho hợp lý” đang được các đơn vị tư vấn xem như nghệ thuật - nhằm giúp doanh nghiệp huy động vốn hiệu quả, nhưng vẫn duy trì quyền kiểm soát và định hướng dài hạn.

Phan Hằng