Nguy cơ đối đầu gia tăng

Iran tuyên bố sẽ có động thái đáp trả cứng rắn và nguy cơ các hành động “ăn miếng trả miếng” giữa hai bên đe dọa “số phận” vốn mong manh của thỏa thuận hạt nhân mà Tehran ký với các cường quốc.

Nhóm E3 đã kích hoạt cơ chế “snapback”, nhằm tái áp đặt các lệnh trừng phạt của Liên hợp quốc đối với Iran, vốn được dỡ bỏ theo thỏa thuận hạt nhân mang tên Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA) mà Iran đã ký với Nhóm P5+1 (Anh, Pháp, Đức, Mỹ, Nga và Trung Quốc) năm 2015.

Cơ chế "snapback" được ghi trong Nghị quyết 2231 của Hội đồng Bảo an, cho phép bất kỳ bên nào tham gia thỏa thuận JCPOA có thể đơn phương khôi phục các lệnh trừng phạt của Liên hợp quốc. E3 cáo buộc Iran không tuân thủ các nghĩa vụ trong JCPOA.

Trong khi đó, nhằm đối trọng với quyết định của nhóm E3, Trung Quốc và Nga, hai Ủy viên Thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, đã đề xuất dự thảo nghị quyết gia hạn 6 tháng miễn trừng phạt Iran nhằm trì hoãn việc tái áp đặt các lệnh trừng phạt theo cơ chế “snapback”. Hai nước này cho rằng, việc gia hạn là cần thiết để tạo điều kiện cho các nỗ lực ngoại giao và tránh kích hoạt cơ chế tái áp đặt trừng phạt có thể gây tổn hại tới các nỗ lực đối thoại mà cộng đồng quốc tế theo đuổi lâu nay. Tuy nhiên, tại cuộc bỏ phiếu chiều 26/9 vừa qua, Hội đồng Bảo an đã không đạt đồng thuận về dự thảo này, đồng nghĩa với việc mọi lệnh trừng phạt Iran từng được "đóng băng" theo JCPOA tự động được tái áp đặt từ ngày 28/9.

Với việc Liên hợp quốc áp đặt trở lại các lệnh trừng phạt, Iran sẽ một lần nữa phải chịu lệnh cấm vận vũ khí và lệnh cấm mọi hoạt động làm giàu và tái chế urani, cũng như mọi hoạt động liên quan đến tên lửa đạn đạo có khả năng mang vũ khí hạt nhân. Các lệnh trừng phạt khác được áp dụng trở lại bao gồm lệnh cấm đi lại đối với hàng chục công dân Iran, đóng băng tài sản đối với hàng chục cá nhân, tổ chức và lệnh cấm cung cấp bất kỳ thứ gì có thể được sử dụng trong chương trình hạt nhân của Iran.

Mặc dù trước khi kích hoạt các lệnh trừng phạt, các nước E3 đã “bật đèn xanh” cho các giải pháp ngoại giao, song Iran vẫn thể hiện lập trường cứng rắn. Lãnh tụ tinh thần tối cao Iran, Đại giáo chủ Ali Khamenei tuyên bố, nước Cộng hòa Hồi giáo sẽ không nhượng bộ trước bất kỳ áp lực nào buộc phải từ bỏ hoạt động làm giàu urani, đồng thời tái khẳng định lập trường rằng Iran không cần và không có ý định sản xuất vũ khí hạt nhân. Bộ Ngoại giao Iran cho rằng, việc khôi phục các biện pháp trừng phạt của Liên hợp quốc là “không có cở sở hợp lý hay chính đáng nào", đồng thời khẳng định đây sẽ không là công cụ gây sức ép mới đối với Tehran. Theo phía Iran, thay vì tạo điều kiện cho đối thoại và hợp tác, các bên lại lựa chọn cách tiếp cận dễ dẫn tới căng thẳng.

Những diễn biến mới này cản trở các nỗ lực hạ nhiệt căng thẳng trong quan hệ Iran và phương Tây. Mặc dù vậy, các nước Anh, Pháp và Đức vẫn khẳng định sẽ tiếp tục theo đuổi một giải pháp ngoại giao mới nhằm bảo đảm Iran không phát triển vũ khí hạt nhân, đồng thời kêu gọi Tehran tránh thực hiện các hành động có thể làm gia tăng căng thẳng.

Trong khi đó, không ủng hộ động thái của Mỹ và E3, Nga tuyên bố sẽ không thực thi các biện pháp trừng phạt, cho rằng những biện pháp như vậy không có giá trị pháp lý. Theo quan điểm của Nga, việc khôi phục trừng phạt phản ánh mong muốn gây sức ép đơn phương thay vì thúc đẩy giải pháp xây dựng trong khuôn khổ Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc.

Hành động kích hoạt cơ chế "snapback" của nhóm E3 và quyết định của Hội đồng Bảo an ảnh hưởng đến sự hợp tác của Iran với Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA). Theo người đứng đầu ngành ngoại giao Iran, các biện pháp trừng phạt nhằm vào Iran được kích hoạt, thỏa thuận giữa Iran và IAEA về thanh sát các cơ sở hạt nhân cũng sẽ chấm dứt. Những diễn biến mới này có nguy cơ làm đổ vỡ thỏa thuận hạt nhân lịch sử, đẩy nỗ lực giải quyết “hồ sơ hạt nhân” của Iran vào thế bế tắc và khiến cho cuộc đối đầu giữa Iran và phương Tây ngày càng gia tăng.

ANH THƯ